|
1
[य] पितामह महाबाहॊ सर्वशास्त्रविशारथ शरॊतुम इच्छामि मर्त्यानां संसारविधुम उत्तमम 2 केन वृत्तेन राजेन्थ्र वर्तमाना नरा युधि पराप्नुवन्त्य उत्तमं सवर्गं कदं च नरकं नृप 3 मृतं शरीरम उत्सृज्य काष्ठलॊष्ट समं जनाः परयान्त्य अमुं लॊकम इतः कॊ वै तान अनुगच्छति 4 [भ] असाव आयाति भगवान बृहस्पतिर उथारधीः पृच्छैनं सुमहाभागम एतथ गुह्यं सनातनम 5 नैतथ अन्येन शक्यं हि वक्तुं केन चिथ अथ्य वै वक्ता बृहस्पतिसमॊ न हय अन्यॊ विथ्यते कव चित 6 [व] तयॊः संवथतॊर एवं पार्द गाङ्गेययॊस तथा आजगाम विशुथ्धात्मा भगवान स बृहस्पतिः 7 ततॊ राजा समुत्दाय धृतराष्ट्र पुरॊगमः पूजाम अनुपमां चक्रे सर्वे ते च सभा सथः 8 ततॊ धर्मसुतॊ राजा भगवन्तं बृहस्पतिम उपगम्य यदान्यायं परश्नं पप्रच्छ सुव्रतः 9 [य] भगवन सव धर्मज्ञ सर्वशास्त्रविशारथ मर्त्यस्य कः सहायॊ वै पिता माता सुतॊ गुरुः 10 मृतं शरीरम उत्सृज्य काष्ठलॊष्ट समं जनाः गच्छन्त्य अमुत्र लॊकं वै क एनम अनुगच्छति 11 [ब] एकः परसूतॊ राजेन्थ्र जन्तुर एकॊ विनश्यति एकस तरति थुर्गाणि गच्छत्य एकश च थुर्गतिम 12 असहायः पिता माता तदा भराता सुतॊ गुरुः जञातिसंबन्धिवर्गश च मित्रवर्गस तदैव च 13 मृतं शरीरम उत्सृज्य काष्ठलॊष्ट समं जनाः मुहूर्तम उपतिष्ठन्ति ततॊ यान्ति पराङ्मुखाः तैस तच छरीरम उत्सृष्टं धर्म एकॊ ऽनुगच्छति 14 तस्माथ धर्मः सहायार्दे सेवितव्यः सथा नृभिः पराणी धर्मसमायुक्तॊ नरकायॊपपथ्यते 15 तस्मान नयायागतैर अर्दैर धर्मं सेवेत पण्डितः धर्म एकॊ मनुष्याणां सहायः पारलौकिकः 16 लॊभान मॊहाथ अनुक्रॊशाथ भयाथ वाप्य अबहुश्रुतः नरः करॊत्य अकार्याणि परार्दे लॊभमॊहितः 17 धर्मश चार्दश च कामश च तरितयं जीविते फलम एतत तरयम अवाप्तव्यम अधर्मपरिवर्जितम 18 [य] शरुतं भगवतॊ वाक्यं धर्मयुक्तं परं हितम शरीरविचयं जञातुं बुथ्धिस तु मम जायते 19 मृतं शरीररहितं सूक्ष्मम अव्यक्ततां गतम अचक्षुर विषयं पराप्तं कदं धर्मॊ ऽनुगच्छति 20 [ब] पृदिवी वायुर आकाशम आपॊ जयॊतिश च पञ्चमम बुथ्धिर आत्मा च सहिता धर्मं पश्यन्ति नित्यथा 21 पराणिनाम इह सर्वेषां साक्षिभूतानि चानिशम एतैश च स ह धर्मॊ ऽपि तं जीवम अनुगच्छति 22 तवग अस्दि मांसं शुक्रं च शॊणितं च महामते शरीरं वर्जयन्त्य एते जीवितेन विवर्जितम 23 ततॊ धर्मसमायुक्तः स जीवः सुखम एधते इह लॊके परे चैव किं भूयः कदयामि ते 24 [य] अनुथर्शितं भगवता यदा धर्मॊ ऽनुगच्छति एतत तु जञातुम इच्छामि कदं रेतः परवर्तते 25 [ब] अन्नम अश्नन्ति ये थेवाः शरीरस्दा नरेश्वर पृदिवी वायुर आकाशम आपॊ जयॊतिर मनस तदा 26 ततस तृप्तेषु राजेन्थ्र तेषु भूतेषु पञ्चसु मनःषष्ठेषु शुथ्धात्मन रेतः संपथ्यते महत 27 ततॊ गर्भः संभवति सत्रीपुंसॊः पार्द संगमे एतत ते सर्वम आख्यातं किं भूयः शरॊतुम इच्छसि 28 [य] आख्यातम एतथ भवता गर्भः संजायते यदा यदा जातस तु पुरुषः परपथ्यति तथ उच्यताम 29 [ब] आसन्न मात्रः सततं तैर भूतैर अभिभूयते विप्रमुक्तश च तैर भूतैः पुनर यात्य अपरां गतिम स तु भूतसमायुक्तः पराप्नुते जीव एव ह 30 ततॊ ऽसय कर्म पश्यन्ति शुभं वा यथि वाशुभम थेवताः पञ्च भूतस्दाः किं भूयः शरॊतुम इच्छसि 31 [य] तवग अस्दि मांसम उत्सृज्य तैश च भूतैर विवर्जितः जीवः स भगवान कवस्दः सुखथुःखे समश्नुते 32 [ब] जीवॊ धर्मसमायुक्तः शीघ्रं रेतस्त्वम आगतः सत्रीणां पुष्पं समासाथ्य सूते कालेन भारत 33 यमस्य पुरुषैः कलेशं यमस्य पुरुषैर वधम थुःखं संसारचक्रं च नरः कलेशं च विन्थति 34 इह लॊके च स पराणी जन्मप्रभृति पार्दिव सवकृतं कर्म वै भुङ्क्ते धर्मस्य फलम आश्रितः 35 यथि धर्मं यदाशक्ति जन्मप्रभृति सेवते ततः स पुरुषॊ भूत्वा सेवते नित्यथा सुखम 36 अदान्तरा तु धर्मस्य अधर्मम उपसेवते सुखस्यानन्तरं थुःखं स जीवॊ ऽपय अधिगच्छति 37 अधर्मेण समायुक्तॊ यमस्य विषयं गतः महथ थुःखं समासाथ्य तिर्यग्यॊनौ परजायते 38 कर्मणा येन येनेह यस्यां यॊनौ परजायते जीवॊ मॊहसमायुक्तस तन मे निगथतः शृणु 39 यथ एतथ उच्यते शास्त्रे सेतिहासे सच छन्थसि यमस्य विषयं घॊरं मर्त्यॊ लॊकः परपथ्यते 40 अधीत्य चतुरॊ वेथान थविजॊ मॊहसमन्वितः पतितात परतिगृह्याद खरयॊनौ परजायते 41 खरॊ जीवति वर्षाणि थश पञ्च च भारत खरॊ मृतॊ बलीवर्थः सप्त वर्षाणि जीवति 42 बलीवर्थॊ मृतश चापि जायते बरह्मराक्षसः बरह्मरक्षस तु तरीन मासांस ततॊ जायति बराह्मणः 43 पतितं याजयित्वा तु कृमियॊनौ परजायते तत्र जीवति वर्षाणि थश पञ्च च भारत 44 कृमिभावात परमुक्तस तु ततॊ जायति गर्थभः गर्थभः पञ्चवर्षाणि पञ्चवर्षाणि सूकरः शवा वर्षम एकं भवति ततॊ जायति मानवः 45 उपाध्यायस्य यः पापं शिष्यः कुर्याथ अबुथ्धिमान स जीव इह संसारांस तरीन आप्नॊति न संशयः 46 पराक शवा भवति राजेन्थ्र ततः करव्यात ततः खरः ततः परेतः परिक्लिष्टः पश्चाज जायति बराह्मणः 47 मनसापि गुरॊर भार्यां यः शिष्यॊ याति पापकृत सॊ ऽधमान याति संसारान अधर्मेणेह चेतसा 48 शवयॊनौ तु स संभूतस तरीणि वर्षाणि जीवति तत्रापि निधनं पराप्तः कृमियॊनौ परजायते 49 कृमिभावम अनुप्राप्तॊ वर्षम एकं स जीवति ततस तु निधनं पराप्य बरह्मयॊनौ परजायते 50 यथि पुत्रसमं शिष्यं गुरुर हन्याथ अकारणे आत्मनः कामकारेण सॊ ऽपि हंसः परजायते 51 पितरं मातरं वापि यस तु पुत्रॊ ऽवमन्यते सॊ ऽपि राजन मृतॊ जन्तुः पूर्वं जायति गर्थभः 52 खरॊ जीवति मासांस तु थश शवा च चतुर्थश बिडालः सप्त मासांस तु ततॊ जायति मानवः 53 माता पितरम आक्रुश्य सारिकः संप्रजायते ताडयित्वा तु ताव एव जायते कच्छपॊ नृप 54 कच्छपॊ थशवर्षाणि तरीणि वर्षाणि शक्यकः वयालॊ भूत्वा तु षण मासांस ततॊ जायति मानुषः 55 भर्तृपिण्डम उपाश्नन यॊ राजथ्विष्टानि सेवते सॊ ऽपि मॊहसमापन्नॊ मृतॊ जायति वानरः 56 वानरॊ थशवर्षाणि तरीणि वर्षाणि मूषकः शवा भूत्वा चाद षण मासांस ततॊ जायति मानुषः 57 नयासापहर्ता तु नरॊ यमस्य विषयं गतः संसाराणां शतं गत्वा कृमियॊनौ परजायते 58 तत्र जीवति वर्षाणि थश पञ्च च भारत थुष्कृतस्य कषयं गत्वा ततॊ जायति मानुषः 59 असूयकॊ नरश चापि मृतॊ जायति शार्ङ्गकः विश्वासहर्ता तु नरॊ मीनॊ जायति थुर्मतिः 60 भूत्वा मीनॊ ऽषट वर्षाणि मृगॊ जायति भारत मृगस तु चतुरॊ मासांस ततश छागः परजायते 61 छागस तु निधनं पराप्य पूर्णे संवत्सरे ततः कीटः संजायते जन्तुस ततॊ जायति मानुषः 62 धान्यान यवांस तिलान माषान कुलत्दान सर्षपांश चणान कलायान अद मुथ्गांश च गॊधूमान अतसीस तदा 63 सस्यस्यान्यस्य हर्ता च मॊहाज जन्तुर अचेतनः स जायते महाराज मूषकॊ निरपत्रपः 64 ततः परेत्य महाराज पुनर जायति सूकरः सूकरॊ जातमात्रस तु रॊगेण मरियते नृप 65 शवा ततॊ जायते मूढः कर्मणा तेन पार्दिव शवा भूत्वा पञ्चवर्षाणि ततॊ जायति मानुषः 66 परथाराभिमर्शं तु कृत्वा जायति वै वृकः शवा सृगालस ततॊ गृध्रॊ वयालः कङ्कॊ बकस तदा 67 भरातुर भार्यां तु थुर्बुथ्धिर यॊ धर्षयति मॊहितः पुंस्कॊलिकत्वम आप्नॊति सॊ ऽपि संवत्सरं नृप 68 सखिभार्यां गुरॊर भार्यां राजभार्यां तदैव च परधर्षयित्वा कामाथ यॊ मृतॊ जायति सूकरः 69 सूकरः पञ्चवर्षाणि पञ्चवर्षाणि शवाविधः पिपीलकस तु षण मासान कीटः सयान मासम एव च एतान आसाथ्य संसारान कृमियॊनौ परजायते 70 तत्र जीवति मासांस तु कृमियॊनौ तरयॊ थश ततॊ ऽधर्मक्षयं कृत्वा पुनर जायति मानुषः 71 उपस्दिते विवाहे तु थाने यज्ञे ऽपि वाभिभॊ मॊहात करॊति यॊ विघ्नं स मृतॊ जायते कृमिः 72 कृमिर जीवति वर्षाणि थश पञ्च च भारत अधर्मस्य कषयं कृत्वा ततॊ जायति मानुषः 73 पूर्वं थत्त्वा तु यः कन्यां थवितीये संप्रयच्छति सॊ ऽपि राजन मृतॊ जन्तुः कृमियॊनौ परजायते 74 तत्र जीवति वर्षाणि तरयॊथश युधिष्ठिर अधर्मसंक्षये युक्तस ततॊ जायति मानुषः 75 थेवकार्यम उपाकृत्य पितृकार्यम अदापि च अनिर्वाप्य समश्नन वै ततॊ जायति वायसः 76 वायसॊ थशवर्षाणि ततॊ जायति कुक्कुटः जायते लवकश चापि मासं तस्मात तु मानुषः 77 जयेष्ठं पितृसमं चापि भरातरं यॊ ऽवमन्यते सॊ ऽपि मृत्युम उपागम्य करौञ्चयॊनौ परजायते 78 करौञ्चॊ जीवति मासांस तु थश थवौ सप्त पञ्च च ततॊ निधनम आपन्नॊ मानुषत्वम उपाश्नुते 79 वृषलॊ बराह्मणी गत्वा कृमियॊनौ परजायते तत्रापत्यं समुत्पाथ्य ततॊ जायति मूषकः 80 कृतघ्नस तु मृतॊ राजन यमस्य विषयं गतः यमस्य विषये करुथ्धैर वधं पराप्नॊति थारुणम 81 पट्टिसं मुथ्गरं शूलम अग्निकुम्भं च थारुणम असि पत्रवनं घॊरं वालुकां कूटशाल्मलीम 82 एताश चान्याश च बह्वीः स यमस्य विषयं गतः यातनाः पराप्य तत्रॊग्रास ततॊ वध्यति भारत 83 संसारचक्रम आसाथ्य कृमियॊनौ परजायते कृमिर भवति वर्षाणि थश पञ्च च भारत ततॊ गर्भं समासाथ्य तत्रैव मरियते शिशुः 84 ततॊ गर्भशतैर जन्तुर बहुभिः संप्रजायते संसारांश च बहून गत्वा ततस तिर्यक परजायते 85 मृतॊ थुःखम अनुप्राप्य बहुवर्षगणान इह अपुनर्भाव संयुक्तस ततः कूर्मः परजायते 86 अशस्त्रं पुरुषं हत्वा स शस्त्रः पुरुषाधमः अर्दार्दी यथि वा वैरी स मृतॊ जायते खरः 87 खरॊ जीवति वर्षे थवे ततः शास्तेण वध्यते स मृतॊ मृगयॊनौ तु नित्यॊथ्विग्नॊ ऽभिजायते 88 मृगॊ वध्यति शस्त्रेण गते संवत्सरे तु सः हतॊ मृगस ततॊ मीनः सॊ ऽपि जालेन बध्यते 89 मासे चतुर्दे संप्राप्ते शवापथः संप्रजायते शवापथॊ थशवर्षाणि थवीपी वर्षाणि पञ्च च 90 ततस तु निधनं पराप्तः कालपर्याय चॊथितः अधर्मस्य कषयं कृत्वा ततॊ जायति मानुषः 91 सत्रियं हत्वा तु थुर्बुथ्धिर यमस्य विषयं गतः बहून कलेशान समासाथ्य संसारांश चैव विंशतिम 92 ततः पश्चान महाराज कृमियॊनौ परजायते कृमिर विंशतिवर्षाणि भूत्वा जायति मानुषः 93 भॊजनं चॊरयित्वा तु मक्षिका जायते नरः मक्षिका संह वशगॊ बहून मासान भवत्य उत ततः पापक्षयं कृत्वा मानुषत्वम अवाप्नुते 94 वाथ्यं हृत्वा तु पुरुषॊ मशकः संप्रजायते तदा पिण्याक संमिश्रम अशनं चॊरयेन नरः स जायते बभ्रु समॊ थारुणॊ मूषकॊ नरः 95 लवणं चॊरयित्वा तु चीरी वाकः परजायते थधि हृत्वा बकश चापि पलवॊ मत्स्यान असंस्कृतान 96 चॊरयित्वा पयश चापि बलाका संप्रजायते यस तु चॊरयते तैलं तैलपायी परजायते चॊरयित्वा तु थुर्बुथ्धिर मधु थंशः परजायते 97 अयॊ हृत्वा तु थुर्बुथ्धिर वायसॊ जायते नरः पायसं चॊरयित्वा तु तित्तिरित्वम अवाप्नुते 98 हृत्वा पैष्टम अपूपं च कुम्भॊलूकः परजायते फलं वा मूलकं हृत्वा अपूपं वा पिपीलिकः 99 कांस्यं हृत्वा तु थुर्बुथ्धिर हारीतॊ जायते नरः राजतं भाजनं हृत्वा कपॊतः संप्रजायते 100 हृत्वा तु काञ्चनं भाण्डं कृमियॊनौ परजायते करौञ्चः कार्पासिकं हृत्वा मृतॊ जायति मानवः 101 चॊरयित्वा नरः पट्टं तव आविकं वापि भारत कषौमं च वस्त्रम आथाय शशॊ जन्तुः परजायते 102 वर्णान हृत्वा तु पुरुषॊ मृतॊ जायति बर्हिणः हृत्वा रक्तानि वस्त्राणि जायते जीव जीविकः 103 वर्णकाथींस तदा गन्धांश चॊरयित्वा तु मानवः छुच्छुन्थरित्वम आप्नॊति राजँल लॊभपरायणः 104 विश्वासेन तु निक्षिप्तं यॊ निह्नवति मानवः स गतासुर नरस ताथृङ मत्स्ययॊनौ परजायते 105 मत्स्ययॊनिम अनुप्राप्य मृतॊ जायति मानुषः मानुषत्वम अनुप्राप्य कषीणायुर उपपथ्यते 106 पापानि तु नरः कृत्वा तिर्यग जायति भारत न चात्मनः परमाणं ते धर्मं जानन्ति किं चन 107 ये पापानि नराः कृत्वा निरस्यन्ति वरतैः सथा सुखथुःखसमायुक्ता वयाधितास ते भवन्त्य उत 108 असंवासाः परजायन्ते मलेच्छाश चापि न संशयः नराः पापसमाचारा लॊभमॊहसमन्विताः 109 वर्जयन्ति च पापानि जन्मप्रभृति ये नराः अरॊगा रूपवन्तस ते धनिनश च भवन्त्य उत 110 सत्रियॊ ऽपय एतेन कल्पेन कृत्वा पापम अवाप्नुयुः एतेषाम एव जन्तूनां पत्नीत्वम उपयान्ति ताः 111 परस्वहरणे थॊषाः सर्व एव परकीर्तिताः एतथ वै लेश मात्रेण कदितं ते मयानघ अपरस्मिन कदा यॊगे भूयः शरॊष्यसि भारत 112 एतन मया महाराज बरह्मणॊ वथतः पुरा सुरर्षीणां शरुतं मध्ये पृष्टश चापि यदातदम 113 मयापि तव कार्त्स्न्येन यदावथ अनुवर्णितम एतच छरुत्वा महाराज धर्मे कुरु मनः सथा |
1
[y] pitāmaha mahābāho sarvaśāstraviśārada śrotum icchāmi martyānāṃ saṃsāravidhum uttamam 2 kena vṛttena rājendra vartamānā narā yudhi prāpnuvanty uttamaṃ svargaṃ kathaṃ ca narakaṃ nṛpa 3 mṛtaṃ śarīram utsṛjya kāṣṭhaloṣṭa samaṃ janāḥ prayānty amuṃ lokam itaḥ ko vai tān anugacchati 4 [bh] asāv āyāti bhagavān bṛhaspatir udāradhīḥ pṛcchainaṃ sumahābhāgam etad guhyaṃ sanātanam 5 naitad anyena śakyaṃ hi vaktuṃ kena cid adya vai vaktā bṛhaspatisamo na hy anyo vidyate kva cit 6 [v] tayoḥ saṃvadator evaṃ pārtha gāṅgeyayos tadā ājagāma viśuddhātmā bhagavān sa bṛhaspatiḥ 7 tato rājā samutthāya dhṛtarāṣṭra purogamaḥ pūjām anupamāṃ cakre sarve te ca sabhā sadaḥ 8 tato dharmasuto rājā bhagavantaṃ bṛhaspatim upagamya yathānyāyaṃ praśnaṃ papraccha suvrataḥ 9 [y] bhagavan sava dharmajña sarvaśāstraviśārada martyasya kaḥ sahāyo vai pitā mātā suto guruḥ 10 mṛtaṃ śarīram utsṛjya kāṣṭhaloṣṭa samaṃ janāḥ gacchanty amutra lokaṃ vai ka enam anugacchati 11 [b] ekaḥ prasūto rājendra jantur eko vinaśyati ekas tarati durgāṇi gacchaty ekaś ca durgatim 12 asahāyaḥ pitā mātā tathā bhrātā suto guruḥ jñātisaṃbandhivargaś ca mitravargas tathaiva ca 13 mṛtaṃ śarīram utsṛjya kāṣṭhaloṣṭa samaṃ janāḥ muhūrtam upatiṣṭhanti tato yānti parāṅmukhāḥ tais tac charīram utsṛṣṭaṃ dharma eko 'nugacchati 14 tasmād dharmaḥ sahāyārthe sevitavyaḥ sadā nṛbhiḥ prāṇī dharmasamāyukto narakāyopapadyate 15 tasmān nyāyāgatair arthair dharmaṃ seveta paṇḍitaḥ dharma eko manuṣyāṇāṃ sahāyaḥ pāralaukikaḥ 16 lobhān mohād anukrośād bhayād vāpy abahuśrutaḥ naraḥ karoty akāryāṇi parārthe lobhamohitaḥ 17 dharmaś cārthaś ca kāmaś ca tritayaṃ jīvite phalam etat trayam avāptavyam adharmaparivarjitam 18 [y] śrutaṃ bhagavato vākyaṃ dharmayuktaṃ paraṃ hitam śarīravicayaṃ jñātuṃ buddhis tu mama jāyate 19 mṛtaṃ śarīrarahitaṃ sūkṣmam avyaktatāṃ gatam acakṣur viṣayaṃ prāptaṃ kathaṃ dharmo 'nugacchati 20 [b] pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam buddhir ātmā ca sahitā dharmaṃ paśyanti nityadā 21 prāṇinām iha sarveṣāṃ sākṣibhūtāni cāniśam etaiś ca sa ha dharmo 'pi taṃ jīvam anugacchati 22 tvag asthi māṃsaṃ śukraṃ ca śoṇitaṃ ca mahāmate śarīraṃ varjayanty ete jīvitena vivarjitam 23 tato dharmasamāyuktaḥ sa jīvaḥ sukham edhate iha loke pare caiva kiṃ bhūyaḥ kathayāmi te 24 [y] anudarśitaṃ bhagavatā yathā dharmo 'nugacchati etat tu jñātum icchāmi kathaṃ retaḥ pravartate 25 [b] annam aśnanti ye devāḥ śarīrasthā nareśvara pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotir manas tathā 26 tatas tṛpteṣu rājendra teṣu bhūteṣu pañcasu manaḥṣaṣṭheṣu śuddhātman retaḥ saṃpadyate mahat 27 tato garbhaḥ saṃbhavati strīpuṃsoḥ pārtha saṃgame etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi 28 [y] ākhyātam etad bhavatā garbhaḥ saṃjāyate yathā yathā jātas tu puruṣaḥ prapadyati tad ucyatām 29 [b] āsanna mātraḥ satataṃ tair bhūtair abhibhūyate vipramuktaś ca tair bhūtaiḥ punar yāty aparāṃ gatim sa tu bhūtasamāyuktaḥ prāpnute jīva eva ha 30 tato 'sya karma paśyanti śubhaṃ vā yadi vāśubham devatāḥ pañca bhūtasthāḥ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi 31 [y] tvag asthi māṃsam utsṛjya taiś ca bhūtair vivarjitaḥ jīvaḥ sa bhagavān kvasthaḥ sukhaduḥkhe samaśnute 32 [b] jīvo dharmasamāyuktaḥ śīghraṃ retastvam āgataḥ strīṇāṃ puṣpaṃ samāsādya sūte kālena bhārata 33 yamasya puruṣaiḥ kleśaṃ yamasya puruṣair vadham duḥkhaṃ saṃsāracakraṃ ca naraḥ kleśaṃ ca vindati 34 iha loke ca sa prāṇī janmaprabhṛti pārthiva svakṛtaṃ karma vai bhuṅkte dharmasya phalam āśritaḥ 35 yadi dharmaṃ yathāśakti janmaprabhṛti sevate tataḥ sa puruṣo bhūtvā sevate nityadā sukham 36 athāntarā tu dharmasya adharmam upasevate sukhasyānantaraṃ duḥkhaṃ sa jīvo 'py adhigacchati 37 adharmeṇa samāyukto yamasya viṣayaṃ gataḥ mahad duḥkhaṃ samāsādya tiryagyonau prajāyate 38 karmaṇā yena yeneha yasyāṃ yonau prajāyate jīvo mohasamāyuktas tan me nigadataḥ śṛṇu 39 yad etad ucyate śāstre setihāse sac chandasi yamasya viṣayaṃ ghoraṃ martyo lokaḥ prapadyate 40 adhītya caturo vedān dvijo mohasamanvitaḥ patitāt pratigṛhyātha kharayonau prajāyate 41 kharo jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata kharo mṛto balīvardaḥ sapta varṣāṇi jīvati 42 balīvardo mṛtaś cāpi jāyate brahmarākṣasaḥ brahmarakṣas tu trīn māsāṃs tato jāyati brāhmaṇaḥ 43 patitaṃ yājayitvā tu kṛmiyonau prajāyate tatra jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata 44 kṛmibhāvāt pramuktas tu tato jāyati gardabhaḥ gardabhaḥ pañcavarṣāṇi pañcavarṣāṇi sūkaraḥ śvā varṣam ekaṃ bhavati tato jāyati mānavaḥ 45 upādhyāyasya yaḥ pāpaṃ śiṣyaḥ kuryād abuddhimān sa jīva iha saṃsārāṃs trīn āpnoti na saṃśayaḥ 46 prāk śvā bhavati rājendra tataḥ kravyāt tataḥ kharaḥ tataḥ pretaḥ parikliṣṭaḥ paścāj jāyati brāhmaṇaḥ 47 manasāpi guror bhāryāṃ yaḥ śiṣyo yāti pāpakṛt so 'dhamān yāti saṃsārān adharmeṇeha cetasā 48 śvayonau tu sa saṃbhūtas trīṇi varṣāṇi jīvati tatrāpi nidhanaṃ prāptaḥ kṛmiyonau prajāyate 49 kṛmibhāvam anuprāpto varṣam ekaṃ sa jīvati tatas tu nidhanaṃ prāpya brahmayonau prajāyate 50 yadi putrasamaṃ śiṣyaṃ gurur hanyād akāraṇe ātmanaḥ kāmakāreṇa so 'pi haṃsaḥ prajāyate 51 pitaraṃ mātaraṃ vāpi yas tu putro 'vamanyate so 'pi rājan mṛto jantuḥ pūrvaṃ jāyati gardabhaḥ 52 kharo jīvati māsāṃs tu daśa śvā ca caturdaśa biḍālaḥ sapta māsāṃs tu tato jāyati mānavaḥ 53 mātā pitaram ākruśya sārikaḥ saṃprajāyate tāḍayitvā tu tāv eva jāyate kacchapo nṛpa 54 kacchapo daśavarṣāṇi trīṇi varṣāṇi śakyakaḥ vyālo bhūtvā tu ṣaṇ māsāṃs tato jāyati mānuṣaḥ 55 bhartṛpiṇḍam upāśnan yo rājadviṣṭāni sevate so 'pi mohasamāpanno mṛto jāyati vānaraḥ 56 vānaro daśavarṣāṇi trīṇi varṣāṇi mūṣakaḥ śvā bhūtvā cātha ṣaṇ māsāṃs tato jāyati mānuṣaḥ 57 nyāsāpahartā tu naro yamasya viṣayaṃ gataḥ saṃsārāṇāṃ śataṃ gatvā kṛmiyonau prajāyate 58 tatra jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata duṣkṛtasya kṣayaṃ gatvā tato jāyati mānuṣaḥ 59 asūyako naraś cāpi mṛto jāyati śārṅgakaḥ viśvāsahartā tu naro mīno jāyati durmatiḥ 60 bhūtvā mīno 'ṣṭa varṣāṇi mṛgo jāyati bhārata mṛgas tu caturo māsāṃs tataś chāgaḥ prajāyate 61 chāgas tu nidhanaṃ prāpya pūrṇe saṃvatsare tataḥ kīṭaḥ saṃjāyate jantus tato jāyati mānuṣaḥ 62 dhānyān yavāṃs tilān māṣān kulatthān sarṣapāṃś caṇān kalāyān atha mudgāṃś ca godhūmān atasīs tathā 63 sasyasyānyasya hartā ca mohāj jantur acetanaḥ sa jāyate mahārāja mūṣako nirapatrapaḥ 64 tataḥ pretya mahārāja punar jāyati sūkaraḥ sūkaro jātamātras tu rogeṇa mriyate nṛpa 65 śvā tato jāyate mūḍhaḥ karmaṇā tena pārthiva śvā bhūtvā pañcavarṣāṇi tato jāyati mānuṣaḥ 66 paradārābhimarśaṃ tu kṛtvā jāyati vai vṛkaḥ śvā sṛgālas tato gṛdhro vyālaḥ kaṅko bakas tathā 67 bhrātur bhāryāṃ tu durbuddhir yo dharṣayati mohitaḥ puṃskolikatvam āpnoti so 'pi saṃvatsaraṃ nṛpa 68 sakhibhāryāṃ guror bhāryāṃ rājabhāryāṃ tathaiva ca pradharṣayitvā kāmād yo mṛto jāyati sūkaraḥ 69 sūkaraḥ pañcavarṣāṇi pañcavarṣāṇi śvāvidhaḥ pipīlakas tu ṣaṇ māsān kīṭaḥ syān māsam eva ca etān āsādya saṃsārān kṛmiyonau prajāyate 70 tatra jīvati māsāṃs tu kṛmiyonau trayo daśa tato 'dharmakṣayaṃ kṛtvā punar jāyati mānuṣaḥ 71 upasthite vivāhe tu dāne yajñe 'pi vābhibho mohāt karoti yo vighnaṃ sa mṛto jāyate kṛmiḥ 72 kṛmir jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata adharmasya kṣayaṃ kṛtvā tato jāyati mānuṣaḥ 73 pūrvaṃ dattvā tu yaḥ kanyāṃ dvitīye saṃprayacchati so 'pi rājan mṛto jantuḥ kṛmiyonau prajāyate 74 tatra jīvati varṣāṇi trayodaśa yudhiṣṭhira adharmasaṃkṣaye yuktas tato jāyati mānuṣaḥ 75 devakāryam upākṛtya pitṛkāryam athāpi ca anirvāpya samaśnan vai tato jāyati vāyasaḥ 76 vāyaso daśavarṣāṇi tato jāyati kukkuṭaḥ jāyate lavakaś cāpi māsaṃ tasmāt tu mānuṣaḥ 77 jyeṣṭhaṃ pitṛsamaṃ cāpi bhrātaraṃ yo 'vamanyate so 'pi mṛtyum upāgamya krauñcayonau prajāyate 78 krauñco jīvati māsāṃs tu daśa dvau sapta pañca ca tato nidhanam āpanno mānuṣatvam upāśnute 79 vṛṣalo brāhmaṇī gatvā kṛmiyonau prajāyate tatrāpatyaṃ samutpādya tato jāyati mūṣakaḥ 80 kṛtaghnas tu mṛto rājan yamasya viṣayaṃ gataḥ yamasya viṣaye kruddhair vadhaṃ prāpnoti dāruṇam 81 paṭṭisaṃ mudgaraṃ śūlam agnikumbhaṃ ca dāruṇam asi patravanaṃ ghoraṃ vālukāṃ kūṭaśālmalīm 82 etāś cānyāś ca bahvīḥ sa yamasya viṣayaṃ gataḥ yātanāḥ prāpya tatrogrās tato vadhyati bhārata 83 saṃsāracakram āsādya kṛmiyonau prajāyate kṛmir bhavati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata tato garbhaṃ samāsādya tatraiva mriyate śiśuḥ 84 tato garbhaśatair jantur bahubhiḥ saṃprajāyate saṃsārāṃś ca bahūn gatvā tatas tiryak prajāyate 85 mṛto duḥkham anuprāpya bahuvarṣagaṇān iha apunarbhāva saṃyuktas tataḥ kūrmaḥ prajāyate 86 aśastraṃ puruṣaṃ hatvā sa śastraḥ puruṣādhamaḥ arthārthī yadi vā vairī sa mṛto jāyate kharaḥ 87 kharo jīvati varṣe dve tataḥ śāsteṇa vadhyate sa mṛto mṛgayonau tu nityodvigno 'bhijāyate 88 mṛgo vadhyati śastreṇa gate saṃvatsare tu saḥ hato mṛgas tato mīnaḥ so 'pi jālena badhyate 89 māse caturthe saṃprāpte śvāpadaḥ saṃprajāyate śvāpado daśavarṣāṇi dvīpī varṣāṇi pañca ca 90 tatas tu nidhanaṃ prāptaḥ kālaparyāya coditaḥ adharmasya kṣayaṃ kṛtvā tato jāyati mānuṣaḥ 91 striyaṃ hatvā tu durbuddhir yamasya viṣayaṃ gataḥ bahūn kleśān samāsādya saṃsārāṃś caiva viṃśatim 92 tataḥ paścān mahārāja kṛmiyonau prajāyate kṛmir viṃśativarṣāṇi bhūtvā jāyati mānuṣaḥ 93 bhojanaṃ corayitvā tu makṣikā jāyate naraḥ makṣikā saṃha vaśago bahūn māsān bhavaty uta tataḥ pāpakṣayaṃ kṛtvā mānuṣatvam avāpnute 94 vādyaṃ hṛtvā tu puruṣo maśakaḥ saṃprajāyate tathā piṇyāka saṃmiśram aśanaṃ corayen naraḥ sa jāyate babhru samo dāruṇo mūṣako naraḥ 95 lavaṇaṃ corayitvā tu cīrī vākaḥ prajāyate dadhi hṛtvā bakaś cāpi plavo matsyān asaṃskṛtān 96 corayitvā payaś cāpi balākā saṃprajāyate yas tu corayate tailaṃ tailapāyī prajāyate corayitvā tu durbuddhir madhu daṃśaḥ prajāyate 97 ayo hṛtvā tu durbuddhir vāyaso jāyate naraḥ pāyasaṃ corayitvā tu tittiritvam avāpnute 98 hṛtvā paiṣṭam apūpaṃ ca kumbholūkaḥ prajāyate phalaṃ vā mūlakaṃ hṛtvā apūpaṃ vā pipīlikaḥ 99 kāṃsyaṃ hṛtvā tu durbuddhir hārīto jāyate naraḥ rājataṃ bhājanaṃ hṛtvā kapotaḥ saṃprajāyate 100 hṛtvā tu kāñcanaṃ bhāṇḍaṃ kṛmiyonau prajāyate krauñcaḥ kārpāsikaṃ hṛtvā mṛto jāyati mānavaḥ 101 corayitvā naraḥ paṭṭaṃ tv āvikaṃ vāpi bhārata kṣaumaṃ ca vastram ādāya śaśo jantuḥ prajāyate 102 varṇān hṛtvā tu puruṣo mṛto jāyati barhiṇaḥ hṛtvā raktāni vastrāṇi jāyate jīva jīvikaḥ 103 varṇakādīṃs tathā gandhāṃś corayitvā tu mānavaḥ chucchundaritvam āpnoti rājaṁl lobhaparāyaṇaḥ 104 viśvāsena tu nikṣiptaṃ yo nihnavati mānavaḥ sa gatāsur naras tādṛṅ matsyayonau prajāyate 105 matsyayonim anuprāpya mṛto jāyati mānuṣaḥ mānuṣatvam anuprāpya kṣīṇāyur upapadyate 106 pāpāni tu naraḥ kṛtvā tiryag jāyati bhārata na cātmanaḥ pramāṇaṃ te dharmaṃ jānanti kiṃ cana 107 ye pāpāni narāḥ kṛtvā nirasyanti vrataiḥ sadā sukhaduḥkhasamāyuktā vyādhitās te bhavanty uta 108 asaṃvāsāḥ prajāyante mlecchāś cāpi na saṃśayaḥ narāḥ pāpasamācārā lobhamohasamanvitāḥ 109 varjayanti ca pāpāni janmaprabhṛti ye narāḥ arogā rūpavantas te dhaninaś ca bhavanty uta 110 striyo 'py etena kalpena kṛtvā pāpam avāpnuyuḥ eteṣām eva jantūnāṃ patnītvam upayānti tāḥ 111 parasvaharaṇe doṣāḥ sarva eva prakīrtitāḥ etad vai leśa mātreṇa kathitaṃ te mayānagha aparasmin kathā yoge bhūyaḥ śroṣyasi bhārata 112 etan mayā mahārāja brahmaṇo vadataḥ purā surarṣīṇāṃ śrutaṃ madhye pṛṣṭaś cāpi yathātatham 113 mayāpi tava kārtsnyena yathāvad anuvarṇitam etac chrutvā mahārāja dharme kuru manaḥ sadā |