|
1
[स] पराथुर्भूते ततस तस्मिन्न अस्त्रे नारायणे तथा परावात सपृषतॊ वायुर अनभ्रे सतनयित्नुमान 2 चचाल पृदिवी चापि चुक्षुभे च महॊथधिः परतिस्रॊतः परवृत्ताश च गन्तुं तत्र समुथ्रगाः 3 शिखराणि वयथीर्यन्त गिरीणां तत्र भारत अपसव्यं मृगाश चैव पाण्डुपुत्रान परचक्रिरे 4 तमसा चावकीर्यन्त सूर्यश च कलुषॊ ऽभवत संपतन्ति च भूतानि करव्याथानि परहृष्टवत 5 थेवथानवगन्धर्वास तरस्ता आसन विशां पते कदं कदाभवत तीव्रा थृष्ट्वा तथ वयाकुलं महत 6 वयदिताः सर्वराजानस तथा हय आसन विचेतसः तथ थृष्ट्वा घॊररूपं तु थरौणेर अस्त्रं भयावहम 7 [धृ] निवर्तितेषु सैन्येषु थरॊणपुत्रेण संयुगे भृशं शॊकाभितप्तेन पितुर वधम अमृष्यता 8 कुरून आपततॊ थृष्ट्वा धृष्टथ्युम्नस्य रक्षणे कॊ मन्त्रः पाण्डवेष्व आसीत तन ममाचक्ष्व संजय 9 [स] पराग एव विथ्रुतान थृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान युधिष्ठिरः पुनश च तुमुलं शब्थं शरुत्वार्जुनम अभाषत 10 आचार्ये निहते थरॊणे धृष्टथ्युम्नेन संयुगे निहते वज्रहस्तेन यदा वृत्रे महासुरे 11 नाशंसन्त जयं युथ्धे थीनात्मानॊ धनंजय आत्मत्राणे मतिं कृत्वा पराथ्रवन कुरवॊ यदा 12 के चिथ भरान्तै रदैस तूर्णं निहतपार्ष्णि यन्तृभिः विपताक धवजच छत्त्रैः पार्दिवाः शीर्णकूबरैः 13 भग्ननीडैर आकुलाश्वैर आरुह्यन ये विचेतसः भीताः पाथैर हयान केच चित तवरयन्तः सवयं रदैः युगचक्राक्ष भग्नैश च थरुताः के चिथ भयातुराः 14 गजस्कन्धेषु संस्यूता नाराचैश चलितासनाः शरार्तैर विथ्रुतैर नागैर हृताः के चिथ थिशॊ थश 15 विशस्त्र कवचाश चान्ये वाहनेभ्यः कषितिं गताः संछन्ना नेमिषु गता मृथिताश च हयथ्विपैः 16 करॊशन्तस तात पुत्रेति पालयन्तॊ ऽपरे भयात नाभिजानन्ति चान्यॊन्यं कश्मलाभिहतौजसः 17 पुत्रान पितॄन सखीन भरातॄन समारॊप्य थृढक्षतान जलेन कलेथयन्त्य अन्ये विमुच्य कवचान्य अपि 18 अवस्दां ताथृशीं पराप्य हते थरॊणे थरुतं बलम पुनरावर्तितं केन यथि जानासि शंस मे 19 हयानां हेषतां शब्थः कुञ्जराणां च बृंहताम रदनेमि सवनश चात्र विमिश्रः शरूयते महान 20 एते शब्था भृशं तीव्राः परवृत्ताः कुरु सागरे मुहुर मुहुर उथीर्यन्तः कम्पयन्ति हि मामकान 21 य एष तुमुलः शब्थः शरूयते लॊमहर्षणः सेन्थ्रान अप्य एष लॊकांस तरीन भुञ्ज्याथ इति मतिर मम 22 मन्ये वज्रधरस्यैष निनाथॊ भैरवस्वनः थरॊणे हते कौरवार्दं वयक्तम अभ्येति वासवः 23 परहृष्टलॊम कूपाः सम संविग्नरदकुञ्जराः धनंजय गुरुं शरुत्वा तत्र नाथं सुभीषणम 24 क एष कौरवान थीर्णान अवस्दाप्य महारदः निवर्तयति युथ्धार्दं मृधे थेवेश्वरॊ यदा 25 [अर्जुन] उथ्यम्यात्मानम उग्राय कर्मणे धैर्यम आस्दिताः धमन्ति कौरवाः शङ्खान्य अस्य वीर्यम उपाश्रिताः 26 यत्र ते संशयॊ राजन नयस्तशस्त्रे गुरौ हते धार्तराष्ट्रान अवस्दाप्य क एष नथतीति ह 27 हरीमन्तं तं महाबाहुं मत्तथ्विरथगामिनम वयाख्यास्याम्य उग्रकर्माणं कुरूणाम अभयंकरम 28 यस्मिञ जाते थथौ थरॊणॊ गवां थशशतं धनम बराह्मणेभ्यॊ महार्हेभ्यः सॊ ऽशवत्दामैष गर्जति 29 जातमात्रेण वीरेण यनॊच्चैःश्रवसा इव हेषता कम्पिता भूमिर लॊकाश च सकलास तरयः 30 तच छरुत्वान्तर्हितं भूतं नाम चास्याकरॊत तथा अश्वत्दामेति सॊ ऽथयैष शूरॊ नथति पाण्डव 31 यॊ ऽथयानाद इवाक्रम्य पार्षतेन हतस तदा कर्मणा सुनृशंसेन तस्य नादॊ वयवस्दितः 32 गुरुं मे यत्र पाञ्चाल्यः केशपक्षे परामृशत तन न जातु कषमेथ थरौणिर जानन पौरुषम आत्मनः 33 उपचीर्णॊ गुरुर मिद्या भवता राज्यकारणात धर्मज्ञेन सता नाम सॊ ऽधर्मः सुमहान कृतः 34 सर्वधर्मॊपपन्नॊ ऽयं मम शिश्यश च पाण्डवः नायं वक्ष्यति मिद्येति परत्ययं कृतवांस तवयि 35 स सत्यकञ्चुकं नाम परविष्टेन ततॊ ऽनृतम आचार्य उक्तॊ भवता हतः कुञ्जर इत्य उत 36 ततः शस्त्रं समुत्सृज्य निर्ममॊ गतचेतनः आसीत स विह्वलॊ राजन यदाथृष्टस तवया विभुः 37 स तु शॊकेन चाविष्टॊ विमुखः पुत्रवत्सलः शाश्वतं धर्मम उत्सृज्य गुरुः शिष्येण घातितः 38 नयस्तशस्त्रम अधर्मेण घातयित्वा गुरुं भवान रक्षत्व इथानीं सामात्यॊ यथि शक्नॊषि पार्षतम 39 गरस्तम आचार्य पुत्रेण करुथ्धेन हतबन्धुना सर्वे वयं परित्रातुं न शक्ष्यामॊ ऽथय पार्षतम 40 सौहार्थं सर्वभूतेषु यः करॊत्य अतिमात्रशः सॊ ऽथय केशग्रहं शरुत्वा पितुर धक्ष्यति नॊ रणे 41 विक्रॊशमाने हि मयि भृशम आचार्य गृथ्धिनि अवकीर्य सवधर्मं हि शिष्येण निहतॊ गुरुः 42 यथा गतं वयॊ भूयः शिष्टम अल्पतरं च नः तस्येथानीं विकारॊ ऽयम अधर्मॊ यत्कृतॊ महान 43 पितेव नित्यं सौहार्थात पितेव स हि धर्मतः सॊ ऽलपकालस्य राज्यस्य कारणान निहतॊ गुरुः 44 धृतराष्ट्रेण भीष्माय थरॊणाय च विशां पते विसृष्टा पृदिवी सर्वा सह पुत्रैश च तत्परैः 45 स पराप्य ताथृशीं वृत्तिं सत्कृतः सततं परैः अवृणीत सथा पुत्रान माम एवाभ्यधिकं गुरुः 46 अक्षीयमाणॊ नयस्तास्त्रस तवथ्वाक्येनाहवे हतः न तव एनं युध्यमानं वै हन्याथ अपि शतक्रतुः 47 तस्याचार्यस्य वृथ्धस्य थरॊहॊ नित्यॊपकारिणः कृतॊ हय अनार्यैर अस्माभी राज्यार्दे लघु बुथ्धिभिः 48 पुत्रान भरातॄन पितॄन थाराञ जीवितं चैव वासविः तयजेत सर्वं मम परेम्णा जानात्य एतथ धि मे गुरुः 49 स मया राज्यकामेन हन्यमानॊ ऽपय उपेक्षितः तस्माथ अवाक्शिरा राजन पराप्तॊ ऽसमि नरकं विभॊ 50 बराह्मणं वृथ्धम आचार्यं नयस्तशस्त्रं यदा मुनिम घातयित्वाथ्य राज्यार्दे मृतं शरेयॊ न जीवितम |
1
[s] prādurbhūte tatas tasminn astre nārāyaṇe tadā prāvāt sapṛṣato vāyur anabhre stanayitnumān 2 cacāla pṛthivī cāpi cukṣubhe ca mahodadhiḥ pratisrotaḥ pravṛttāś ca gantuṃ tatra samudragāḥ 3 śikharāṇi vyadīryanta girīṇāṃ tatra bhārata apasavyaṃ mṛgāś caiva pāṇḍuputrān pracakrire 4 tamasā cāvakīryanta sūryaś ca kaluṣo 'bhavat saṃpatanti ca bhūtāni kravyādāni prahṛṣṭavat 5 devadānavagandharvās trastā āsan viśāṃ pate kathaṃ kathābhavat tīvrā dṛṣṭvā tad vyākulaṃ mahat 6 vyathitāḥ sarvarājānas tadā hy āsan vicetasaḥ tad dṛṣṭvā ghorarūpaṃ tu drauṇer astraṃ bhayāvaham 7 [dhṛ] nivartiteṣu sainyeṣu droṇaputreṇa saṃyuge bhṛśaṃ śokābhitaptena pitur vadham amṛṣyatā 8 kurūn āpatato dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnasya rakṣaṇe ko mantraḥ pāṇḍaveṣv āsīt tan mamācakṣva saṃjaya 9 [s] prāg eva vidrutān dṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān yudhiṣṭhiraḥ punaś ca tumulaṃ śabdaṃ śrutvārjunam abhāṣata 10 ācārye nihate droṇe dhṛṣṭadyumnena saṃyuge nihate vajrahastena yathā vṛtre mahāsure 11 nāśaṃsanta jayaṃ yuddhe dīnātmāno dhanaṃjaya ātmatrāṇe matiṃ kṛtvā prādravan kuravo yathā 12 ke cid bhrāntai rathais tūrṇaṃ nihatapārṣṇi yantṛbhiḥ vipatāka dhvajac chattraiḥ pārthivāḥ śīrṇakūbaraiḥ 13 bhagnanīḍair ākulāśvair āruhyan ye vicetasaḥ bhītāḥ pādair hayān kec cit tvarayantaḥ svayaṃ rathaiḥ yugacakrākṣa bhagnaiś ca drutāḥ ke cid bhayāturāḥ 14 gajaskandheṣu saṃsyūtā nārācaiś calitāsanāḥ śarārtair vidrutair nāgair hṛtāḥ ke cid diśo daśa 15 viśastra kavacāś cānye vāhanebhyaḥ kṣitiṃ gatāḥ saṃchannā nemiṣu gatā mṛditāś ca hayadvipaiḥ 16 krośantas tāta putreti pālayanto 'pare bhayāt nābhijānanti cānyonyaṃ kaśmalābhihataujasaḥ 17 putrān pitṝn sakhīn bhrātṝn samāropya dṛḍhakṣatān jalena kledayanty anye vimucya kavacāny api 18 avasthāṃ tādṛśīṃ prāpya hate droṇe drutaṃ balam punarāvartitaṃ kena yadi jānāsi śaṃsa me 19 hayānāṃ heṣatāṃ śabdaḥ kuñjarāṇāṃ ca bṛṃhatām rathanemi svanaś cātra vimiśraḥ śrūyate mahān 20 ete śabdā bhṛśaṃ tīvrāḥ pravṛttāḥ kuru sāgare muhur muhur udīryantaḥ kampayanti hi māmakān 21 ya eṣa tumulaḥ śabdaḥ śrūyate lomaharṣaṇaḥ sendrān apy eṣa lokāṃs trīn bhuñjyād iti matir mama 22 manye vajradharasyaiṣa ninādo bhairavasvanaḥ droṇe hate kauravārthaṃ vyaktam abhyeti vāsavaḥ 23 prahṛṣṭaloma kūpāḥ sma saṃvignarathakuñjarāḥ dhanaṃjaya guruṃ śrutvā tatra nādaṃ subhīṣaṇam 24 ka eṣa kauravān dīrṇān avasthāpya mahārathaḥ nivartayati yuddhārthaṃ mṛdhe deveśvaro yathā 25 [arjuna] udyamyātmānam ugrāya karmaṇe dhairyam āsthitāḥ dhamanti kauravāḥ śaṅkhāny asya vīryam upāśritāḥ 26 yatra te saṃśayo rājan nyastaśastre gurau hate dhārtarāṣṭrān avasthāpya ka eṣa nadatīti ha 27 hrīmantaṃ taṃ mahābāhuṃ mattadviradagāminam vyākhyāsyāmy ugrakarmāṇaṃ kurūṇām abhayaṃkaram 28 yasmiñ jāte dadau droṇo gavāṃ daśaśataṃ dhanam brāhmaṇebhyo mahārhebhyaḥ so 'śvatthāmaiṣa garjati 29 jātamātreṇa vīreṇa yanoccaiḥśravasā iva heṣatā kampitā bhūmir lokāś ca sakalās trayaḥ 30 tac chrutvāntarhitaṃ bhūtaṃ nāma cāsyākarot tadā aśvatthāmeti so 'dyaiṣa śūro nadati pāṇḍava 31 yo 'dyānātha ivākramya pārṣatena hatas tathā karmaṇā sunṛśaṃsena tasya nātho vyavasthitaḥ 32 guruṃ me yatra pāñcālyaḥ keśapakṣe parāmṛśat tan na jātu kṣamed drauṇir jānan pauruṣam ātmanaḥ 33 upacīrṇo gurur mithyā bhavatā rājyakāraṇāt dharmajñena satā nāma so 'dharmaḥ sumahān kṛtaḥ 34 sarvadharmopapanno 'yaṃ mama śiśyaś ca pāṇḍavaḥ nāyaṃ vakṣyati mithyeti pratyayaṃ kṛtavāṃs tvayi 35 sa satyakañcukaṃ nāma praviṣṭena tato 'nṛtam ācārya ukto bhavatā hataḥ kuñjara ity uta 36 tataḥ śastraṃ samutsṛjya nirmamo gatacetanaḥ āsīt sa vihvalo rājan yathādṛṣṭas tvayā vibhuḥ 37 sa tu śokena cāviṣṭo vimukhaḥ putravatsalaḥ śāśvataṃ dharmam utsṛjya guruḥ śiṣyeṇa ghātitaḥ 38 nyastaśastram adharmeṇa ghātayitvā guruṃ bhavān rakṣatv idānīṃ sāmātyo yadi śaknoṣi pārṣatam 39 grastam ācārya putreṇa kruddhena hatabandhunā sarve vayaṃ paritrātuṃ na śakṣyāmo 'dya pārṣatam 40 sauhārdaṃ sarvabhūteṣu yaḥ karoty atimātraśaḥ so 'dya keśagrahaṃ śrutvā pitur dhakṣyati no raṇe 41 vikrośamāne hi mayi bhṛśam ācārya gṛddhini avakīrya svadharmaṃ hi śiṣyeṇa nihato guruḥ 42 yadā gataṃ vayo bhūyaḥ śiṣṭam alpataraṃ ca naḥ tasyedānīṃ vikāro 'yam adharmo yatkṛto mahān 43 piteva nityaṃ sauhārdāt piteva sa hi dharmataḥ so 'lpakālasya rājyasya kāraṇān nihato guruḥ 44 dhṛtarāṣṭreṇa bhīṣmāya droṇāya ca viśāṃ pate visṛṣṭā pṛthivī sarvā saha putraiś ca tatparaiḥ 45 sa prāpya tādṛśīṃ vṛttiṃ satkṛtaḥ satataṃ paraiḥ avṛṇīta sadā putrān mām evābhyadhikaṃ guruḥ 46 akṣīyamāṇo nyastāstras tvadvākyenāhave hataḥ na tv enaṃ yudhyamānaṃ vai hanyād api śatakratuḥ 47 tasyācāryasya vṛddhasya droho nityopakāriṇaḥ kṛto hy anāryair asmābhī rājyārthe laghu buddhibhiḥ 48 putrān bhrātṝn pitṝn dārāñ jīvitaṃ caiva vāsaviḥ tyajet sarvaṃ mama premṇā jānāty etad dhi me guruḥ 49 sa mayā rājyakāmena hanyamāno 'py upekṣitaḥ tasmād avākśirā rājan prāpto 'smi narakaṃ vibho 50 brāhmaṇaṃ vṛddham ācāryaṃ nyastaśastraṃ yathā munim ghātayitvādya rājyārthe mṛtaṃ śreyo na jīvitam |