|
1
[स] ततः स कथनं चक्रे रिपूणां थरॊणनन्थनः युगान्ते सर्वभूतानां कालसृष्ट इवान्तकः 2 धवजथ्रुमं शस्त्रशृङ्गं हतनागमहाशिलम अश्वकिंपुरुषाकीर्णं शतासन लतावृतम 3 शूलक्रव्याथ संघुष्टं भूतयक्षगणाकुलम निहत्य शात्रवान भल्लैः सॊ ऽचिनॊथ थेहपर्वतम 4 ततॊ वेगेन महता विनथ्य स नरर्षभः परतिज्ञां शरावयाम आस पुनर एव तवात्मजम 5 यस्माथ युध्यन्तम आचार्यं धर्मकञ्चुकम आस्दितः मुञ्च शस्त्रम इति पराह कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः 6 तस्मात संपश्यतस तस्य थरावयिष्यामि वाहिनीम विथ्राव्य सत्यं हन्तास्मि पापं पाञ्चाल्यम एव तु 7 सर्वान एतान हनिष्यामि यथि यॊत्स्यन्ति मां रणे सत्यं ते परतिजानामि परावर्तय वानिहीम 8 तच छरुत्वा तव पुत्रस तु वाहिनीं पर्यवर्तयत सिंहनाथेन महता वयपॊह्य सुमहथ भयम 9 ततः समागमॊ राजन कुरुपाण्डवसेनयॊः पुनर एवाभवत तीव्रः पूर्णसागरयॊर इव 10 संरब्धा हि सदिरी भूता थरॊणपुत्रेण कौरवाः उथग्राः पाण्डुपाञ्चाला थरॊणस्य निधनेन च 11 तेषां परमहृष्टानां जयम आत्मनि पश्यताम संरब्धानां महावेगः पराथुरासीथ रणाजिरे 12 यदा शिलॊच्चये शैलः सागरे सागरॊ यदा परतिहन्येत राजेन्थ्र तदासन कुरुपाण्डवाः 13 ततः शङ्खसहस्राणि भेरीणाम अयुतानि च अवाथयन्त संहृष्टाः कुरुपाण्डवसैनिकाः 14 ततॊ निर्मद्यमानस्य सागरस्येव निस्वनः अभवत तस्य सैन्यस्य सुमहान अथ्भुतॊपमः 15 पराथुश्चक्रे ततॊ थरौणिर अस्त्रं नारायणं तथा अभिसंधाय पाण्डूनां पाञ्चालानां च वाहिनीम 16 पराथुरासंस ततॊ बाणा थीप्ताग्राः खे सहस्रशः पाण्डवान भक्षयिष्यन्तॊ थीप्तास्या इव पन्नगाः 17 ते थिशः खं च सैन्यं च समावृण्वन महाहवे मुहूर्ताथ भास्करस्येव राजँल लॊकं गभस्तयः 18 तदापरे थयॊतमाना जयॊतींषीवाम्बरे ऽमले पराथुरासन महीपाल कार्ष्णायसमया गुडाः 19 चतुर्थिशं विचित्राश च शतघ्न्यॊ ऽद हुताशथाः चक्राणि च कषुरान्तानि मण्डलानीव भास्वतः 20 शस्त्राकृतिभिर आकीर्णम अतीव भरतर्षभ थृष्ट्वान्तरिक्षम आविग्नाः पाण्डुपाञ्चाल सृञ्जयाः 21 यदा यदा हय अयुध्यन्त पाण्डवानां महारदाः तदा तदा तथ अस्त्रं वै वयवर्धत जनाधिप 22 वध्यमानास तदास्त्रेण तेन नारायणेन वै थह्यमानानलेनेव सर्वतॊ ऽभयर्थिता रणे 23 यदा हि शिशिरापाये थहेत कक्षं हुताशनः तदा तथ अस्त्रं पाण्डूनां थथाह धवजिनीं परभॊ 24 आपूर्यमाणेनास्त्रेण सैन्ये कषीयति चाभिभॊ जगाम परमं तरासं धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः 25 थरवमाणं तु तत सैन्यं थृष्ट्वा विगतचेतनम मध्यस्दतां च पार्दस्य धर्मपुत्रॊ ऽबरवीथ इथम 26 धृष्टथ्युम्न पलायस्व सह पाञ्चाल सेनया सात्यके तवं च गच्छस्व वृष्ण्यन्धकवृतॊ गृहान 27 वासुथेवॊ ऽपि धर्मात्मा करिष्यत्य आत्मनः कषमम उपथेष्टुं समर्दॊ ऽयं लॊकस्य किम उतात्मनः 28 संग्रामस तु न कर्तव्यः सर्वसैन्यान बरवीमि वः अहं हि सह सॊथर्यैः परवेक्ष्ये हव्यवाहनम 29 भीष्मथ्रॊणार्णवं तीर्त्वा संग्रामं भीरु थुस्तरम अवसत्स्याम्य असलिले सगणॊ थरौणिगॊष्पथे 30 कामः संपथ्यताम अस्य बीभत्सॊर आशु मां परति कल्याण वृत्त आचार्यॊ मया युधि निपातितः 31 येन बालः स सौभथ्रॊ युथ्धानाम अविशारथः समर्दैर बहुभिः करूरैर घातितॊ नाभिपालितः 32 येनाविब्रुवता परश्नं तदा कृष्णा सभां गता उपेक्षिता सपुत्रेण थासभावं नियच्छती 33 जिघांसुर धार्तराष्ट्रश च शरान्तेष्व अश्वेषु फल्गुनम कवचेन तदायुक्तॊ रक्षार्दं सैन्धवस्य च 34 येन बरह्मास्त्र विथुषा पाञ्चालाः सत्यजिन मुखाः कुर्वाणा मज्जये यत्नं स मूला विनिपातिताः 35 येन परव्राज्यमानाश च राज्याथ वयम अधर्मतः निवार्यमाणेनास्माभिर अनुगन्तुं तथ एषिताः 36 यॊ ऽसाव अत्यन्तम अस्मासु कुर्वाणः सौहृथं परम हतस तथर्दे मरणं गमिष्यामि स बान्धवः 37 एवं बरुवति कौन्तेये थाशार्हस तवरितस ततः निवार्य सैन्यं बाहुभ्याम इथं वचनम अब्रवीत 38 शीघ्रं नयस्यत शस्त्राणि वाहेभ्यश चावरॊहत एष यॊगॊ ऽतर विहितः परतिघातॊ महात्मना 39 थविपाश्वस्यन्थनेभ्यश च कषितिं सर्वे ऽवरॊहत एवम एतन न वॊ हन्याथ अस्त्रं भूमौ निरायुधान 40 यदा यदा हि युध्यन्ते यॊधा हय अस्त्रबलं परति तदा तदा भवन्त्य एते कौरवा बलवत्तराः 41 निक्षेप्स्यन्ति च शस्त्राणि वाहनेभ्यॊ ऽवरुह्य ये तान नैतथ अस्त्रं संग्रामे निहनिष्यति मानवान 42 ये तव एतत परतियॊत्स्यन्ति मनसापीह के चन निहनिष्यति तान सर्वान रसातलगतान अपि 43 ते वचस तस्य तत्ल्श्रुत्वा वासुथेवस्य भारत ईषुः सर्वे ऽसत्रम उत्स्रष्टुं मनॊभिः करणेन च 44 तत उत्स्रष्टुकामांस तान अस्त्राण्य आलक्ष्य पाण्डवः भीमसेनॊ ऽबरवीथ राजन्न इथं संहर्षयन वचः 45 न कदं चन शस्त्राणि मॊक्तव्यानीह केन चित अहम आवारयिष्यामि थरॊणपुत्रास्त्रम आशुगैः 46 अद वाप्य अनया गुर्व्या हेमविग्रहया रणे कालवथ विचरिष्यामि थरौणेर अस्त्रं विशातयन 47 न हि मे विक्रमे तुल्यः कश चिथ अस्ति पुमान इह यदैव सवितुस तुल्यं जयॊतिर अन्यन न विथ्यते 48 पश्यध्वं मे थृढौ बाहू नागराजकरॊपमा समर्दौ पर्वतस्यापि शैशिरस्य निपातने 49 नागायुत समप्राणॊ हय अहम एकॊ नरेष्व इह शक्रॊ यदा परतिथ्वंथ्वॊ थिवि थेवेषु विश्रुतः 50 अथ्य पश्यत मे वीर्यं बाह्वॊः पीनांसयॊर युधि जवलमानस्य थीप्तस्य थरौणेर अस्त्रस्य वारणे 51 यथि नारायणास्त्रस्य परतियॊथ्धा न विथ्यते अथ्यैनं परतियॊत्स्यामि पश्यत्सु कुरु पाण्डुषु 52 एवम उक्त्वा ततॊ भीमॊ थरॊणपुत्रम अरिंथमः अभ्ययान मेघघॊषेण रदेनाथित्यवर्चसा 53 स एनम इषुजालेन लघुत्वाच छीघ्र विक्रमः निमेष मात्रेणासाथ्य कुन्तीपुत्रॊ ऽभयवाकिरत 54 ततॊ थरौणिः परहस्यैनम उथासम अभिभाष्य च अवाकिरत परथीप्ताग्रैः शरैस तैर अभिमन्त्रितैः 55 पन्नगैर इव थीप्तास्यैर वमथ्भिर अनलं रणे अवकीर्णॊ ऽभवत पार्दः सफुलिङ्गैर इव काञ्चनैः 56 तस्य रूपम अभूथ राजन भीमसेनस्य संयुगे खथ्यॊतैर आवृतस्येव पर्वतस्य थिनक्षये 57 तथ अस्त्रं थरॊणपुत्रस्य तस्मिन परतिसमस्यति अवर्धत महाराज यदाग्निर अनिलॊथ्धतः 58 विवर्धमानम आलक्ष्य तथ अस्त्रं भीमविक्रमम पाण्डुसैन्यम ऋते भीमं सुमहथ भयम आविशत 59 ततः शस्त्राणि ते सर्वे समुत्सृज्य महीतले अवारॊहन रदेभ्यश च हस्त्यश्वेभ्यश च सर्वशः 60 तेषु निक्षिप्तशस्त्रेषु वानहेभ्यश चयुतेषु च तथ अस्त्रवीर्यं विपुलं भीम मूर्धन्य अदापतत 61 हाहाकृतानि भूतानि पाण्डवाश च विशेषतः भीमसेनम अपश्यन्त तेजसा संवृतं तथा |
1
[s] tataḥ sa kadanaṃ cakre ripūṇāṃ droṇanandanaḥ yugānte sarvabhūtānāṃ kālasṛṣṭa ivāntakaḥ 2 dhvajadrumaṃ śastraśṛṅgaṃ hatanāgamahāśilam aśvakiṃpuruṣākīrṇaṃ śatāsana latāvṛtam 3 śūlakravyāda saṃghuṣṭaṃ bhūtayakṣagaṇākulam nihatya śātravān bhallaiḥ so 'cinod dehaparvatam 4 tato vegena mahatā vinadya sa nararṣabhaḥ pratijñāṃ śrāvayām āsa punar eva tavātmajam 5 yasmād yudhyantam ācāryaṃ dharmakañcukam āsthitaḥ muñca śastram iti prāha kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ 6 tasmāt saṃpaśyatas tasya drāvayiṣyāmi vāhinīm vidrāvya satyaṃ hantāsmi pāpaṃ pāñcālyam eva tu 7 sarvān etān haniṣyāmi yadi yotsyanti māṃ raṇe satyaṃ te pratijānāmi parāvartaya vānihīm 8 tac chrutvā tava putras tu vāhinīṃ paryavartayat siṃhanādena mahatā vyapohya sumahad bhayam 9 tataḥ samāgamo rājan kurupāṇḍavasenayoḥ punar evābhavat tīvraḥ pūrṇasāgarayor iva 10 saṃrabdhā hi sthirī bhūtā droṇaputreṇa kauravāḥ udagrāḥ pāṇḍupāñcālā droṇasya nidhanena ca 11 teṣāṃ paramahṛṣṭānāṃ jayam ātmani paśyatām saṃrabdhānāṃ mahāvegaḥ prādurāsīd raṇājire 12 yathā śiloccaye śailaḥ sāgare sāgaro yathā pratihanyeta rājendra tathāsan kurupāṇḍavāḥ 13 tataḥ śaṅkhasahasrāṇi bherīṇām ayutāni ca avādayanta saṃhṛṣṭāḥ kurupāṇḍavasainikāḥ 14 tato nirmathyamānasya sāgarasyeva nisvanaḥ abhavat tasya sainyasya sumahān adbhutopamaḥ 15 prāduścakre tato drauṇir astraṃ nārāyaṇaṃ tadā abhisaṃdhāya pāṇḍūnāṃ pāñcālānāṃ ca vāhinīm 16 prādurāsaṃs tato bāṇā dīptāgrāḥ khe sahasraśaḥ pāṇḍavān bhakṣayiṣyanto dīptāsyā iva pannagāḥ 17 te diśaḥ khaṃ ca sainyaṃ ca samāvṛṇvan mahāhave muhūrtād bhāskarasyeva rājaṁl lokaṃ gabhastayaḥ 18 tathāpare dyotamānā jyotīṃṣīvāmbare 'male prādurāsan mahīpāla kārṣṇāyasamayā guḍāḥ 19 caturdiśaṃ vicitrāś ca śataghnyo 'tha hutāśadāḥ cakrāṇi ca kṣurāntāni maṇḍalānīva bhāsvataḥ 20 śastrākṛtibhir ākīrṇam atīva bharatarṣabha dṛṣṭvāntarikṣam āvignāḥ pāṇḍupāñcāla sṛñjayāḥ 21 yathā yathā hy ayudhyanta pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ tathā tathā tad astraṃ vai vyavardhata janādhipa 22 vadhyamānās tathāstreṇa tena nārāyaṇena vai dahyamānānaleneva sarvato 'bhyarditā raṇe 23 yathā hi śiśirāpāye dahet kakṣaṃ hutāśanaḥ tathā tad astraṃ pāṇḍūnāṃ dadāha dhvajinīṃ prabho 24 āpūryamāṇenāstreṇa sainye kṣīyati cābhibho jagāma paramaṃ trāsaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ 25 dravamāṇaṃ tu tat sainyaṃ dṛṣṭvā vigatacetanam madhyasthatāṃ ca pārthasya dharmaputro 'bravīd idam 26 dhṛṣṭadyumna palāyasva saha pāñcāla senayā sātyake tvaṃ ca gacchasva vṛṣṇyandhakavṛto gṛhān 27 vāsudevo 'pi dharmātmā kariṣyaty ātmanaḥ kṣamam upadeṣṭuṃ samartho 'yaṃ lokasya kim utātmanaḥ 28 saṃgrāmas tu na kartavyaḥ sarvasainyān bravīmi vaḥ ahaṃ hi saha sodaryaiḥ pravekṣye havyavāhanam 29 bhīṣmadroṇārṇavaṃ tīrtvā saṃgrāmaṃ bhīru dustaram avasatsyāmy asalile sagaṇo drauṇigoṣpade 30 kāmaḥ saṃpadyatām asya bībhatsor āśu māṃ prati kalyāṇa vṛtta ācāryo mayā yudhi nipātitaḥ 31 yena bālaḥ sa saubhadro yuddhānām aviśāradaḥ samarthair bahubhiḥ krūrair ghātito nābhipālitaḥ 32 yenāvibruvatā praśnaṃ tathā kṛṣṇā sabhāṃ gatā upekṣitā saputreṇa dāsabhāvaṃ niyacchatī 33 jighāṃsur dhārtarāṣṭraś ca śrānteṣv aśveṣu phalgunam kavacena tathāyukto rakṣārthaṃ saindhavasya ca 34 yena brahmāstra viduṣā pāñcālāḥ satyajin mukhāḥ kurvāṇā majjaye yatnaṃ sa mūlā vinipātitāḥ 35 yena pravrājyamānāś ca rājyād vayam adharmataḥ nivāryamāṇenāsmābhir anugantuṃ tad eṣitāḥ 36 yo 'sāv atyantam asmāsu kurvāṇaḥ sauhṛdaṃ param hatas tadarthe maraṇaṃ gamiṣyāmi sa bāndhavaḥ 37 evaṃ bruvati kaunteye dāśārhas tvaritas tataḥ nivārya sainyaṃ bāhubhyām idaṃ vacanam abravīt 38 śīghraṃ nyasyata śastrāṇi vāhebhyaś cāvarohata eṣa yogo 'tra vihitaḥ pratighāto mahātmanā 39 dvipāśvasyandanebhyaś ca kṣitiṃ sarve 'varohata evam etan na vo hanyād astraṃ bhūmau nirāyudhān 40 yathā yathā hi yudhyante yodhā hy astrabalaṃ prati tathā tathā bhavanty ete kauravā balavattarāḥ 41 nikṣepsyanti ca śastrāṇi vāhanebhyo 'varuhya ye tān naitad astraṃ saṃgrāme nihaniṣyati mānavān 42 ye tv etat pratiyotsyanti manasāpīha ke cana nihaniṣyati tān sarvān rasātalagatān api 43 te vacas tasya tatlśrutvā vāsudevasya bhārata īṣuḥ sarve 'stram utsraṣṭuṃ manobhiḥ karaṇena ca 44 tata utsraṣṭukāmāṃs tān astrāṇy ālakṣya pāṇḍavaḥ bhīmaseno 'bravīd rājann idaṃ saṃharṣayan vacaḥ 45 na kathaṃ cana śastrāṇi moktavyānīha kena cit aham āvārayiṣyāmi droṇaputrāstram āśugaiḥ 46 atha vāpy anayā gurvyā hemavigrahayā raṇe kālavad vicariṣyāmi drauṇer astraṃ viśātayan 47 na hi me vikrame tulyaḥ kaś cid asti pumān iha yathaiva savitus tulyaṃ jyotir anyan na vidyate 48 paśyadhvaṃ me dṛḍhau bāhū nāgarājakaropamā samarthau parvatasyāpi śaiśirasya nipātane 49 nāgāyuta samaprāṇo hy aham eko nareṣv iha śakro yathā pratidvaṃdvo divi deveṣu viśrutaḥ 50 adya paśyata me vīryaṃ bāhvoḥ pīnāṃsayor yudhi jvalamānasya dīptasya drauṇer astrasya vāraṇe 51 yadi nārāyaṇāstrasya pratiyoddhā na vidyate adyainaṃ pratiyotsyāmi paśyatsu kuru pāṇḍuṣu 52 evam uktvā tato bhīmo droṇaputram ariṃdamaḥ abhyayān meghaghoṣeṇa rathenādityavarcasā 53 sa enam iṣujālena laghutvāc chīghra vikramaḥ nimeṣa mātreṇāsādya kuntīputro 'bhyavākirat 54 tato drauṇiḥ prahasyainam udāsam abhibhāṣya ca avākirat pradīptāgraiḥ śarais tair abhimantritaiḥ 55 pannagair iva dīptāsyair vamadbhir analaṃ raṇe avakīrṇo 'bhavat pārthaḥ sphuliṅgair iva kāñcanaiḥ 56 tasya rūpam abhūd rājan bhīmasenasya saṃyuge khadyotair āvṛtasyeva parvatasya dinakṣaye 57 tad astraṃ droṇaputrasya tasmin pratisamasyati avardhata mahārāja yathāgnir aniloddhataḥ 58 vivardhamānam ālakṣya tad astraṃ bhīmavikramam pāṇḍusainyam ṛte bhīmaṃ sumahad bhayam āviśat 59 tataḥ śastrāṇi te sarve samutsṛjya mahītale avārohan rathebhyaś ca hastyaśvebhyaś ca sarvaśaḥ 60 teṣu nikṣiptaśastreṣu vānahebhyaś cyuteṣu ca tad astravīryaṃ vipulaṃ bhīma mūrdhany athāpatat 61 hāhākṛtāni bhūtāni pāṇḍavāś ca viśeṣataḥ bhīmasenam apaśyanta tejasā saṃvṛtaṃ tadā |