|
1
[व] एवम उक्त्वा कुरून सर्वान भीष्मः शांतनवस तथा तूष्णीं बभूव कौरव्यः स मुहूर्तम अरिंथम 2 धारयाम आस चात्मानं धारणासु यदाक्रमम तस्यॊर्ध्वम अगमन पराणाः संनिरुथ्धा महात्मनः 3 इथम आश्चर्यम आसीच च मध्ये तेषां महात्मनाम यथ यन मुञ्चति गात्राणां स शंतनु सुतस तथा तत तथ विशल्यं भवति यॊगयुक्तस्य तस्य वै 4 कषणेन परेक्षतां तेषां विशल्यः सॊ ऽभवत तथा तं थृष्ट्वा विस्मिताः सर्वे वासुथेव पुरॊगमाः सह तैर मुनिभिः सर्वैस तथा वयासाधिभिर नृप 5 संनिरुथ्धस तु तेनात्मा सर्वेष्व आयतनेषु वै जगाम भित्त्वा मूर्धानं थिवम अभ्युत्पपात च 6 महॊल्केन च भीष्मस्य मूर्ध थेशाज जनाधिप निःसृत्याकाशम आविश्य कषणेनान्तर अधीयत 7 एवं स नृपशार्थूल नृपः शांतनवस तथा समयुज्यत लॊकैः सवैर भरतानां कुलॊथ्वहः 8 ततस तव आथाय थारूणि गन्धांश च विविधान बहून चितां चक्रुर महात्मानः पाण्डवा विथुरस तदा युयुत्सुश चापि कौरव्यः परेक्षकास तव इतरे ऽभवन 9 युधिष्ठिरस तु गाङ्गेयं विथुरश च महामतिः छाथयाम आसतुर उभौ कषौमैर माल्यैश च कौरवम 10 धारयाम आस तस्याद युयुत्सुश छत्रम उत्तमम चामरव्यजने शुभ्रे भीमसेनार्जुनाव उभौ उष्णीषे पर्यगृह्णीतां माथ्रीपुत्राव उभौ तथा 11 सत्रियः कौरव नादस्य भीष्मं कुरु कुलॊथ्भवम तालवृन्तान्य उपाथाय पर्यवीजन समन्ततः 12 ततॊ ऽसय विधिवच चक्रुः पितृमेधं महात्मनः याजका जुहुवुश चाग्निं जगुः सामानि सामगाः 13 ततश चन्थनकाष्ठैश च तदा कालेयकैर अपि कालागरुप्रभृतिभिर गन्धैश चॊच्चावचैस तदा 14 समवच्छाथ्य गाङ्गेयं परज्वाल्य च हुताशनम अपसव्यम अकुर्वन्त धृतराष्ट्र मुखा नृपाः 15 संस्कृत्य च कुरुश्रेष्ठं गाङ्गेयं कुरुसत्तमाः जग्मुर भागीरदी तीरम ऋषिजुष्टं कुरूथ्वहाः 16 अनुगम्यमाना वयासेन नारथेनासितेन च कृष्णेन भरत सत्रीभिर ये च पौराः समागताः 17 उथकं चक्रिरे चैव गाङ्गेयस्य महात्मनः विधिवत कषत्रिय शरेष्ठाः स च सर्वॊ जनस तथा 18 ततॊ भागीरदी थेवी तनयस्यॊथके कृते उत्दाय सलिलात तस्माथ रुथती शॊकलालसा 19 परिथेवयती तत्र कौरवान अभ्यभाषत निबॊधत यदावृत्तम उच्यमानं मयानघाः 20 राजवृत्तेन संपन्नः परज्ञयाभिजनेन च सत्कर्ता कुरुवृथ्धानां पितृभक्तॊ थृढव्रतः 21 जामथग्न्येन रामेण पुरा यॊ न पराजितः थिव्यैर अस्त्रैर महावीर्यः स हतॊ ऽथय शिखण्डिना 22 अश्मसारमयं नूनं हृथयं मम पार्दिवाः अपश्यन्त्याः परियं पुत्रं यत्र थीर्यति मे ऽथय वै 23 समेतं पार्दिवं कषत्रं काशिपुर्यां सवयंवरे विजित्यैक रदेनाजौ कन्यास ता यॊ जहार ह 24 यस्य नास्ति बले तुल्यः पृदिव्याम अपि कश चन हतं शिखण्डिना शरुत्वा यन न थीर्यति मे मनः 25 जामथग्न्यः कुरुक्षेत्रे युधि येन महात्मना पीडितॊ नातियत्नेन निहतः स शिखण्डिना 26 एवंविधं बहु तथा विलपन्तीं महानथीम आश्वासयाम आस तथा साम्ना थामॊथरॊ विभुः 27 समाश्वसिहि भथ्रे तवं मा शुचः शुभथर्शने गतः स परमां सिथ्धिं तव पुत्रॊ न संशयः 28 वसुर एष महातेजाः शापथॊषेण शॊभने मनुष्यताम अनुप्राप्तॊ नैनं शॊचितुम अर्हसि 29 स एष कषत्रधर्मेण युध्यमानॊ रणाजिरे धनंजयेन निहतॊ नैष नुन्नः शिखण्डिना 30 भीष्मं हि कुरुशार्थूलम उथ्यतेषुं महारणे न शक्तः संयुगे हन्तुं साक्षाथ अपि शतक्रतुः 31 सवच्छन्थेन सुतस तुभ्यं गतः सवर्गं शुभानने न शक्ताः सयुर निहन्तुं हि रणे तं सर्वथेवताः 32 तस्मान मा तवं सरिच्छ्रेष्ठे शॊचस्व कुरुनन्थनम वसून एष गतॊ थेवि पुत्रस ते विज्वरा भव 33 इत्य उक्ता सा तु कृष्णेन वयासेन च सरिथ वरा तयक्त्वा शॊकं महाराज सवं वार्य अवततार ह 34 सत्कृत्य ते तां सरितं ततः कृष्ण मुखा नृपाः अनुज्ञातास तया सर्वे नयवर्तन्त जनाधिपाः |
1
[v] evam uktvā kurūn sarvān bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā tūṣṇīṃ babhūva kauravyaḥ sa muhūrtam ariṃdama 2 dhārayām āsa cātmānaṃ dhāraṇāsu yathākramam tasyordhvam agaman prāṇāḥ saṃniruddhā mahātmanaḥ 3 idam āścaryam āsīc ca madhye teṣāṃ mahātmanām yad yan muñcati gātrāṇāṃ sa śaṃtanu sutas tadā tat tad viśalyaṃ bhavati yogayuktasya tasya vai 4 kṣaṇena prekṣatāṃ teṣāṃ viśalyaḥ so 'bhavat tadā taṃ dṛṣṭvā vismitāḥ sarve vāsudeva purogamāḥ saha tair munibhiḥ sarvais tadā vyāsādhibhir nṛpa 5 saṃniruddhas tu tenātmā sarveṣv āyataneṣu vai jagāma bhittvā mūrdhānaṃ divam abhyutpapāta ca 6 maholkena ca bhīṣmasya mūrdha deśāj janādhipa niḥsṛtyākāśam āviśya kṣaṇenāntar adhīyata 7 evaṃ sa nṛpaśārdūla nṛpaḥ śāṃtanavas tadā samayujyata lokaiḥ svair bharatānāṃ kulodvahaḥ 8 tatas tv ādāya dārūṇi gandhāṃś ca vividhān bahūn citāṃ cakrur mahātmānaḥ pāṇḍavā viduras tathā yuyutsuś cāpi kauravyaḥ prekṣakās tv itare 'bhavan 9 yudhiṣṭhiras tu gāṅgeyaṃ viduraś ca mahāmatiḥ chādayām āsatur ubhau kṣaumair mālyaiś ca kauravam 10 dhārayām āsa tasyātha yuyutsuś chatram uttamam cāmaravyajane śubhre bhīmasenārjunāv ubhau uṣṇīṣe paryagṛhṇītāṃ mādrīputrāv ubhau tadā 11 striyaḥ kaurava nāthasya bhīṣmaṃ kuru kulodbhavam tālavṛntāny upādāya paryavījan samantataḥ 12 tato 'sya vidhivac cakruḥ pitṛmedhaṃ mahātmanaḥ yājakā juhuvuś cāgniṃ jaguḥ sāmāni sāmagāḥ 13 tataś candanakāṣṭhaiś ca tathā kāleyakair api kālāgaruprabhṛtibhir gandhaiś coccāvacais tathā 14 samavacchādya gāṅgeyaṃ prajvālya ca hutāśanam apasavyam akurvanta dhṛtarāṣṭra mukhā nṛpāḥ 15 saṃskṛtya ca kuruśreṣṭhaṃ gāṅgeyaṃ kurusattamāḥ jagmur bhāgīrathī tīram ṛṣijuṣṭaṃ kurūdvahāḥ 16 anugamyamānā vyāsena nāradenāsitena ca kṛṣṇena bharata strībhir ye ca paurāḥ samāgatāḥ 17 udakaṃ cakrire caiva gāṅgeyasya mahātmanaḥ vidhivat kṣatriya śreṣṭhāḥ sa ca sarvo janas tadā 18 tato bhāgīrathī devī tanayasyodake kṛte utthāya salilāt tasmād rudatī śokalālasā 19 paridevayatī tatra kauravān abhyabhāṣata nibodhata yathāvṛttam ucyamānaṃ mayānaghāḥ 20 rājavṛttena saṃpannaḥ prajñayābhijanena ca satkartā kuruvṛddhānāṃ pitṛbhakto dṛḍhavrataḥ 21 jāmadagnyena rāmeṇa purā yo na parājitaḥ divyair astrair mahāvīryaḥ sa hato 'dya śikhaṇḍinā 22 aśmasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ mama pārthivāḥ apaśyantyāḥ priyaṃ putraṃ yatra dīryati me 'dya vai 23 sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ kāśipuryāṃ svayaṃvare vijityaika rathenājau kanyās tā yo jahāra ha 24 yasya nāsti bale tulyaḥ pṛthivyām api kaś cana hataṃ śikhaṇḍinā śrutvā yan na dīryati me manaḥ 25 jāmadagnyaḥ kurukṣetre yudhi yena mahātmanā pīḍito nātiyatnena nihataḥ sa śikhaṇḍinā 26 evaṃvidhaṃ bahu tadā vilapantīṃ mahānadīm āśvāsayām āsa tadā sāmnā dāmodaro vibhuḥ 27 samāśvasihi bhadre tvaṃ mā śucaḥ śubhadarśane gataḥ sa paramāṃ siddhiṃ tava putro na saṃśayaḥ 28 vasur eṣa mahātejāḥ śāpadoṣeṇa śobhane manuṣyatām anuprāpto nainaṃ śocitum arhasi 29 sa eṣa kṣatradharmeṇa yudhyamāno raṇājire dhanaṃjayena nihato naiṣa nunnaḥ śikhaṇḍinā 30 bhīṣmaṃ hi kuruśārdūlam udyateṣuṃ mahāraṇe na śaktaḥ saṃyuge hantuṃ sākṣād api śatakratuḥ 31 svacchandena sutas tubhyaṃ gataḥ svargaṃ śubhānane na śaktāḥ syur nihantuṃ hi raṇe taṃ sarvadevatāḥ 32 tasmān mā tvaṃ saricchreṣṭhe śocasva kurunandanam vasūn eṣa gato devi putras te vijvarā bhava 33 ity uktā sā tu kṛṣṇena vyāsena ca sarid varā tyaktvā śokaṃ mahārāja svaṃ vāry avatatāra ha 34 satkṛtya te tāṃ saritaṃ tataḥ kṛṣṇa mukhā nṛpāḥ anujñātās tayā sarve nyavartanta janādhipāḥ |