|
1
[य] बरूहि बराह्मण पूजायां वयुष्टिं तवं मधुसूथन वेत्ता तवम अस्य चार्दस्य वेथ तवां हि पितामहः 2 [वा] शृणुष्वावहितॊ राजन थविजानां भरतर्षभ यदातत्त्वेन वथतॊ गुणान मे कुरुसत्तम 3 परथ्युम्नः परिपप्रच्छ बराह्मणैः परिकॊपितः किं फलं बराह्मणेष्व अस्ति पूजायां मधुसूथन ईश्वरस्य सतस तस्य इह चैव परत्र च 4 सथा थविजातीन संपूज्य किं फलं तत्र मानथ एतथ बरूहि पितः सर्वं सुमहान संशयॊ ऽतर मे 5 इत्य उक्तवचनस तेन परथ्युम्नेन तथा तव अहम परत्यब्रुवं महाराज यत तच छृणु समाहितः 6 वयुष्टिं बराह्मण पूजायां रौक्मिणेय निबॊध मे एते हि सॊमराजान ईश्वराः सुखथुःखयॊः 7 अस्मिँल लॊके रौक्मिणेय तदामुष्मिंश च पुत्रक बराह्मण परमुखं सौख्यं न मे ऽतरास्ति विचारणा 8 बराह्मण परमुखं वीर्यम आयुः कीर्तिर यशॊबलम लॊका लॊकेश्वराश चैव सर्वे बराह्मण पूर्वकाः 9 तत कदं नाथ्रियेयं वै ईश्वरॊ ऽसमीति पुत्रक मा ते मन्युर महाबाहॊ भवत्व अत्र थविजान परति 10 बराह्मणॊ हि महथ भूतम अस्मिँल लॊके परत्र च भस्म कुर्युर जगथ इथं करुथ्धाः परत्यक्षथर्शिनः 11 अन्यान अपि सृजेयुश च लॊकाँल लॊकेश्वरांस तदा कदं तेषु न वर्तेय सम्यग जञानात सुतेजसः 12 अवसन मथ्गृहे तात बराह्मणॊ हरि पिङ्गलः चीरवासा बिल्वथण्डी थीर्घश्मश्रु नखाथिमान थीर्घ्येभ्यश च मनुष्येभ्यः परमाणाथ अधिकॊ भुवि 13 स सम संचरते लॊकान ये थिव्या ये च मानुषाः इमा गादा गायमानश चत्वरेषु सभासु च 14 थुर्वाससं वासयेत कॊ बराह्मणं सत्कृतं गृहे परिभाषां च मे शरुत्वा कॊ नु थथ्यात परतिश्रयम यॊ मां कश चिथ वासयेत न स मां कॊपयेथ इह 15 तं सम नाथ्रियते कश चित ततॊ ऽहं तम अवासयम 16 स सम भुङ्क्ते सहस्राणां बहूनाम अन्नम एकथा एकथा समाल्पकं भुङ्क्ते न वैति च पुनर गृहान 17 अकस्माच च परहसति तदाकस्मात पररॊथिति न चास्य वयसा तुल्यः पृदिव्याम अभवत तथा 18 सॊ ऽसमथ आवसदं गत्वा शय्याश चास्तरणानि च कन्याश चालं कृता थग्ध्वा ततॊ वयपगतः सवयम 19 अद माम अब्रवीथ भूयः स मुनिः संशितव्रतः कृष्ण पायसम इच्छामि भॊक्तुम इत्य एव स तवरः 20 सथैव तु मया तस्य चित्तज्ञेन गृहे जनः सर्वाण्य एवान्न पानानि भक्ष्याश चॊच्चावचास तदा भवन्तु सत्कृतानीति पूर्वम एव परचॊथितः 21 ततॊ ऽहं जवलमानं वै पायसं परत्यवेथयम तथ भुक्त्वैव तु स कषिप्रं ततॊ वचनम अब्रवीत कषिप्रम अङ्गानि लिम्पस्व पायसेनेति स सम ह 22 अविमृश्यैव च ततः कृतवान अस्मि तत तदा तेनॊच्छिष्टेन गात्राणि शिरश चैवाभ्यमृक्षयम 23 स थथर्श तथाभ्याशे मातरं ते शुभाननाम ताम अपि समयमानः स पायसेनाभ्यलेपयत 24 मुनिः पायसथिग्धाङ्गीं रदे तूर्णम अयॊजयत तम आरुह्य रदं चैव निर्ययौ स गृहान मम 25 अग्निवर्णॊ जवलन धीमान स थविजॊ रदथुर्यवत परतॊथेनातुथथ बालां रुक्मिणीं मम पश्यतः 26 न च मे सतॊकम अप्य आसीथ थुःखम ईर्ष्या कृतं तथा ततः स राजमार्गेण महता निर्ययौ बहिः 27 तथ थृष्ट्वा महथ आश्चर्यं थाशार्हा जातमन्यवः तत्राजल्पन मिदः के चित समाभाष्य परस्परम 28 बराह्मणा एव जायेरन नान्यॊ वर्णः कदं चन कॊ हय एनं रदम आस्दाय जीवेथ अन्यः पुनान इह 29 आशीविषविषं तीक्ष्णं ततस तीक्ष्णतरं विषम बरह्माशीविष थग्धस्य नास्ति कश चिच चिकित्सकः 30 तस्मिन वरजति थुर्धर्षे परास्खलथ रुक्मिणी पदि तां नामर्षयत शरीमांस ततस तूर्णम अचॊथयत 31 ततः परमसंक्रुथ्धॊ रदात परस्कन्थ्य स थविजः पथातिर उत्पदेनैव पराधावथ थक्षिणामुखः 32 तम उत्पदेन धावन्तम अन्वधावं थविजॊत्तमम तदैव पायसाथिग्धः परसीथ भगवन्न इति 33 ततॊ विलॊक्य तेजस्वी बराह्मणॊ माम उवाच ह जितः करॊधस तवया कृष्ण परकृत्यैव महाभुज 34 न ते ऽपराधम इह वै थृष्टवान अस्मि सुव्रत परीतॊ ऽसमि तव गॊविन्थ वृणु कामान यदेप्षितान परसन्नस्य च मे तात पश्य वयुष्टिर यदाविधा 35 यावथ एव मनुष्याणाम अन्ने भावॊ भविष्यति यदैवान्ने तदा तेषां तवयि भावॊ भविष्यति 36 यावच च पुण्या लॊकेषु तवयि कीर्तिर भविष्यति तरिषु लॊकेषु तावच च वैशिष्ट्यं परतिपत्स्यसे सुप्रियः सर्वलॊकस्य भविष्यसि जनार्थन 37 यत ते भिन्नं च थग्धं च यच च किं चिथ विनाशितम सर्वं तदैव थरष्टासि विशिष्टं वा जनार्थन 38 यावथ एतत परलिप्तं ते गात्रेषु मधुसूथन अतॊ मृत्युभयं नास्ति यावथ इच्छा तवाच्युत 39 न तु पाथतले लिप्ते कस्मात ते पुत्रकाथ्य वै नैतन मे परियम इत्य एव स मां परीतॊ ऽबरवीत तथा इत्य उक्तॊ ऽहं शरीरं सवम अपश्यं शरीसमायुतम 40 रुक्मिणीं चाब्रवीत परीतः सर्वस्त्रीणां वरं यशः कीर्तिं चानुत्तमां लॊके समवाप्स्यसि शॊभने 41 न तवां जरा वा रॊगॊ वा वैवर्ण्यं चापि भामिनि सप्रक्ष्यन्ति पुण्यगन्धा च कृष्णम आराधयिष्यसि 42 षॊडशानां सहस्राणां वधूनां केशवस्य ह वरिष्ठा सह लॊक्या च केशवस्य भविष्यसि 43 तव मातरम इत्य उक्त्वा ततॊ मां पुनर अब्रवीत परस्दितः सुमहातेजा थुर्वासा वह्निवज जवलन 44 एषैव ते बुथ्धिर अस्तु बराह्मणान परति केशव इत्य उक्त्वा स तथा पुत्र तत्रैवान्तरधीयत 45 तस्मिन्न अन्तर्हिते चाहम उपांशु वरतम आथिशम यत किं चिथ बराह्मणॊ बरूयात सर्वं कुर्याम इति परभॊ 46 एतथ वरतम अहं कृत्वा मात्रा ते सह पुत्रक ततः परमहृष्टात्मा पराविशं गृहम एव च 47 परविष्टमात्रश च गृहे सर्वं पश्यामि तन नवम यथ भिन्नं यच च वै थग्धं तेन विप्रेण पुत्रक 48 ततॊ ऽहं विस्मयं पराप्तः सर्वं थृष्ट्वा नवं थृढम अपूजयं च मनसा रौक्मिणेय थविजं तथा 49 इत्य अहं रौक्मिणेयस्य पृच्छतॊ भरत रषभ माहात्म्यं थविजमुख्यस्य सर्वम आख्यातवांस तथा 50 तदा तवम अपि कौन्तेय बराह्मणान सततं परभॊ पूजयस्व महाभागान वाग्भिर थानैर्श च नित्यथा 51 एवं वयुष्टिम अहं पराप्तॊ बराह्मणानां परसाथजाम यच च माम आह भीष्मॊ ऽयं तत सत्यं भरतर्षभ |
1
[y] brūhi brāhmaṇa pūjāyāṃ vyuṣṭiṃ tvaṃ madhusūdana vettā tvam asya cārthasya veda tvāṃ hi pitāmahaḥ 2 [vā] śṛṇuṣvāvahito rājan dvijānāṃ bharatarṣabha yathātattvena vadato guṇān me kurusattama 3 pradyumnaḥ paripapraccha brāhmaṇaiḥ parikopitaḥ kiṃ phalaṃ brāhmaṇeṣv asti pūjāyāṃ madhusūdana īśvarasya satas tasya iha caiva paratra ca 4 sadā dvijātīn saṃpūjya kiṃ phalaṃ tatra mānada etad brūhi pitaḥ sarvaṃ sumahān saṃśayo 'tra me 5 ity uktavacanas tena pradyumnena tadā tv aham pratyabruvaṃ mahārāja yat tac chṛṇu samāhitaḥ 6 vyuṣṭiṃ brāhmaṇa pūjāyāṃ raukmiṇeya nibodha me ete hi somarājāna īśvarāḥ sukhaduḥkhayoḥ 7 asmiṁl loke raukmiṇeya tathāmuṣmiṃś ca putraka brāhmaṇa pramukhaṃ saukhyaṃ na me 'trāsti vicāraṇā 8 brāhmaṇa pramukhaṃ vīryam āyuḥ kīrtir yaśobalam lokā lokeśvarāś caiva sarve brāhmaṇa pūrvakāḥ 9 tat kathaṃ nādriyeyaṃ vai īśvaro 'smīti putraka mā te manyur mahābāho bhavatv atra dvijān prati 10 brāhmaṇo hi mahad bhūtam asmiṁl loke paratra ca bhasma kuryur jagad idaṃ kruddhāḥ pratyakṣadarśinaḥ 11 anyān api sṛjeyuś ca lokāṁl lokeśvarāṃs tathā kathaṃ teṣu na varteya samyag jñānāt sutejasaḥ 12 avasan madgṛhe tāta brāhmaṇo hari piṅgalaḥ cīravāsā bilvadaṇḍī dīrghaśmaśru nakhādimān dīrghyebhyaś ca manuṣyebhyaḥ pramāṇād adhiko bhuvi 13 sa sma saṃcarate lokān ye divyā ye ca mānuṣāḥ imā gāthā gāyamānaś catvareṣu sabhāsu ca 14 durvāsasaṃ vāsayet ko brāhmaṇaṃ satkṛtaṃ gṛhe paribhāṣāṃ ca me śrutvā ko nu dadyāt pratiśrayam yo māṃ kaś cid vāsayeta na sa māṃ kopayed iha 15 taṃ sma nādriyate kaś cit tato 'haṃ tam avāsayam 16 sa sma bhuṅkte sahasrāṇāṃ bahūnām annam ekadā ekadā smālpakaṃ bhuṅkte na vaiti ca punar gṛhān 17 akasmāc ca prahasati tathākasmāt praroditi na cāsya vayasā tulyaḥ pṛthivyām abhavat tadā 18 so 'smad āvasathaṃ gatvā śayyāś cāstaraṇāni ca kanyāś cālaṃ kṛtā dagdhvā tato vyapagataḥ svayam 19 atha mām abravīd bhūyaḥ sa muniḥ saṃśitavrataḥ kṛṣṇa pāyasam icchāmi bhoktum ity eva sa tvaraḥ 20 sadaiva tu mayā tasya cittajñena gṛhe janaḥ sarvāṇy evānna pānāni bhakṣyāś coccāvacās tathā bhavantu satkṛtānīti pūrvam eva pracoditaḥ 21 tato 'haṃ jvalamānaṃ vai pāyasaṃ pratyavedayam tad bhuktvaiva tu sa kṣipraṃ tato vacanam abravīt kṣipram aṅgāni limpasva pāyaseneti sa sma ha 22 avimṛśyaiva ca tataḥ kṛtavān asmi tat tathā tenocchiṣṭena gātrāṇi śiraś caivābhyamṛkṣayam 23 sa dadarśa tadābhyāśe mātaraṃ te śubhānanām tām api smayamānaḥ sa pāyasenābhyalepayat 24 muniḥ pāyasadigdhāṅgīṃ rathe tūrṇam ayojayat tam āruhya rathaṃ caiva niryayau sa gṛhān mama 25 agnivarṇo jvalan dhīmān sa dvijo rathaduryavat pratodenātudad bālāṃ rukmiṇīṃ mama paśyataḥ 26 na ca me stokam apy āsīd duḥkham īrṣyā kṛtaṃ tadā tataḥ sa rājamārgeṇa mahatā niryayau bahiḥ 27 tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ dāśārhā jātamanyavaḥ tatrājalpan mithaḥ ke cit samābhāṣya parasparam 28 brāhmaṇā eva jāyeran nānyo varṇaḥ kathaṃ cana ko hy enaṃ ratham āsthāya jīved anyaḥ punān iha 29 āśīviṣaviṣaṃ tīkṣṇaṃ tatas tīkṣṇataraṃ viṣam brahmāśīviṣa dagdhasya nāsti kaś cic cikitsakaḥ 30 tasmin vrajati durdharṣe prāskhalad rukmiṇī pathi tāṃ nāmarṣayata śrīmāṃs tatas tūrṇam acodayat 31 tataḥ paramasaṃkruddho rathāt praskandya sa dvijaḥ padātir utpathenaiva prādhāvad dakṣiṇāmukhaḥ 32 tam utpathena dhāvantam anvadhāvaṃ dvijottamam tathaiva pāyasādigdhaḥ prasīda bhagavann iti 33 tato vilokya tejasvī brāhmaṇo mām uvāca ha jitaḥ krodhas tvayā kṛṣṇa prakṛtyaiva mahābhuja 34 na te 'parādham iha vai dṛṣṭavān asmi suvrata prīto 'smi tava govinda vṛṇu kāmān yathepṣitān prasannasya ca me tāta paśya vyuṣṭir yathāvidhā 35 yāvad eva manuṣyāṇām anne bhāvo bhaviṣyati yathaivānne tathā teṣāṃ tvayi bhāvo bhaviṣyati 36 yāvac ca puṇyā lokeṣu tvayi kīrtir bhaviṣyati triṣu lokeṣu tāvac ca vaiśiṣṭyaṃ pratipatsyase supriyaḥ sarvalokasya bhaviṣyasi janārdana 37 yat te bhinnaṃ ca dagdhaṃ ca yac ca kiṃ cid vināśitam sarvaṃ tathaiva draṣṭāsi viśiṣṭaṃ vā janārdana 38 yāvad etat praliptaṃ te gātreṣu madhusūdana ato mṛtyubhayaṃ nāsti yāvad icchā tavācyuta 39 na tu pādatale lipte kasmāt te putrakādya vai naitan me priyam ity eva sa māṃ prīto 'bravīt tadā ity ukto 'haṃ śarīraṃ svam apaśyaṃ śrīsamāyutam 40 rukmiṇīṃ cābravīt prītaḥ sarvastrīṇāṃ varaṃ yaśaḥ kīrtiṃ cānuttamāṃ loke samavāpsyasi śobhane 41 na tvāṃ jarā vā rogo vā vaivarṇyaṃ cāpi bhāmini sprakṣyanti puṇyagandhā ca kṛṣṇam ārādhayiṣyasi 42 ṣoḍaśānāṃ sahasrāṇāṃ vadhūnāṃ keśavasya ha variṣṭhā saha lokyā ca keśavasya bhaviṣyasi 43 tava mātaram ity uktvā tato māṃ punar abravīt prasthitaḥ sumahātejā durvāsā vahnivaj jvalan 44 eṣaiva te buddhir astu brāhmaṇān prati keśava ity uktvā sa tadā putra tatraivāntaradhīyata 45 tasminn antarhite cāham upāṃśu vratam ādiśam yat kiṃ cid brāhmaṇo brūyāt sarvaṃ kuryām iti prabho 46 etad vratam ahaṃ kṛtvā mātrā te saha putraka tataḥ paramahṛṣṭātmā prāviśaṃ gṛham eva ca 47 praviṣṭamātraś ca gṛhe sarvaṃ paśyāmi tan navam yad bhinnaṃ yac ca vai dagdhaṃ tena vipreṇa putraka 48 tato 'haṃ vismayaṃ prāptaḥ sarvaṃ dṛṣṭvā navaṃ dṛḍham apūjayaṃ ca manasā raukmiṇeya dvijaṃ tadā 49 ity ahaṃ raukmiṇeyasya pṛcchato bharata rṣabha māhātmyaṃ dvijamukhyasya sarvam ākhyātavāṃs tadā 50 tathā tvam api kaunteya brāhmaṇān satataṃ prabho pūjayasva mahābhāgān vāgbhir dānairś ca nityadā 51 evaṃ vyuṣṭim ahaṃ prāpto brāhmaṇānāṃ prasādajām yac ca mām āha bhīṣmo 'yaṃ tat satyaṃ bharatarṣabha |