|
1
[धृ] साङ्गा वेथा यदान्यायं येनाधीता महात्मना यस्मिन साक्षाथ धनुर्वेथॊ हरीनिषेधे परतिष्ठितः 2 तस्मिन्न आक्रुश्यति थरॊणे महर्षितनये तथा नीचात्मना नृशंसेन करुथ्रेण गुरु घातिना 3 यस्य परसाथात कर्माणि कुर्वन्ति पुरुषर्षभाः अमानुषाणि संग्रामे थेवैर असुकराणि च 4 तस्मिन्न आक्रुश्यति थरॊणे समक्षं पापकर्मिणः नामर्षं तत्र कुर्वन्ति धिक कषत्रं धिग अमर्षितम 5 पार्दाः सर्वे च राजानः पृदिव्यां ये धनुर्धराः शरुत्वा किम आहुः पाञ्चाल्यं तन ममाचक्ष्व संजय 6 [स] शरुत्वा थरुपथपुत्रस्य ता वाचः करूरकर्मणः तूष्णीं बभूवू राजानः सर्व एव विशां पते 7 अर्जुनस तु कटाक्षेण जिह्मं परेक्ष्य च पार्षतम सबाष्पम अभिनिःश्वस्य धिग धिग धिग इति चाब्रवीत 8 युधिष्ठिरश च भीमश च यमौ कृष्णस तदापरे आसन सुव्रीडिता राजन सात्यकिर इथम अब्रवीत 9 नेहास्ति पुरुषः कश चिथ य इमं पापपूरुषम भाषमाणम अकल्याणं शीघ्रं हन्यान नराधमम 10 कदं च शतधा जिह्वा न ते मूर्धा च थीर्यते गुरुम आक्रॊशतः कषुथ्रन चाधर्मेण पात्यसे 11 याप्यस तवम असि पार्दैश च सर्वैश चान्धकवृष्णिभिः यत कर्म कलुषं कृत्वा शलाघसे जनसंसथि 12 अकार्यं ताथृशं कृत्वा पुनर एव गुरुं कषिपन वध्यस तवं न तवयार्दॊ ऽसति मुहूर्तम अपि जीवता 13 कस तव एतथ वयवसेथ आर्यस तवथन्यः पुरुषाधमः निगृह्य केशेषु वधं गुरॊर धर्मात्मनः सतः 14 सप्तावरे तदा पूर्वे बान्धवास ते निपातिताः यशसा च परित्यक्तास तवां पराप्य कुलपांसनम 15 उक्तवांश चापि यत पार्दं भीष्मं परति नरर्षभम तदान्तॊ विहितस तेन सवयम एव महात्मना 16 तस्यापि तव सॊथर्यॊ निहन्ता पापकृत्तमः नान्यः पाञ्चाल पुत्रेभ्यॊ विथ्यते भुवि पापकृत 17 स चापि सृष्टः पित्रा ते भीष्मस्यान्त करः किल शिखण्डी रक्षितस तेन स च मृत्युर महात्मनः 18 पाञ्चालाश चलिता धर्मात कषुथ्रा मित्र गुरु थरुहः तवां पराप्य सह सॊथर्यं धिक्कृतं सर्वसाधुभिः 19 पुनश चेथ ईथृशीं वाचं मत्समीपे वथिष्यसि शिरस ते पातयिष्यामि गथया वज्रकल्पया 20 सात्वतेनैवम आक्षिप्तः पार्षतः परुषाक्षरम संरब्धः सात्यकिं पराह संक्रुथ्धः परहसन्न इव 21 शरूयते शरूयते चेति कषम्यते चेति माधव न चानार्य शुभं साधुं पुरुषं कषेप्तुम अर्हसि 22 कषमा परशस्यते लॊके न तु पापॊ ऽरहति कषमाम कषमावन्तं हि पापात्मा जितॊ ऽयम इति मन्यते 23 स तवं कषुथ्रसमाचारॊ नीचात्मा पापनिश्चयः आ केशाग्रान नखाग्राच च वक्तव्यॊ वक्तुम इच्छसि 24 यः स भूरिश्रवाश छिन्ने भुजे परायगतस तवया वार्यमाणेन निहतस ततः पापतरं नु किम 25 वयूहमानॊ मया थरॊणॊ थिव्येनास्त्रेण संयुगे विसृष्टशस्त्रॊ निहतः किं तत्र करूर थुष्कृतम 26 अयुध्यमानं यस तव आजौ तदा परायगतं मुनिम छिन्नबाहुं परैर हन्यात सात्यके स कदं भवेत 27 निहत्य तवां यथा भूमौ स विक्रामति वीर्यवान किं तथा न निहंस्य एनं भूत्वा पुरुषसत्तमः 28 तवया पुनर अनार्येण पूर्वं पार्देन निर्जितः यथा तथा हतः शूरः सौमथत्तिः परतापवान 29 यत्र यत्र तु पाण्डूनां थरॊणॊ थरावयते चमूम किरञ शरसहस्राणि तत्र तत्र परयाम्य अहम 30 स तवम एवंविधं कृत्वा कर्म चाण्डालवत सवयम वक्तुम इच्छसि वक्तव्यः कस्मान मां परुषाण्य अद 31 कर्ता तवं कर्मणॊग्रस्य नाहं वृष्णिकुलाधम पापानां च तवम आवासः कर्मणां मा पुनर वथ 32 जॊषम आस्स्व न मां भूयॊ वक्तुम अर्हस्य अतः परम अधरॊत्तरम एतथ धि यन मा तवं वक्तुम इच्छसि 33 अद वक्ष्यसि मां मौर्ख्याथ भूयः परुषम ईथृशम गमयिष्यामि बाणैस तवां युधि वैवस्वतक्षयम 34 न चैव मूर्ख धर्मेण केवलेनैव शक्यते तेषाम अपि हय अधर्मेण चेष्टितं शृणु याथृशम 35 वञ्चितः पाण्डवः पर्वम अधर्मेण युधिष्ठिरः थरौपथी च परिक्लिष्टा तदाधर्मेण सात्यके 36 परव्राजिता वनं सर्वे पाण्डवाः सह कृष्णया सर्वस्वम अपकृष्टं च तदाधर्मेण बालिश 37 अधर्मेणापकृष्टश च मथ्रराजः परैर इतः इतॊ ऽपय अधर्मेण हतॊ भीष्मः कुरुपितामहः भूरिश्रवा हय अधर्मेण तवया धर्मविथा हतः 38 एवं परैर आचरितं पाण्डवेयैश च संयुगे रक्षमाणैर जयं वीरैर धर्मज्ञैर अपि सात्वत 39 थुर्ज्ञेयः परमॊ धर्मस तदाधर्मः सुथुर्विथः युध्यस्व कौरवैः सार्धं मा गाः पितृनिवेशनम 40 एवमाथीनि वाक्यानि करूराणि परुषाणि च शरावितः सात्यकिः शरीमान आकम्पित इवाभवत 41 तच छरुत्वा करॊधताम्राक्षः सात्यकिस तव आथथे गथाम विनिःश्वस्य यदा सर्पः परणिधाय रदे धनुः 42 ततॊ ऽभिपत्य पाञ्चाल्यं संरम्भेणेथम अब्रवीत न तवां वक्ष्यामि परुषं हनिष्ये तवां वधक्षमम 43 तम आपतन्तं सहसा महाबलम अमर्षणम पाञ्चाल्यायाभिसंक्रुथ्धम अन्तकायान्तकॊपमम 44 चॊथितॊ वासुथेवेन भीमसेनॊ महाबलः अवप्लुत्य रदात तूर्णं बाहुभ्यां समवारयत 45 थरवमाणं तदा करुथ्धं सात्यकिं पाण्डवॊ बली परस्कन्थमानम आथाय जगाम बलिनं बलात 46 सदित्वा विष्टभ्य चरणौ भीमेन शिनिपुंगवः निगृहीतः पथे षष्ठे बलेन बलिनां वरः 47 अवरुह्य रदात तं तु हरियमाणं बलीयसा उवाच शलक्ष्णया वाचा सहथेवॊ विशां पते 48 अस्माकं पुरुषव्याघ्र मित्रम अन्यन न विथ्यते परम अन्धकवृष्णिभ्यः पाञ्चालेभ्यश च माधव 49 तदैवान्धकवृष्णीनां तव चैव विशेषतः कृष्णस्य च तदास्मत्तॊ मित्रम अन्यन न विथ्यते 50 पाञ्चालानां च वार्ष्णेय समुथ्रान्तां विचिन्वताम नान्यथ अस्ति परं मित्रं मन्यते च यदा भवान 51 स भवान ईथृशं मित्रं मन्यते च यदा भवान भवन्तश च यदास्माकं भवतां च तदा वयम 52 स एवं सर्वधर्मज्ञॊ मित्र धर्मम अनुस्मरन नियच्छ मन्युं पाञ्चाल्यात परशाम्य शिनिपुंगव 53 पार्षतस्य कषम तवं वै कषमतां तव पार्षतः वयं कषमयितारश च किम अन्यत्र शमाथ भवेत 54 परशाम्यमाने शैनेये सहथेवेन मारिष पाञ्चालराजस्य सुतः परहसन्न इथम अब्रवीत 55 मुञ्च मुञ्च शिनेः पौत्रं भीम युथ्धमथान्वितम आसाथयतु माम एष धराधरम इवानिलः 56 यावथ अस्य शितैर बाणैः संरम्भं विनयाम्य अहम युथ्धश्रथ्धां च कौन्तेय जीवितस्य च संयुगे 57 किं नु शक्यं मया कर्तुं कार्यं यथ इथम उथ्यतम सुमहत पाण्डुपुत्राणाम आयान्त्य एते हि कौरवाः 58 अद वा फल्गुनः सर्वान वारयिष्यति संयुगे अहम अप्य अस्य मूर्धानं पातयिष्यामि सायकैः 59 मन्यते छिन्नबाहुं मां भूरिश्रवसम आहवे उत्सृजैनम अहं वैनम एष मां वा हनिष्यति 60 शृण्वन पाञ्चाल वाक्यानि सात्यकिः सर्पवच छवसन भीम बाह्वन्तरे सक्तॊ विस्फुरत्य अनिशं बली 61 तवरया वासुथेवश च धर्मराजश च मारिष यत्नेन महता वीरौ वारयाम आसतुस ततः 62 निवार्य परमेष्वासौ करॊधसंरक्तलॊचनौ युयुत्सवः परान संख्ये परतीयुः कषत्रियर्षभाः |
1
[dhṛ] sāṅgā vedā yathānyāyaṃ yenādhītā mahātmanā yasmin sākṣād dhanurvedo hrīniṣedhe pratiṣṭhitaḥ 2 tasminn ākruśyati droṇe maharṣitanaye tadā nīcātmanā nṛśaṃsena krudreṇa guru ghātinā 3 yasya prasādāt karmāṇi kurvanti puruṣarṣabhāḥ amānuṣāṇi saṃgrāme devair asukarāṇi ca 4 tasminn ākruśyati droṇe samakṣaṃ pāpakarmiṇaḥ nāmarṣaṃ tatra kurvanti dhik kṣatraṃ dhig amarṣitam 5 pārthāḥ sarve ca rājānaḥ pṛthivyāṃ ye dhanurdharāḥ śrutvā kim āhuḥ pāñcālyaṃ tan mamācakṣva saṃjaya 6 [s] śrutvā drupadaputrasya tā vācaḥ krūrakarmaṇaḥ tūṣṇīṃ babhūvū rājānaḥ sarva eva viśāṃ pate 7 arjunas tu kaṭākṣeṇa jihmaṃ prekṣya ca pārṣatam sabāṣpam abhiniḥśvasya dhig dhig dhig iti cābravīt 8 yudhiṣṭhiraś ca bhīmaś ca yamau kṛṣṇas tathāpare āsan suvrīḍitā rājan sātyakir idam abravīt 9 nehāsti puruṣaḥ kaś cid ya imaṃ pāpapūruṣam bhāṣamāṇam akalyāṇaṃ śīghraṃ hanyān narādhamam 10 kathaṃ ca śatadhā jihvā na te mūrdhā ca dīryate gurum ākrośataḥ kṣudrana cādharmeṇa pātyase 11 yāpyas tvam asi pārthaiś ca sarvaiś cāndhakavṛṣṇibhiḥ yat karma kaluṣaṃ kṛtvā ślāghase janasaṃsadi 12 akāryaṃ tādṛśaṃ kṛtvā punar eva guruṃ kṣipan vadhyas tvaṃ na tvayārtho 'sti muhūrtam api jīvatā 13 kas tv etad vyavased āryas tvadanyaḥ puruṣādhamaḥ nigṛhya keśeṣu vadhaṃ guror dharmātmanaḥ sataḥ 14 saptāvare tathā pūrve bāndhavās te nipātitāḥ yaśasā ca parityaktās tvāṃ prāpya kulapāṃsanam 15 uktavāṃś cāpi yat pārthaṃ bhīṣmaṃ prati nararṣabham tathānto vihitas tena svayam eva mahātmanā 16 tasyāpi tava sodaryo nihantā pāpakṛttamaḥ nānyaḥ pāñcāla putrebhyo vidyate bhuvi pāpakṛt 17 sa cāpi sṛṣṭaḥ pitrā te bhīṣmasyānta karaḥ kila śikhaṇḍī rakṣitas tena sa ca mṛtyur mahātmanaḥ 18 pāñcālāś calitā dharmāt kṣudrā mitra guru druhaḥ tvāṃ prāpya saha sodaryaṃ dhikkṛtaṃ sarvasādhubhiḥ 19 punaś ced īdṛśīṃ vācaṃ matsamīpe vadiṣyasi śiras te pātayiṣyāmi gadayā vajrakalpayā 20 sātvatenaivam ākṣiptaḥ pārṣataḥ paruṣākṣaram saṃrabdhaḥ sātyakiṃ prāha saṃkruddhaḥ prahasann iva 21 śrūyate śrūyate ceti kṣamyate ceti mādhava na cānārya śubhaṃ sādhuṃ puruṣaṃ kṣeptum arhasi 22 kṣamā praśasyate loke na tu pāpo 'rhati kṣamām kṣamāvantaṃ hi pāpātmā jito 'yam iti manyate 23 sa tvaṃ kṣudrasamācāro nīcātmā pāpaniścayaḥ ā keśāgrān nakhāgrāc ca vaktavyo vaktum icchasi 24 yaḥ sa bhūriśravāś chinne bhuje prāyagatas tvayā vāryamāṇena nihatas tataḥ pāpataraṃ nu kim 25 vyūhamāno mayā droṇo divyenāstreṇa saṃyuge visṛṣṭaśastro nihataḥ kiṃ tatra krūra duṣkṛtam 26 ayudhyamānaṃ yas tv ājau tathā prāyagataṃ munim chinnabāhuṃ parair hanyāt sātyake sa kathaṃ bhavet 27 nihatya tvāṃ yadā bhūmau sa vikrāmati vīryavān kiṃ tadā na nihaṃsy enaṃ bhūtvā puruṣasattamaḥ 28 tvayā punar anāryeṇa pūrvaṃ pārthena nirjitaḥ yadā tadā hataḥ śūraḥ saumadattiḥ pratāpavān 29 yatra yatra tu pāṇḍūnāṃ droṇo drāvayate camūm kirañ śarasahasrāṇi tatra tatra prayāmy aham 30 sa tvam evaṃvidhaṃ kṛtvā karma cāṇḍālavat svayam vaktum icchasi vaktavyaḥ kasmān māṃ paruṣāṇy atha 31 kartā tvaṃ karmaṇograsya nāhaṃ vṛṣṇikulādhama pāpānāṃ ca tvam āvāsaḥ karmaṇāṃ mā punar vada 32 joṣam āssva na māṃ bhūyo vaktum arhasy ataḥ param adharottaram etad dhi yan mā tvaṃ vaktum icchasi 33 atha vakṣyasi māṃ maurkhyād bhūyaḥ paruṣam īdṛśam gamayiṣyāmi bāṇais tvāṃ yudhi vaivasvatakṣayam 34 na caiva mūrkha dharmeṇa kevalenaiva śakyate teṣām api hy adharmeṇa ceṣṭitaṃ śṛṇu yādṛśam 35 vañcitaḥ pāṇḍavaḥ parvam adharmeṇa yudhiṣṭhiraḥ draupadī ca parikliṣṭā tathādharmeṇa sātyake 36 pravrājitā vanaṃ sarve pāṇḍavāḥ saha kṛṣṇayā sarvasvam apakṛṣṭaṃ ca tathādharmeṇa bāliśa 37 adharmeṇāpakṛṣṭaś ca madrarājaḥ parair itaḥ ito 'py adharmeṇa hato bhīṣmaḥ kurupitāmahaḥ bhūriśravā hy adharmeṇa tvayā dharmavidā hataḥ 38 evaṃ parair ācaritaṃ pāṇḍaveyaiś ca saṃyuge rakṣamāṇair jayaṃ vīrair dharmajñair api sātvata 39 durjñeyaḥ paramo dharmas tathādharmaḥ sudurvidaḥ yudhyasva kauravaiḥ sārdhaṃ mā gāḥ pitṛniveśanam 40 evamādīni vākyāni krūrāṇi paruṣāṇi ca śrāvitaḥ sātyakiḥ śrīmān ākampita ivābhavat 41 tac chrutvā krodhatāmrākṣaḥ sātyakis tv ādade gadām viniḥśvasya yathā sarpaḥ praṇidhāya rathe dhanuḥ 42 tato 'bhipatya pāñcālyaṃ saṃrambheṇedam abravīt na tvāṃ vakṣyāmi paruṣaṃ haniṣye tvāṃ vadhakṣamam 43 tam āpatantaṃ sahasā mahābalam amarṣaṇam pāñcālyāyābhisaṃkruddham antakāyāntakopamam 44 codito vāsudevena bhīmaseno mahābalaḥ avaplutya rathāt tūrṇaṃ bāhubhyāṃ samavārayat 45 dravamāṇaṃ tathā kruddhaṃ sātyakiṃ pāṇḍavo balī praskandamānam ādāya jagāma balinaṃ balāt 46 sthitvā viṣṭabhya caraṇau bhīmena śinipuṃgavaḥ nigṛhītaḥ pade ṣaṣṭhe balena balināṃ varaḥ 47 avaruhya rathāt taṃ tu hriyamāṇaṃ balīyasā uvāca ślakṣṇayā vācā sahadevo viśāṃ pate 48 asmākaṃ puruṣavyāghra mitram anyan na vidyate param andhakavṛṣṇibhyaḥ pāñcālebhyaś ca mādhava 49 tathaivāndhakavṛṣṇīnāṃ tava caiva viśeṣataḥ kṛṣṇasya ca tathāsmatto mitram anyan na vidyate 50 pāñcālānāṃ ca vārṣṇeya samudrāntāṃ vicinvatām nānyad asti paraṃ mitraṃ manyate ca yathā bhavān 51 sa bhavān īdṛśaṃ mitraṃ manyate ca yathā bhavān bhavantaś ca yathāsmākaṃ bhavatāṃ ca tathā vayam 52 sa evaṃ sarvadharmajño mitra dharmam anusmaran niyaccha manyuṃ pāñcālyāt praśāmya śinipuṃgava 53 pārṣatasya kṣama tvaṃ vai kṣamatāṃ tava pārṣataḥ vayaṃ kṣamayitāraś ca kim anyatra śamād bhavet 54 praśāmyamāne śaineye sahadevena māriṣa pāñcālarājasya sutaḥ prahasann idam abravīt 55 muñca muñca śineḥ pautraṃ bhīma yuddhamadānvitam āsādayatu mām eṣa dharādharam ivānilaḥ 56 yāvad asya śitair bāṇaiḥ saṃrambhaṃ vinayāmy aham yuddhaśraddhāṃ ca kaunteya jīvitasya ca saṃyuge 57 kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ kāryaṃ yad idam udyatam sumahat pāṇḍuputrāṇām āyānty ete hi kauravāḥ 58 atha vā phalgunaḥ sarvān vārayiṣyati saṃyuge aham apy asya mūrdhānaṃ pātayiṣyāmi sāyakaiḥ 59 manyate chinnabāhuṃ māṃ bhūriśravasam āhave utsṛjainam ahaṃ vainam eṣa māṃ vā haniṣyati 60 śṛṇvan pāñcāla vākyāni sātyakiḥ sarpavac chvasan bhīma bāhvantare sakto visphuraty aniśaṃ balī 61 tvarayā vāsudevaś ca dharmarājaś ca māriṣa yatnena mahatā vīrau vārayām āsatus tataḥ 62 nivārya parameṣvāsau krodhasaṃraktalocanau yuyutsavaḥ parān saṃkhye pratīyuḥ kṣatriyarṣabhāḥ |