|
1
[व] ततः कुन्तीसुतॊ राजा पौरजानपथं जनम पूजयित्वा यदान्यायम अनुजज्ञे गृहान परति 2 सान्त्वयाम आस नारीश च हतवीरा हतेश्वराः विपुलै रदथानैश च तथा पाण्डुसुतॊ नृपः 3 सॊ ऽभिषिक्तॊ महाप्राज्ञः पराप्य राज्यं युधिष्ठिरः अवस्दाप्य नरश्रेष्ठः सर्वाः सवप्रकृतीस तथा 4 थविजेभ्यॊ बलमुख्येभ्यॊ नैगमेभ्यश च सर्वशः परतिगृह्याशिषॊ मुख्यास तथा धर्मभृतां वरः 5 उषित्वा शर्वरीः शरीमान पञ्चाशन नगरॊत्तमे समयं कौरवाग्र्यस्य सस्मार पुरुषर्षभः 6 स निर्ययौ गजपुराथ याजकैः परिवारितः थृष्ट्वा निवृत्तम आथित्यं परवृत्तं चॊत्तरायणम 7 घृतं माल्यं च गन्धांश च कषौमाणि च युधिष्ठिरः चन्थनागरुमुख्यानि तदा कालागरूणि च 8 परस्दाप्य पूर्वं कौन्तेयॊ भीष्म संसाधनाय वै माल्यानि च महार्हाणि रत्नानि विविधानि च 9 धृतराष्ट्रं पुरस्कृत्य गान्धारीं च यशस्विनीम मातरं च पृदां धीमान भरातॄंश च पुरुषर्षभः 10 जनार्थनेनानुगतॊ विथुरेण च धीमता युयुत्सुना च कौरव्यॊ युयुधानेन चाभिभॊ 11 महता राजभॊग्येन परिबर्हेण संवृतः सतूयमानॊ महाराज भीष्मस्याग्नीन अनुव्रजन 12 निश्चक्राम पुरात तस्माथ यदा थेवपतिस तदा आससाथ कुरुक्षेत्रे ततः शांतनवं नृपम 13 उपास्यमानं वयासेन पाराशर्येण धीमता नारथेन च राजर्षे थेवलेनासितेन च 14 हतशिष्टैर नृपैश चान्यैर नानाथेशसमागतैः रक्षिभिश च महात्मानं रक्ष्यमाणं समन्ततः 15 शयानं वीरशयने थथर्श नृपतिस ततः ततॊ रदाथ अवारॊहथ भरातृभिः सहधर्मराट 16 अभिवाथ्याद कौन्तेयः पितामहम अरिंथमम थवैपायनाथीन विप्रांश च तैश च परत्यभिनन्थितः 17 ऋत्विग्भिर बरह्मकल्पैश च भरातृभिश च सहाच्युतः आसाथ्य शरतल्पस्दम ऋषिभिः परिवारितम 18 अब्रवीथ भरतश्रेष्ठं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः भरातृभिः सह कौरव्य शयानं निम्नगा सुतम 19 युधिष्ठिरॊ ऽहं नृपते नमस ते जाह्नवीसुत शृणॊषि चेन महाबाहॊ बरूहि किं करवाणि ते 20 पराप्तॊ ऽसमि समये राजन्न अग्नीन आथाय ते विभॊ आचार्या बराह्मणाश चैव ऋत्विजॊ भरातरश च मे 21 पुत्रश च ते महातेजा धृतराष्ट्रॊ जनेश्वरः उपस्दितः सहामात्यॊ वासुथेवश च वीर्यवान 22 हतशिष्टाश च राजानः सर्वे च कुरुजाङ्गलाः तान पश्य कुरुशार्थूल समुन्मीलय लॊचने 23 यच चेह किं चित कर्तव्यं तत सर्वं परापितं मया यदॊक्तं भवता काले सर्वम एव च तत कृतम 24 एवम उक्तस तु गाङ्गेयः कुन्तीपुत्रेण धीमता थथर्श भारतान सर्वान सदितान संपरिवार्य तम 25 ततश चल वलिर भीष्मः परगृह्य विपुलं भुजम ओघमेघस्वनॊ वाग्मी काले वचनम अब्रवीत 26 थिष्ट्या पराप्तॊ ऽसि कौन्तेय सहामात्यॊ युधिष्ठिर परिवृत्तॊ हि भगवान सहस्रांशुर थिवाकरः 27 अष्ट पञ्चाशतं रात्र्यः शयानस्याथ्य मे गताः शरेषु निशिताग्रेषु यदा वर्षशतं तदा 28 माघॊ ऽयं समनुप्राप्तॊ मासः पुण्यॊ युधिष्ठिर तरिभागशेषः पक्षॊ ऽयं शुक्लॊ भवितुम अर्हति 29 एवम उक्त्वा तु गाङ्गेयॊ धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम धृतराष्ट्रम अदामन्त्र्य काले वचनम अब्रवीत 30 राजन विथितधर्मॊ ऽसि सुनिर्णीतार्द संशयः बहुश्रुता हि ते विप्रा बहवः पर्युपासिताः 31 वेथ शास्त्राणि सर्वाणि धर्मांश च मनुजेश्वर वेथांश च चतुरः साङ्गान निखिलेनावबुध्यसे 32 न शॊचितव्यं कौरव्य भवितव्यं हि तत तदा शरुतं थेव रहस्यं ते कृष्णथ्वैपायनाथ अपि 33 यदा पाण्डॊः सुता राजंस तदैव तव धर्मतः तान पालय सदितॊ धर्मे गुरुशुश्रूषणे रतान 34 धर्मराजॊ हि शुथ्धात्मा निथेशे सदास्यते तव आनृशंस्य परं हय एनं जानामि गुरुवत्सलम 35 तव पुत्रा थुरात्मानः करॊधलॊभ परायणाः ईर्ष्याभिभूता थुर्वृत्तास तान न शॊचितुम अर्हसि 36 [व] एतावथ उक्त्वा वचनं धृतराष्ट्रं मनीषिणम वासुथेवं महाबाहुम अभ्यभाषत कौरवः 37 भगवन थेवथेवेश सुरासुरनमस्कृत तरिविक्रम नमस ते ऽसतु शङ्खचक्रगथाधर 38 अनुजानीहि मां कृष्ण वैकुण्ठ पुरुषॊत्तम रक्ष्याश च ते पाण्डवेया भवान हय एषां परायणम 39 उक्तवान अस्मि थुर्बुथ्धिं मन्थं थुर्यॊधनं पुरा यतः कृष्णस ततॊ धर्मॊ यतॊ धर्मस ततॊ जयः 40 वासुथेवेन तीर्देन पुत्र संशाम्य पाण्डवैः संधानस्य परः कालस तवेति च पुनः पुनः 41 न च मे तथ वचॊ मूढः कृतवान स सुमन्थधीः घातयित्वेह पृदिवीं ततः स निधनं गतः 42 तवां च जानाम्य अहं वीर पुराणम ऋषिसत्तमम नरेण सहितं थेवं बथर्यां सुचिरॊषितम 43 तदा मे नारथः पराह वयासश च सुमहातपाः नरनारायणाव एतौ संभूतौ मनुजेष्व इति 44 [वा] आनुजानामि भीष्म तवां वसून आप्नुहि पार्दिव न ते ऽसति वृजिनं किं चिन मया थृष्टं महाथ्युते 45 पितृभक्तॊ ऽसि राजर्षे मार्कण्डेय इवापरः तेन मृत्युस तव वशे सदितॊ भृत्य इवानतः 46 [व] एवम उक्तस तु गाङ्गेयः पाण्डवान इथम अब्रवीत धृतराष्ट्र मुखांश चापि सर्वान ससुहृथस तदा 47 पराणान उत्स्रष्टुम इच्छामि तन मानुज्ञातुम अर्हद सत्ये परयतितव्यं वः सत्यं हि परमं बलम 48 आनृशंस्य परैर भाव्यं सथैव नियतात्मभिः बरह्मण्यैर धर्मशीलैश च तपॊ नीत्यैश च भारत 49 इत्य उक्त्वा सुहृथः सर्वान संपरिष्वज्य चैव ह पुनर एवाब्रवीथ धीमान युधिष्ठिरम इथं वचः 50 बराह्मणाश चैव ते नित्यं पराज्ञाश चैव विशेषतः आचार्या ऋत्विजश चैव पूजनीया नराधिप |
1
[v] tataḥ kuntīsuto rājā paurajānapadaṃ janam pūjayitvā yathānyāyam anujajñe gṛhān prati 2 sāntvayām āsa nārīś ca hatavīrā hateśvarāḥ vipulai rathadānaiś ca tadā pāṇḍusuto nṛpaḥ 3 so 'bhiṣikto mahāprājñaḥ prāpya rājyaṃ yudhiṣṭhiraḥ avasthāpya naraśreṣṭhaḥ sarvāḥ svaprakṛtīs tadā 4 dvijebhyo balamukhyebhyo naigamebhyaś ca sarvaśaḥ pratigṛhyāśiṣo mukhyās tadā dharmabhṛtāṃ varaḥ 5 uṣitvā śarvarīḥ śrīmān pañcāśan nagarottame samayaṃ kauravāgryasya sasmāra puruṣarṣabhaḥ 6 sa niryayau gajapurād yājakaiḥ parivāritaḥ dṛṣṭvā nivṛttam ādityaṃ pravṛttaṃ cottarāyaṇam 7 ghṛtaṃ mālyaṃ ca gandhāṃś ca kṣaumāṇi ca yudhiṣṭhiraḥ candanāgarumukhyāni tathā kālāgarūṇi ca 8 prasthāpya pūrvaṃ kaunteyo bhīṣma saṃsādhanāya vai mālyāni ca mahārhāṇi ratnāni vividhāni ca 9 dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya gāndhārīṃ ca yaśasvinīm mātaraṃ ca pṛthāṃ dhīmān bhrātṝṃś ca puruṣarṣabhaḥ 10 janārdanenānugato vidureṇa ca dhīmatā yuyutsunā ca kauravyo yuyudhānena cābhibho 11 mahatā rājabhogyena paribarheṇa saṃvṛtaḥ stūyamāno mahārāja bhīṣmasyāgnīn anuvrajan 12 niścakrāma purāt tasmād yathā devapatis tathā āsasāda kurukṣetre tataḥ śāṃtanavaṃ nṛpam 13 upāsyamānaṃ vyāsena pārāśaryeṇa dhīmatā nāradena ca rājarṣe devalenāsitena ca 14 hataśiṣṭair nṛpaiś cānyair nānādeśasamāgataiḥ rakṣibhiś ca mahātmānaṃ rakṣyamāṇaṃ samantataḥ 15 śayānaṃ vīraśayane dadarśa nṛpatis tataḥ tato rathād avārohad bhrātṛbhiḥ sahadharmarāṭ 16 abhivādyātha kaunteyaḥ pitāmaham ariṃdamam dvaipāyanādīn viprāṃś ca taiś ca pratyabhinanditaḥ 17 ṛtvigbhir brahmakalpaiś ca bhrātṛbhiś ca sahācyutaḥ āsādya śaratalpastham ṛṣibhiḥ parivāritam 18 abravīd bharataśreṣṭhaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ bhrātṛbhiḥ saha kauravya śayānaṃ nimnagā sutam 19 yudhiṣṭhiro 'haṃ nṛpate namas te jāhnavīsuta śṛṇoṣi cen mahābāho brūhi kiṃ karavāṇi te 20 prāpto 'smi samaye rājann agnīn ādāya te vibho ācāryā brāhmaṇāś caiva ṛtvijo bhrātaraś ca me 21 putraś ca te mahātejā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ upasthitaḥ sahāmātyo vāsudevaś ca vīryavān 22 hataśiṣṭāś ca rājānaḥ sarve ca kurujāṅgalāḥ tān paśya kuruśārdūla samunmīlaya locane 23 yac ceha kiṃ cit kartavyaṃ tat sarvaṃ prāpitaṃ mayā yathoktaṃ bhavatā kāle sarvam eva ca tat kṛtam 24 evam uktas tu gāṅgeyaḥ kuntīputreṇa dhīmatā dadarśa bhāratān sarvān sthitān saṃparivārya tam 25 tataś cala valir bhīṣmaḥ pragṛhya vipulaṃ bhujam oghameghasvano vāgmī kāle vacanam abravīt 26 diṣṭyā prāpto 'si kaunteya sahāmātyo yudhiṣṭhira parivṛtto hi bhagavān sahasrāṃśur divākaraḥ 27 aṣṭa pañcāśataṃ rātryaḥ śayānasyādya me gatāḥ śareṣu niśitāgreṣu yathā varṣaśataṃ tathā 28 māgho 'yaṃ samanuprāpto māsaḥ puṇyo yudhiṣṭhira tribhāgaśeṣaḥ pakṣo 'yaṃ śuklo bhavitum arhati 29 evam uktvā tu gāṅgeyo dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram dhṛtarāṣṭram athāmantrya kāle vacanam abravīt 30 rājan viditadharmo 'si sunirṇītārtha saṃśayaḥ bahuśrutā hi te viprā bahavaḥ paryupāsitāḥ 31 veda śāstrāṇi sarvāṇi dharmāṃś ca manujeśvara vedāṃś ca caturaḥ sāṅgān nikhilenāvabudhyase 32 na śocitavyaṃ kauravya bhavitavyaṃ hi tat tathā śrutaṃ deva rahasyaṃ te kṛṣṇadvaipāyanād api 33 yathā pāṇḍoḥ sutā rājaṃs tathaiva tava dharmataḥ tān pālaya sthito dharme guruśuśrūṣaṇe ratān 34 dharmarājo hi śuddhātmā nideśe sthāsyate tava ānṛśaṃsya paraṃ hy enaṃ jānāmi guruvatsalam 35 tava putrā durātmānaḥ krodhalobha parāyaṇāḥ īrṣyābhibhūtā durvṛttās tān na śocitum arhasi 36 [v] etāvad uktvā vacanaṃ dhṛtarāṣṭraṃ manīṣiṇam vāsudevaṃ mahābāhum abhyabhāṣata kauravaḥ 37 bhagavan devadeveśa surāsuranamaskṛta trivikrama namas te 'stu śaṅkhacakragadādhara 38 anujānīhi māṃ kṛṣṇa vaikuṇṭha puruṣottama rakṣyāś ca te pāṇḍaveyā bhavān hy eṣāṃ parāyaṇam 39 uktavān asmi durbuddhiṃ mandaṃ duryodhanaṃ purā yataḥ kṛṣṇas tato dharmo yato dharmas tato jayaḥ 40 vāsudevena tīrthena putra saṃśāmya pāṇḍavaiḥ saṃdhānasya paraḥ kālas taveti ca punaḥ punaḥ 41 na ca me tad vaco mūḍhaḥ kṛtavān sa sumandadhīḥ ghātayitveha pṛthivīṃ tataḥ sa nidhanaṃ gataḥ 42 tvāṃ ca jānāmy ahaṃ vīra purāṇam ṛṣisattamam nareṇa sahitaṃ devaṃ badaryāṃ suciroṣitam 43 tathā me nāradaḥ prāha vyāsaś ca sumahātapāḥ naranārāyaṇāv etau saṃbhūtau manujeṣv iti 44 [vā] ānujānāmi bhīṣma tvāṃ vasūn āpnuhi pārthiva na te 'sti vṛjinaṃ kiṃ cin mayā dṛṣṭaṃ mahādyute 45 pitṛbhakto 'si rājarṣe mārkaṇḍeya ivāparaḥ tena mṛtyus tava vaśe sthito bhṛtya ivānataḥ 46 [v] evam uktas tu gāṅgeyaḥ pāṇḍavān idam abravīt dhṛtarāṣṭra mukhāṃś cāpi sarvān sasuhṛdas tathā 47 prāṇān utsraṣṭum icchāmi tan mānujñātum arhatha satye prayatitavyaṃ vaḥ satyaṃ hi paramaṃ balam 48 ānṛśaṃsya parair bhāvyaṃ sadaiva niyatātmabhiḥ brahmaṇyair dharmaśīlaiś ca tapo nītyaiś ca bhārata 49 ity uktvā suhṛdaḥ sarvān saṃpariṣvajya caiva ha punar evābravīd dhīmān yudhiṣṭhiram idaṃ vacaḥ 50 brāhmaṇāś caiva te nityaṃ prājñāś caiva viśeṣataḥ ācāryā ṛtvijaś caiva pūjanīyā narādhipa |