|
1
[स] अर्जुनस्य वचः शरुत्वा नॊचुस तत्र महारदाः अप्रियं वा परियं वापि महाराज धनंजयम 2 ततः करुथ्धॊ महाबाहुर भीमसेनॊ ऽभयभाषत उत्स्मयन्न इव कौन्तेयम अर्जुनं भरतर्षभ 3 मुनिर यदारण्य गतॊ भाषसे धर्मसंहितम नयस्तथण्डॊ यदा पार्द बराह्मणः संशितव्रतः 4 कषतास तराता कषताञ जीवन कषान्तस तविष्व अपि साधुषु कषत्रियः कषितिम आप्नॊति कषिप्रं धर्मं यशः शरियम 5 स भवान कषत्रिय गुणैर युक्तः सर्वैः कुलॊथ्वहः अविपश्चिथ यदा वाक्यं वयाहरन नाथ्य शॊभसे 6 पराक्रमस ते कौन्तेय शक्रस्येव शचीपतेः न चातिवर्तसे धर्मं वेलाम इव महॊथधिः 7 न पूजयेत तवा कॊ ऽनवथ्य यत तरयॊथश वार्षिकम अमर्षं पृष्टतः कृत्वा धर्मम एवाभिकाङ्क्षसे 8 थिष्ट्या तात मनस ते ऽथय सवधर्मम अनुवर्तते आनृशंस्ये च ते थिष्ट्या बुथ्धिः सततम अच्युत 9 यत तु धर्मप्रवृत्तस्य हृतं राज्यम अधर्मतः थरौपथी च परामृष्टा सभाम आनीय शत्रुभिः 10 वनं परव्राजिताश चास्म वल्कलाजिनवाससः अनर्हमाणास तं भावं तरयॊथश समाः परैः 11 एतान्य अमर्षस्दानानि मर्षितानि तवयानघ कषत्रधर्मप्रसक्तेन सर्वम एतथ अनुष्ठितम 12 तम अधर्मम अपाक्रष्टुम आरब्धः सहितस तवया सानुबन्धान हनिष्यामि कषुथ्रान राज्यहरान अहम 13 तवया तु कदितं पूर्वं युथ्धायाभ्यागता वयम घटामश च यदाशक्ति तवं तु नॊ ऽथय जुगुप्ससे 14 सवधर्मं नेच्छसे जञातुं मिद्यावचनम एव ते भयार्थितानाम अस्माकं वाचा मर्माणि कृन्तसि 15 वपन वरणे कषारम इव कषतानां शत्रुकर्शन विथीर्यते मे हृथयं तवया वाक्शल्य पीडितम 16 अधर्मम एतथ विपुलं धार्मिकः सन्नबुध्यसे यत तवम आत्मानम अस्मांश च परशंस्यान न परशंससि यः कलां षॊडशीं तवत्तॊ नार्हते तं परशंससि 17 सवयम एवात्मनॊ वक्तुं न युक्तं गुणसंस्तवम थारयेयं महीं करॊधाथ विकिरेयं च पर्वतान 18 आविध्य च गथां गुर्वीं भीमां काञ्चनमालिनीम गिरिप्रकाशान कषितिजान भुञ्जेयम अनिलॊ यदा 19 स तवम एवंविधं जानन भरातरं मां नरर्षभ थरॊणपुत्राथ भयंकर्तुं नार्हस्य अमितविक्रम 20 अद वा तिष्ठ बीभत्सॊ सह सर्वैर नरर्षभैः अहम एनं गथापाणिर जेष्याम्य एकॊ महाहवे 21 ततः पाञ्चालराजस्य पुत्रः पार्दम अदाब्रवीत संक्रुथ्धम इव नर्थन्तं हिरण्यकशिपुं हरिः 22 बीभत्सॊ विप्र कर्माणि विथितानि मनीषिणाम याजनाध्यापने थानं तदा यज्ञप्रतिग्रहौ 23 षष्ठम अध्ययनं नाम तेषां कस्मिन परतिष्ठितः हतॊ थरॊणॊ मया यत तत किं मां पार्द विगर्हसे 24 अपक्रान्तः सवधर्माच च कषत्रधर्मम उपाश्रितः अमानुषेण हन्त्य अस्मान अस्त्रेण कषुथ्रकर्मकृत 25 तदा मायां परयुञ्जानम असह्यं बराह्मण बरुवम माययैव निहन्याथ यॊ न युक्तं पार्द तत्र किम 26 तस्मिंस तदा मया शस्ते यथि थरौणायनी रुषा कुरुते भैरवं नाथं तत्र किं मम हीयते 27 न चाथ्भुतम इथं मन्ये यथ थरौणिः शुथ्धगर्जया घातयिष्यति कौरव्यान परित्रातुम अशक्नुवन 28 यच च मां धार्मिकॊ भूत्वा बरवीषि गुरु घातिनम तथर्दम अहम उत्पन्नः पाञ्चाल्यस्य सुतॊ ऽनलात 29 यस्य कार्यम अकार्यं वा युध्यतः सयात समं रणे तं कदं बराह्मणं बरूयाः कषत्रियं वा धनंजय 30 यॊ हय अनस्त्रविथॊ हन्याथ बरह्मास्त्रैः करॊधमूर्छितः सर्वॊपायैर न स कदं वध्यः पुरुषसत्तम 31 विधर्मिणं धर्मविथ्भिः परॊक्तं तेषां विषॊपमम जानन धर्मार्दतत्त्वज्ञः किम अर्जुन विगर्हसे 32 नृशंसः स मयाक्रम्य रद एव निपातितः तन माभिनन्थ्यं बीभत्सॊ किमर्दं नाभिनन्थसे 33 कृते रणे कदं पार्द जवलनार्कविषॊपमम भीमं थरॊण शिरश छेथे परशस्यं न परशंससि 34 यॊ ऽसौ ममैव नान्यस्य बान्धवान युधि जघ्निवान छित्त्वापि तस्य मूर्धानं नैवास्मि विगतज्वरः 35 तच च मे कृन्तते मर्म यन न तस्य शिरॊमया निषाथविषये कषिप्तं जयथ्रद शिरॊ यदा 36 अवधश चापि शत्रूणाम अधर्मः शिष्यते ऽरजुन कषत्रियस्य हय अयं धर्मॊ हन्याथ धन्येत वा पुनः 37 स शत्रुर निहतः संख्ये मया धर्मेण पाण्डव यदा तवया हतः शूरॊ भगथत्तः पितुः सखा 38 पितामहं रणे हत्वा मन्यसे धर्मम आत्मनः मया शत्रौ हते कस्मात पापे धर्मं न मन्यसे 39 नानृतः पाण्डवॊ जयेष्ठॊ नाहं वाधार्मिकॊ ऽरजुन शिष्यध्रुङ निहतः पापॊ युध्यस्व विजयस तव |
1
[s] arjunasya vacaḥ śrutvā nocus tatra mahārathāḥ apriyaṃ vā priyaṃ vāpi mahārāja dhanaṃjayam 2 tataḥ kruddho mahābāhur bhīmaseno 'bhyabhāṣata utsmayann iva kaunteyam arjunaṃ bharatarṣabha 3 munir yathāraṇya gato bhāṣase dharmasaṃhitam nyastadaṇḍo yathā pārtha brāhmaṇaḥ saṃśitavrataḥ 4 kṣatās trātā kṣatāñ jīvan kṣāntas tviṣv api sādhuṣu kṣatriyaḥ kṣitim āpnoti kṣipraṃ dharmaṃ yaśaḥ śriyam 5 sa bhavān kṣatriya guṇair yuktaḥ sarvaiḥ kulodvahaḥ avipaścid yathā vākyaṃ vyāharan nādya śobhase 6 parākramas te kaunteya śakrasyeva śacīpateḥ na cātivartase dharmaṃ velām iva mahodadhiḥ 7 na pūjayet tvā ko 'nvadya yat trayodaśa vārṣikam amarṣaṃ pṛṣṭataḥ kṛtvā dharmam evābhikāṅkṣase 8 diṣṭyā tāta manas te 'dya svadharmam anuvartate ānṛśaṃsye ca te diṣṭyā buddhiḥ satatam acyuta 9 yat tu dharmapravṛttasya hṛtaṃ rājyam adharmataḥ draupadī ca parāmṛṣṭā sabhām ānīya śatrubhiḥ 10 vanaṃ pravrājitāś cāsma valkalājinavāsasaḥ anarhamāṇās taṃ bhāvaṃ trayodaśa samāḥ paraiḥ 11 etāny amarṣasthānāni marṣitāni tvayānagha kṣatradharmaprasaktena sarvam etad anuṣṭhitam 12 tam adharmam apākraṣṭum ārabdhaḥ sahitas tvayā sānubandhān haniṣyāmi kṣudrān rājyaharān aham 13 tvayā tu kathitaṃ pūrvaṃ yuddhāyābhyāgatā vayam ghaṭāmaś ca yathāśakti tvaṃ tu no 'dya jugupsase 14 svadharmaṃ necchase jñātuṃ mithyāvacanam eva te bhayārditānām asmākaṃ vācā marmāṇi kṛntasi 15 vapan vraṇe kṣāram iva kṣatānāṃ śatrukarśana vidīryate me hṛdayaṃ tvayā vākśalya pīḍitam 16 adharmam etad vipulaṃ dhārmikaḥ sannabudhyase yat tvam ātmānam asmāṃś ca praśaṃsyān na praśaṃsasi yaḥ kalāṃ ṣoḍaśīṃ tvatto nārhate taṃ praśaṃsasi 17 svayam evātmano vaktuṃ na yuktaṃ guṇasaṃstavam dārayeyaṃ mahīṃ krodhād vikireyaṃ ca parvatān 18 āvidhya ca gadāṃ gurvīṃ bhīmāṃ kāñcanamālinīm giriprakāśān kṣitijān bhuñjeyam anilo yathā 19 sa tvam evaṃvidhaṃ jānan bhrātaraṃ māṃ nararṣabha droṇaputrād bhayaṃkartuṃ nārhasy amitavikrama 20 atha vā tiṣṭha bībhatso saha sarvair nararṣabhaiḥ aham enaṃ gadāpāṇir jeṣyāmy eko mahāhave 21 tataḥ pāñcālarājasya putraḥ pārtham athābravīt saṃkruddham iva nardantaṃ hiraṇyakaśipuṃ hariḥ 22 bībhatso vipra karmāṇi viditāni manīṣiṇām yājanādhyāpane dānaṃ tathā yajñapratigrahau 23 ṣaṣṭham adhyayanaṃ nāma teṣāṃ kasmin pratiṣṭhitaḥ hato droṇo mayā yat tat kiṃ māṃ pārtha vigarhase 24 apakrāntaḥ svadharmāc ca kṣatradharmam upāśritaḥ amānuṣeṇa hanty asmān astreṇa kṣudrakarmakṛt 25 tathā māyāṃ prayuñjānam asahyaṃ brāhmaṇa bruvam māyayaiva nihanyād yo na yuktaṃ pārtha tatra kim 26 tasmiṃs tathā mayā śaste yadi drauṇāyanī ruṣā kurute bhairavaṃ nādaṃ tatra kiṃ mama hīyate 27 na cādbhutam idaṃ manye yad drauṇiḥ śuddhagarjayā ghātayiṣyati kauravyān paritrātum aśaknuvan 28 yac ca māṃ dhārmiko bhūtvā bravīṣi guru ghātinam tadartham aham utpannaḥ pāñcālyasya suto 'nalāt 29 yasya kāryam akāryaṃ vā yudhyataḥ syāt samaṃ raṇe taṃ kathaṃ brāhmaṇaṃ brūyāḥ kṣatriyaṃ vā dhanaṃjaya 30 yo hy anastravido hanyād brahmāstraiḥ krodhamūrchitaḥ sarvopāyair na sa kathaṃ vadhyaḥ puruṣasattama 31 vidharmiṇaṃ dharmavidbhiḥ proktaṃ teṣāṃ viṣopamam jānan dharmārthatattvajñaḥ kim arjuna vigarhase 32 nṛśaṃsaḥ sa mayākramya ratha eva nipātitaḥ tan mābhinandyaṃ bībhatso kimarthaṃ nābhinandase 33 kṛte raṇe kathaṃ pārtha jvalanārkaviṣopamam bhīmaṃ droṇa śiraś chede praśasyaṃ na praśaṃsasi 34 yo 'sau mamaiva nānyasya bāndhavān yudhi jaghnivān chittvāpi tasya mūrdhānaṃ naivāsmi vigatajvaraḥ 35 tac ca me kṛntate marma yan na tasya śiromayā niṣādaviṣaye kṣiptaṃ jayadratha śiro yathā 36 avadhaś cāpi śatrūṇām adharmaḥ śiṣyate 'rjuna kṣatriyasya hy ayaṃ dharmo hanyād dhanyeta vā punaḥ 37 sa śatrur nihataḥ saṃkhye mayā dharmeṇa pāṇḍava yathā tvayā hataḥ śūro bhagadattaḥ pituḥ sakhā 38 pitāmahaṃ raṇe hatvā manyase dharmam ātmanaḥ mayā śatrau hate kasmāt pāpe dharmaṃ na manyase 39 nānṛtaḥ pāṇḍavo jyeṣṭho nāhaṃ vādhārmiko 'rjuna śiṣyadhruṅ nihataḥ pāpo yudhyasva vijayas tava |