|
1
[य] थुर्वाससः परसाथात ते यत तथा मधुसूथन अवाप्तम इह विज्ञानं तन मे वयाख्यातुम अर्हसि 2 महाभाग्यं च यत तस्य नामानि च महात्मनः तत्त्वतॊ जञातुम इच्छामि सर्वं मतिमतां वर 3 [वा] हन्त ते कदयिष्यामि नमस्कृत्वा कपर्थिने यथ अवाप्तं महाराज शरेयॊ यच चार्जितं यशः 4 परयतः परातर उत्दाय यथ अधीये विशां पते पराञ्जलिः शतरुथ्रीयं तन मे निगथतः शृणु 5 परजापतिस तत ससृजे तपसॊ ऽनते महातपाः शंकरस तव असृजत तात परजाः सदावरजङ्गमाः 6 नास्ति किं चित परं भूतं महाथेवाथ विशां पते इह तरिष्व अपि लॊकेषु भूतानां परभवॊ हि सः 7 न चैवॊत्सहते सदातुं कश चिथ अग्रे महात्मनः न हि भूतं समं तेन तरिषु लॊकेषु विथ्यते 8 गन्धेनापि हि संग्रामे तस्य करुथ्धस्य शत्रवः विसंज्ञा हतभूयिष्ठा वेपन्ति च पतन्ति च 9 घॊरं च निनथं तस्य पर्जन्यनिनथॊपमम शरुत्वा विथीर्येथ धृथयं थेवानाम अपि संयुगे 10 यांश च घॊरेण रूपेण पश्येत करुथ्धः पिनाक धृक न सुरा नासुरा लॊके न गन्धर्वा न पन्नगाः कुपिते सुखम एधन्ते तस्मिन्न अपि गुहा गताः 11 परजापतेश च थक्षस्य यजतॊ वितते करतौ विव्याध कुपितॊ यज्ञं निर्भयस तु भवस तथा धनुषा बाणम उत्सृज्य स घॊषं विननाथ च 12 ते न शर्म कुतः शान्तिं विषाथं लेभिरे सुराः विथ्रुते सहसा यज्ञे कुपिते च महेश्वरे 13 तेन जयातलघॊषेण सर्वे लॊकाः समाकुलाः बभूवुर अवशाः पार्द विषेथुश च सुरासुराः 14 आपश चुक्षुभिरे चैव चकम्पे च वसुंधरा वयथ्रवन गिरयश चापि थयौः पफाल च सर्वशः 15 अन्धेन तमसा लॊकाः परावृता न चकाशिरे परनष्टा जयॊतिषां भाश च सह सूर्येण भारत 16 भृशं भीतास ततः शान्तिं चक्रुः सवस्त्य अयनानि च ऋषयः सर्वभूतानाम आत्मनश च हितैषिणः 17 ततः सॊ ऽभयथ्रवथ थेवान करुथ्धॊ रौथ्रपराक्रमः भगस्य नयने करुथ्धः परहारेण वयशातयत 18 पूषाणं चाभिथुथ्राव परेण वपुषान्वितः पुरॊडाशं भक्षयतॊ थशनान वै वयशातयत 19 ततः परणेमुर थेवास ते वेपमानाः सम शंकरम पुनश च संथधे रुथ्रॊ थीप्तं सुनिशितं शरम 20 रुथ्रस्य विक्रमं थृष्ट्वा भीता थेवाः सहर्षिभिः ततः परसाथयाम आसुः शर्वं ते विबुधॊत्तमाः 21 जेपुश च शतरुथ्रीयं थेवाः कृत्वाञ्जलिं ततः संस्तूयमानस तरिथशैः परससाथ महेश्वरः 22 रुथ्रस्य भागं यज्ञे च विशिष्टं ते तव अकल्पयन भयेन तरिथशा राजञ शरणं च परपेथिरे 23 तेन चैवातिकॊपेन स यज्ञः संधितॊ ऽभवत यथ यच चापि हतं तत्र तत तदैव परथीयते 24 असुराणां पुराण्य आसंस तरीणि वीर्यवतां थिवि आयसं राजतं चैव सौवर्णम अपरं तदा 25 नाशकत तानि मघवा भेत्तुं सर्वायुधैर अपि अद सर्वे ऽमरा रुथ्रं जग्मुः शरण मर्थिताः 26 तत ऊचुर महात्मानॊ थेवाः सर्वे समागताः रुथ्र रौथ्रा भविष्यन्ति पशवः सर्वकर्मसु जहि थैत्यान सह पुरैर लॊकांस तरायस्व मानथ 27 स तदॊक्तस तदेत्य उक्त्वा विष्णुं कृत्वा शरॊत्तमम शल्यम अग्निं तदा कृत्वा पुङ्खं वैवस्वतं यमम वेथान कृत्वा धनुः सर्वाञ जयां च सावित्रिम उत्तमाम 28 थेवान रदरवं कृत्वा विनियुज्य च सर्वशः तरिपर्वणा तरिशल्येन तेन तानि बिभेथ सः 29 शरेणाथित्य वर्णेन कालाग्निसमतेजसा ते ऽसुराः स पुरास तत्र थग्धा रुथ्रेण भारत 30 तं चैवाङ्क गतं थृष्ट्वा बालं पञ्च शिखं पुनः उमा जिज्ञासमाना वै कॊ ऽयम इत्य अब्रवीत तथा 31 असूयतश च शक्रस्य वज्रेण परहरिष्यतः सवज्रं सतम्भयाम आस तं बाहुं परिघॊपमम 32 न संबुबुधिरे चैनं थेवास तं भुवनेश्वरम स परजापतयः सर्वे तस्मिन मुमुहुर ईश्वरे 33 ततॊ धयात्वाद भगवान बरह्मा तम अमितौजसम अयं शरेष्ठ इति जञात्वा ववन्थे तम उमापतिम 34 ततः परसाथयाम आसुर उमां रुथ्रं च ते सुराः बभूव स तथा बाहुर बलहन्तुर यदा पुरा 35 स चापि बराह्मणॊ भूत्वा थुर्वासा नाम वीर्यवान थवारवत्यां मम गृहे चिरं कालम उपावसत 36 विप्रकारान परयुङ्क्ते सम सुबहून मम वेश्मनि तान उथारतया चाहम अक्षमं तस्य थुःसहम 37 स थेवेन्थ्रश च वायुश च सॊ ऽशविनौ स च विथ्युतः स चन्थ्रमाः स चेशानः स सूर्यॊ वरुणश च सः 38 स कालः सॊ ऽनतकॊ मृत्युः स तमॊ रात्र्यहानि च मासार्ध मासा ऋतवः संध्ये संवत्सरश च सः 39 स धाता स विधाता च विश्वकर्मा स सर्ववित नक्षत्राणि थिशश चैव परथिशॊ ऽद गरहास तदा विश्वमूर्तिर अमेयात्मा भगवान अमितथ्युतिः 40 एकधा च थविधा चैव बहुधा च स एव च शतधा सहस्रधा चैव तदा शतसहस्रधा 41 ईथृशः स महाथेवॊ भूयश च भगवान अतः न हि शक्या गुणा वक्तुम अपि वर्षशतैर अपि |
1
[y] durvāsasaḥ prasādāt te yat tadā madhusūdana avāptam iha vijñānaṃ tan me vyākhyātum arhasi 2 mahābhāgyaṃ ca yat tasya nāmāni ca mahātmanaḥ tattvato jñātum icchāmi sarvaṃ matimatāṃ vara 3 [vā] hanta te kathayiṣyāmi namaskṛtvā kapardine yad avāptaṃ mahārāja śreyo yac cārjitaṃ yaśaḥ 4 prayataḥ prātar utthāya yad adhīye viśāṃ pate prāñjaliḥ śatarudrīyaṃ tan me nigadataḥ śṛṇu 5 prajāpatis tat sasṛje tapaso 'nte mahātapāḥ śaṃkaras tv asṛjat tāta prajāḥ sthāvarajaṅgamāḥ 6 nāsti kiṃ cit paraṃ bhūtaṃ mahādevād viśāṃ pate iha triṣv api lokeṣu bhūtānāṃ prabhavo hi saḥ 7 na caivotsahate sthātuṃ kaś cid agre mahātmanaḥ na hi bhūtaṃ samaṃ tena triṣu lokeṣu vidyate 8 gandhenāpi hi saṃgrāme tasya kruddhasya śatravaḥ visaṃjñā hatabhūyiṣṭhā vepanti ca patanti ca 9 ghoraṃ ca ninadaṃ tasya parjanyaninadopamam śrutvā vidīryed dhṛdayaṃ devānām api saṃyuge 10 yāṃś ca ghoreṇa rūpeṇa paśyet kruddhaḥ pināka dhṛk na surā nāsurā loke na gandharvā na pannagāḥ kupite sukham edhante tasminn api guhā gatāḥ 11 prajāpateś ca dakṣasya yajato vitate kratau vivyādha kupito yajñaṃ nirbhayas tu bhavas tadā dhanuṣā bāṇam utsṛjya sa ghoṣaṃ vinanāda ca 12 te na śarma kutaḥ śāntiṃ viṣādaṃ lebhire surāḥ vidrute sahasā yajñe kupite ca maheśvare 13 tena jyātalaghoṣeṇa sarve lokāḥ samākulāḥ babhūvur avaśāḥ pārtha viṣeduś ca surāsurāḥ 14 āpaś cukṣubhire caiva cakampe ca vasuṃdharā vyadravan girayaś cāpi dyauḥ paphāla ca sarvaśaḥ 15 andhena tamasā lokāḥ prāvṛtā na cakāśire pranaṣṭā jyotiṣāṃ bhāś ca saha sūryeṇa bhārata 16 bhṛśaṃ bhītās tataḥ śāntiṃ cakruḥ svasty ayanāni ca ṛṣayaḥ sarvabhūtānām ātmanaś ca hitaiṣiṇaḥ 17 tataḥ so 'bhyadravad devān kruddho raudraparākramaḥ bhagasya nayane kruddhaḥ prahāreṇa vyaśātayat 18 pūṣāṇaṃ cābhidudrāva pareṇa vapuṣānvitaḥ puroḍāśaṃ bhakṣayato daśanān vai vyaśātayat 19 tataḥ praṇemur devās te vepamānāḥ sma śaṃkaram punaś ca saṃdadhe rudro dīptaṃ suniśitaṃ śaram 20 rudrasya vikramaṃ dṛṣṭvā bhītā devāḥ saharṣibhiḥ tataḥ prasādayām āsuḥ śarvaṃ te vibudhottamāḥ 21 jepuś ca śatarudrīyaṃ devāḥ kṛtvāñjaliṃ tataḥ saṃstūyamānas tridaśaiḥ prasasāda maheśvaraḥ 22 rudrasya bhāgaṃ yajñe ca viśiṣṭaṃ te tv akalpayan bhayena tridaśā rājañ śaraṇaṃ ca prapedire 23 tena caivātikopena sa yajñaḥ saṃdhito 'bhavat yad yac cāpi hataṃ tatra tat tathaiva pradīyate 24 asurāṇāṃ purāṇy āsaṃs trīṇi vīryavatāṃ divi āyasaṃ rājataṃ caiva sauvarṇam aparaṃ tathā 25 nāśakat tāni maghavā bhettuṃ sarvāyudhair api atha sarve 'marā rudraṃ jagmuḥ śaraṇa marditāḥ 26 tata ūcur mahātmāno devāḥ sarve samāgatāḥ rudra raudrā bhaviṣyanti paśavaḥ sarvakarmasu jahi daityān saha purair lokāṃs trāyasva mānada 27 sa tathoktas tathety uktvā viṣṇuṃ kṛtvā śarottamam śalyam agniṃ tathā kṛtvā puṅkhaṃ vaivasvataṃ yamam vedān kṛtvā dhanuḥ sarvāñ jyāṃ ca sāvitrim uttamām 28 devān ratharavaṃ kṛtvā viniyujya ca sarvaśaḥ triparvaṇā triśalyena tena tāni bibheda saḥ 29 śareṇāditya varṇena kālāgnisamatejasā te 'surāḥ sa purās tatra dagdhā rudreṇa bhārata 30 taṃ caivāṅka gataṃ dṛṣṭvā bālaṃ pañca śikhaṃ punaḥ umā jijñāsamānā vai ko 'yam ity abravīt tadā 31 asūyataś ca śakrasya vajreṇa prahariṣyataḥ savajraṃ stambhayām āsa taṃ bāhuṃ parighopamam 32 na saṃbubudhire cainaṃ devās taṃ bhuvaneśvaram sa prajāpatayaḥ sarve tasmin mumuhur īśvare 33 tato dhyātvātha bhagavān brahmā tam amitaujasam ayaṃ śreṣṭha iti jñātvā vavande tam umāpatim 34 tataḥ prasādayām āsur umāṃ rudraṃ ca te surāḥ babhūva sa tadā bāhur balahantur yathā purā 35 sa cāpi brāhmaṇo bhūtvā durvāsā nāma vīryavān dvāravatyāṃ mama gṛhe ciraṃ kālam upāvasat 36 viprakārān prayuṅkte sma subahūn mama veśmani tān udāratayā cāham akṣamaṃ tasya duḥsaham 37 sa devendraś ca vāyuś ca so 'śvinau sa ca vidyutaḥ sa candramāḥ sa ceśānaḥ sa sūryo varuṇaś ca saḥ 38 sa kālaḥ so 'ntako mṛtyuḥ sa tamo rātryahāni ca māsārdha māsā ṛtavaḥ saṃdhye saṃvatsaraś ca saḥ 39 sa dhātā sa vidhātā ca viśvakarmā sa sarvavit nakṣatrāṇi diśaś caiva pradiśo 'tha grahās tathā viśvamūrtir ameyātmā bhagavān amitadyutiḥ 40 ekadhā ca dvidhā caiva bahudhā ca sa eva ca śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā 41 īdṛśaḥ sa mahādevo bhūyaś ca bhagavān ataḥ na hi śakyā guṇā vaktum api varṣaśatair api |