|
1
[धृ] अधर्मेण हतं शरुत्वा धृष्टथ्युम्नेन संजय बराह्मणं पितरं वृथ्धम अश्वत्दामा किम अब्रवीत 2 मानुषं वारुणाग्नेयं बराह्मम अस्त्रं च वीर्यवान ऐन्थ्रं नारायणं चैव यस्मिन नित्यं परतिष्ठितम 3 तम अधर्मेण धर्मिष्ठं धृष्टथ्युम्नेन संजय शरुत्वा निहतम आचार्यम अश्वत्दामा किम अब्रवीत 4 येन रामाथ अवाप्येह धनुर्वेथं महात्मना परॊक्तान्य अस्त्राणि थिव्यानि पुत्राय गुरु काङ्क्षिणे 5 एकम एव हि लॊके ऽसमिन्न आत्मनॊ गुणवत्तरम इच्छन्ति पुत्रं पुरुषा लॊके नान्यं कदं चन 6 आचार्याणां भवन्त्य एव रहस्यानि महात्मनाम तानि पुत्राय वा थथ्युः शिष्यायानुगताय वा 7 स शिल्पं पराप्य तत सर्वं स विशेषं च संजय शूरः शारथ्वती पुत्रः संख्ये थरॊणाथ अनन्तरः 8 रामस्यानुमतः शास्त्रे पुरंथरसमॊ युधि कार्तवीर्य समॊ वीर्ये बृहस्पतिसमॊ मतौ 9 महीधर समॊ धृत्या तेजसाग्निसमॊ युवा समुथ्र इव गाम्भीर्ये करॊधे सर्वविषॊपमः 10 स रदी परदमॊ लॊके थृढधन्वा जितक्लमः शीघ्रॊ ऽनिल इवाक्रन्थे चरन करुथ्ध इवान्तकः 11 अस्यता येन संग्रामे धरण्यभिनिपीडिता यॊ न वयदति संग्रामे वीरः सत्यपराक्रमः 12 वेथ सनातॊ वरतस्नातॊ धनुर्वेथे च पारगः महॊथधिर इवाक्षॊभ्यॊ रामॊ थाशरदिर यदा 13 तम अधर्मेण धर्मिष्ठं धृष्टथ्युम्नेन संयुगे शरुत्वा निहतम आचार्यम अश्वत्दामा किम अब्रवीत 14 धृष्टथ्युम्नस्य यॊ मृत्युः सृष्टस तेन महात्मना यदा थरॊणस्य पाञ्चाल्यॊ यज्ञसेन सुतॊ ऽभवत 15 तं नृशंसेन पापेन करूरेणात्यल्प थर्शिना शरुत्वा निहतम आचार्यम अश्वत्दामा किम अब्रवीत 16 [स] छथ्मना निहतं शरुत्वा पितरं पप कर्मणा बाष्पेणापूर्यत थरौणी रॊषेण च नरर्षभ 17 तस्य करुथ्धस्य राजेन्थ्र वपुर थिव्यम अथृश्यत अन्तकस्येव भूतानि जिहीर्षॊः कालपर्यये 18 अश्रुपूर्णे ततॊ नेत्रे अपमृज्य पुनः पुनः उवाच कॊपान निःश्वस्य थुर्यॊधनम इथं वचः 19 पिता मम यदा कषुथ्रौर नयस्तशस्त्रॊ निपातितः धर्मध्वजवता पापं कृतं तथ विथितं मम अनार्यं सुनृशंसस्य धर्मपुत्रस्य मे शरुतम 20 युथ्धेष्व अपि परवृत्तानां धरुवौ जयपराजयौ थवयम एतथ भवेथ राजन वधस तत्र परशस्यते 21 नयायवृत्तॊ वधॊ यस तु संग्रामे युध्यतॊ भवेत न स थुःखाय भवति तदा थृष्टॊ हि स थविजः 22 गतः स वीरलॊकाय पिता मम न संशयः न शॊच्यः पुरुषव्याघ्रस तदा स निधनं गतः 23 यत तु धर्मप्रवृत्तः सन केशग्रहणम आप्तवान पश्यतां सर्वसैन्यानां तन मे मर्माणि कृन्तति 24 कामात करॊधाथ अवज्ञानाथ थर्पाथ बाल्येन वा पुनः वैधर्मिकानि कुर्वन्ति तदा परिभवेन च 25 तथ इथं पार्षतेनेह महथ आधर्मिकम कृतम अवज्ञाय च मां नूनं नृशंसेन थुरात्मना 26 तस्यानुबन्धं स थरष्टा धृष्टथ्युम्नः सुथारुणम अनार्यं परमं कृत्वा मिद्यावाथी च पाण्डवः 27 यॊ हय असौ छथ्मनाचार्यं शस्त्रं सन्यासयत तथा तस्याथ्य धर्मराजस्य भूमिः पास्यति शॊणितम 28 सर्वॊपायैर यतिष्यामि पाञ्चालानाम अहं वधे धृष्टथ्युम्ने च समरे हन्ताहं पापकारिणम 29 कर्मणा येन तेनेह मृथुना थारुणेन वा पाञ्चालानां वधं कृत्वा शान्तिं लब्धास्मि कौरव 30 यथर्दं पुरुषव्याघ्र पुत्रम इच्छन्ति मानवाः परेत्य चेह च संप्राप्तं तराणाय महतॊ भयात 31 पित्रा तु मम सावस्दा पराप्ता निर्बन्धुना यदा मयि शैलप्रतीकाशे पुत्र शिष्ये च जीवति 32 धिन ममास्त्राणि थिव्यानि धिग बाहू धिक पराक्रमम यन मां थरॊणः सुतं पराप्य केशग्रहणम आप्तवान 33 स तदाहं करिष्यामि यदा भरतसत्तम परलॊकगतस्यापि गमिष्याम्य अनृणः पितुः 34 आर्येण तु न वक्तव्या कथा चित सतुतिर आत्मनः पितुर वधम अमृष्यंस तु वक्ष्याम्य अथ्येह पौरुषम 35 अथ्य पश्यन्तु मे वीर्यं पाण्डवाः सजनार्थनाः मृथ्नतः सर्वसैन्यानि युगान्तम इव कुर्वतः 36 न हि थेवा न गन्धर्वा नासुरा न च राक्षसाः अथ्य शक्ता रणे जेतुं रदस्दं मां नरर्षभ 37 मथ अन्यॊ नास्ति लॊके ऽसमिन्न अर्जुनाथ वास्त्रवित्तमः अहं हि जवलतां मध्ये मयूधानाम इवांशुमान परयॊक्ता थेव सृष्टानाम अस्त्राणां पृतना गतः 38 कृशाश्वतनया हय अथ्य मत परयुक्ता महामृधे थर्शयन्तॊ ऽऽतमनॊ वीर्यं परमदिष्यन्ति पाण्डवान 39 अथ्य सर्वा थिशॊ राजन धाराभिर इव संकुलाः आवृताः पत्रिभिस तीक्ष्णैर थरष्टारॊ मामकैर इह 40 किरन हि शरजालानि सर्वतॊ भैरव सवरम शत्रून निपातयिष्यामि महावात इव थरुमान 41 न च जानाति बीभत्सुस तथ अस्त्रं न जनार्थनः न भीमसेनॊ न यमौ न च राजा युधिष्ठिरः 42 न पार्षतॊ थुर्तामासौ न शिखण्डी न सात्यकिः यथ इथं मयि कौरव्य स कल्यं स निवर्तनम 43 नारायणाय मे पित्रा परणम्य विधिपूर्वकम उपहारः पुरा थत्तॊ बरह्मरूप उपस्दिते 44 तं सवयं परतिगृह्याद भगवान स वरं थथौ वव्रे पिता मे परमम अस्त्रं नारायणं ततः 45 अदैनम अब्रवीथ राजन भगवान थेव सत्तमः भविता तवत्समॊ नान्यः कश चिथ युधि नरः कव चित 46 न तव इथं सहसा बरह्मन परयॊक्तव्यं कदं चन न हय एतथ अस्त्रम अन्यत्र वधाच छत्रॊर निवर्तते 47 न चैतच छक्यते जञातुं कॊ न वध्येथ इति परभॊ अवध्यम अपि हन्याथ धि तस्मान नैतत परयॊजयेत 48 वधः संख्ये थरवश चैव शस्त्राणां च विसर्जनम परयाचनं च शत्रूणां गमनं शरणस्य च 49 एते परशमने यॊगा महास्त्रस्य परंतप सर्वदा पीडितॊ हि सयाथ अवध्यान पीडयन रणे 50 तज जग्राह पिता मह्यम अब्रवीच चैव स परभुः तवं वर्षिष्यसि थिव्यानि शस्त्रवर्षाण्य अनेकशः अनेनास्त्रेण संग्रामे तेजसा च जवलिष्यसि 51 एवम उक्त्वा स भगवान थिवम आचक्रमे परभुः एतन नारायणाथ अस्त्रं तत पराप्तं मम बन्धुना 52 तेनाहं पाण्डवांश चैव पाञ्चालान मत्स्यकेकयान विथ्रावयिष्यामि रणे शचीपतिर इवासुरान 53 यदा यदाहम इच्छेयं तदा भूत्वा शरा मम निपतेयुः सपत्नेषु विक्रमत्स्व अपि भारत 54 यदेष्टम अश्ववर्षेण परवर्षिष्ये रणे सदितः अयॊमुखैश च विहगैर थरावयिष्ये महारदान परश्वधांश च विविधान परसक्ष्ये ऽहम असंशयम 55 सॊऽहं नारायणास्त्रेण महता शत्रुतापन शत्रून विध्वंसयिष्यामि कथर्दी कृत्यपाण्डवान 56 मित्र बरह्म गुरु थवेषी जाल्मकः सुविगर्हितः पाञ्चालापसथश चाथ्य न मे जीवन विमॊक्ष्यते 57 तच छरुत्वा थरॊणपुत्रस्य पर्यवर्तत वाहिनी ततः सर्वे महाशङ्खान थध्मुः पुरुषसत्तमाः 58 भेरीश चाभ्यहनन हृष्टा थिण्डिमांश च सहस्रशः तदा ननाथ वसुधा खुरनेमिप्रपीडिता स शब्थस तुमुलः खं थयां पृदिवीं च वयनाथयत 59 तं शब्थं पाण्डवाः शरुत्वा पर्जन्यनिनथॊपमम समेत्य रदिनां शरेष्ठाः सहिताः संन्यमन्त्रयन 60 तदॊक्त्वा थरॊणपुत्रॊ ऽपि तदॊपस्पृश्य भारत पराथुश्चकार तथ थिव्यम अस्त्रं नारायणं तथा |
1
[dhṛ] adharmeṇa hataṃ śrutvā dhṛṣṭadyumnena saṃjaya brāhmaṇaṃ pitaraṃ vṛddham aśvatthāmā kim abravīt 2 mānuṣaṃ vāruṇāgneyaṃ brāhmam astraṃ ca vīryavān aindraṃ nārāyaṇaṃ caiva yasmin nityaṃ pratiṣṭhitam 3 tam adharmeṇa dharmiṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumnena saṃjaya śrutvā nihatam ācāryam aśvatthāmā kim abravīt 4 yena rāmād avāpyeha dhanurvedaṃ mahātmanā proktāny astrāṇi divyāni putrāya guru kāṅkṣiṇe 5 ekam eva hi loke 'sminn ātmano guṇavattaram icchanti putraṃ puruṣā loke nānyaṃ kathaṃ cana 6 ācāryāṇāṃ bhavanty eva rahasyāni mahātmanām tāni putrāya vā dadyuḥ śiṣyāyānugatāya vā 7 sa śilpaṃ prāpya tat sarvaṃ sa viśeṣaṃ ca saṃjaya śūraḥ śāradvatī putraḥ saṃkhye droṇād anantaraḥ 8 rāmasyānumataḥ śāstre puraṃdarasamo yudhi kārtavīrya samo vīrye bṛhaspatisamo matau 9 mahīdhara samo dhṛtyā tejasāgnisamo yuvā samudra iva gāmbhīrye krodhe sarvaviṣopamaḥ 10 sa rathī prathamo loke dṛḍhadhanvā jitaklamaḥ śīghro 'nila ivākrande caran kruddha ivāntakaḥ 11 asyatā yena saṃgrāme dharaṇyabhinipīḍitā yo na vyathati saṃgrāme vīraḥ satyaparākramaḥ 12 veda snāto vratasnāto dhanurvede ca pāragaḥ mahodadhir ivākṣobhyo rāmo dāśarathir yathā 13 tam adharmeṇa dharmiṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumnena saṃyuge śrutvā nihatam ācāryam aśvatthāmā kim abravīt 14 dhṛṣṭadyumnasya yo mṛtyuḥ sṛṣṭas tena mahātmanā yathā droṇasya pāñcālyo yajñasena suto 'bhavat 15 taṃ nṛśaṃsena pāpena krūreṇātyalpa darśinā śrutvā nihatam ācāryam aśvatthāmā kim abravīt 16 [s] chadmanā nihataṃ śrutvā pitaraṃ papa karmaṇā bāṣpeṇāpūryata drauṇī roṣeṇa ca nararṣabha 17 tasya kruddhasya rājendra vapur divyam adṛśyata antakasyeva bhūtāni jihīrṣoḥ kālaparyaye 18 aśrupūrṇe tato netre apamṛjya punaḥ punaḥ uvāca kopān niḥśvasya duryodhanam idaṃ vacaḥ 19 pitā mama yathā kṣudraur nyastaśastro nipātitaḥ dharmadhvajavatā pāpaṃ kṛtaṃ tad viditaṃ mama anāryaṃ sunṛśaṃsasya dharmaputrasya me śrutam 20 yuddheṣv api pravṛttānāṃ dhruvau jayaparājayau dvayam etad bhaved rājan vadhas tatra praśasyate 21 nyāyavṛtto vadho yas tu saṃgrāme yudhyato bhavet na sa duḥkhāya bhavati tathā dṛṣṭo hi sa dvijaḥ 22 gataḥ sa vīralokāya pitā mama na saṃśayaḥ na śocyaḥ puruṣavyāghras tathā sa nidhanaṃ gataḥ 23 yat tu dharmapravṛttaḥ san keśagrahaṇam āptavān paśyatāṃ sarvasainyānāṃ tan me marmāṇi kṛntati 24 kāmāt krodhād avajñānād darpād bālyena vā punaḥ vaidharmikāni kurvanti tathā paribhavena ca 25 tad idaṃ pārṣateneha mahad ādharmikam kṛtam avajñāya ca māṃ nūnaṃ nṛśaṃsena durātmanā 26 tasyānubandhaṃ sa draṣṭā dhṛṣṭadyumnaḥ sudāruṇam anāryaṃ paramaṃ kṛtvā mithyāvādī ca pāṇḍavaḥ 27 yo hy asau chadmanācāryaṃ śastraṃ sanyāsayat tadā tasyādya dharmarājasya bhūmiḥ pāsyati śoṇitam 28 sarvopāyair yatiṣyāmi pāñcālānām ahaṃ vadhe dhṛṣṭadyumne ca samare hantāhaṃ pāpakāriṇam 29 karmaṇā yena teneha mṛdunā dāruṇena vā pāñcālānāṃ vadhaṃ kṛtvā śāntiṃ labdhāsmi kaurava 30 yadarthaṃ puruṣavyāghra putram icchanti mānavāḥ pretya ceha ca saṃprāptaṃ trāṇāya mahato bhayāt 31 pitrā tu mama sāvasthā prāptā nirbandhunā yathā mayi śailapratīkāśe putra śiṣye ca jīvati 32 dhin mamāstrāṇi divyāni dhig bāhū dhik parākramam yan māṃ droṇaḥ sutaṃ prāpya keśagrahaṇam āptavān 33 sa tathāhaṃ kariṣyāmi yathā bharatasattama paralokagatasyāpi gamiṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ 34 āryeṇa tu na vaktavyā kadā cit stutir ātmanaḥ pitur vadham amṛṣyaṃs tu vakṣyāmy adyeha pauruṣam 35 adya paśyantu me vīryaṃ pāṇḍavāḥ sajanārdanāḥ mṛdnataḥ sarvasainyāni yugāntam iva kurvataḥ 36 na hi devā na gandharvā nāsurā na ca rākṣasāḥ adya śaktā raṇe jetuṃ rathasthaṃ māṃ nararṣabha 37 mad anyo nāsti loke 'sminn arjunād vāstravittamaḥ ahaṃ hi jvalatāṃ madhye mayūdhānām ivāṃśumān prayoktā deva sṛṣṭānām astrāṇāṃ pṛtanā gataḥ 38 kṛśāśvatanayā hy adya mat prayuktā mahāmṛdhe darśayanto ''tmano vīryaṃ pramathiṣyanti pāṇḍavān 39 adya sarvā diśo rājan dhārābhir iva saṃkulāḥ āvṛtāḥ patribhis tīkṣṇair draṣṭāro māmakair iha 40 kiran hi śarajālāni sarvato bhairava svaram śatrūn nipātayiṣyāmi mahāvāta iva drumān 41 na ca jānāti bībhatsus tad astraṃ na janārdanaḥ na bhīmaseno na yamau na ca rājā yudhiṣṭhiraḥ 42 na pārṣato durtāmāsau na śikhaṇḍī na sātyakiḥ yad idaṃ mayi kauravya sa kalyaṃ sa nivartanam 43 nārāyaṇāya me pitrā praṇamya vidhipūrvakam upahāraḥ purā datto brahmarūpa upasthite 44 taṃ svayaṃ pratigṛhyātha bhagavān sa varaṃ dadau vavre pitā me paramam astraṃ nārāyaṇaṃ tataḥ 45 athainam abravīd rājan bhagavān deva sattamaḥ bhavitā tvatsamo nānyaḥ kaś cid yudhi naraḥ kva cit 46 na tv idaṃ sahasā brahman prayoktavyaṃ kathaṃ cana na hy etad astram anyatra vadhāc chatror nivartate 47 na caitac chakyate jñātuṃ ko na vadhyed iti prabho avadhyam api hanyād dhi tasmān naitat prayojayet 48 vadhaḥ saṃkhye dravaś caiva śastrāṇāṃ ca visarjanam prayācanaṃ ca śatrūṇāṃ gamanaṃ śaraṇasya ca 49 ete praśamane yogā mahāstrasya paraṃtapa sarvathā pīḍito hi syād avadhyān pīḍayan raṇe 50 taj jagrāha pitā mahyam abravīc caiva sa prabhuḥ tvaṃ varṣiṣyasi divyāni śastravarṣāṇy anekaśaḥ anenāstreṇa saṃgrāme tejasā ca jvaliṣyasi 51 evam uktvā sa bhagavān divam ācakrame prabhuḥ etan nārāyaṇād astraṃ tat prāptaṃ mama bandhunā 52 tenāhaṃ pāṇḍavāṃś caiva pāñcālān matsyakekayān vidrāvayiṣyāmi raṇe śacīpatir ivāsurān 53 yathā yathāham iccheyaṃ tathā bhūtvā śarā mama nipateyuḥ sapatneṣu vikramatsv api bhārata 54 yatheṣṭam aśvavarṣeṇa pravarṣiṣye raṇe sthitaḥ ayomukhaiś ca vihagair drāvayiṣye mahārathān paraśvadhāṃś ca vividhān prasakṣye 'ham asaṃśayam 55 so'haṃ nārāyaṇāstreṇa mahatā śatrutāpana śatrūn vidhvaṃsayiṣyāmi kadarthī kṛtyapāṇḍavān 56 mitra brahma guru dveṣī jālmakaḥ suvigarhitaḥ pāñcālāpasadaś cādya na me jīvan vimokṣyate 57 tac chrutvā droṇaputrasya paryavartata vāhinī tataḥ sarve mahāśaṅkhān dadhmuḥ puruṣasattamāḥ 58 bherīś cābhyahanan hṛṣṭā diṇḍimāṃś ca sahasraśaḥ tathā nanāda vasudhā khuranemiprapīḍitā sa śabdas tumulaḥ khaṃ dyāṃ pṛthivīṃ ca vyanādayat 59 taṃ śabdaṃ pāṇḍavāḥ śrutvā parjanyaninadopamam sametya rathināṃ śreṣṭhāḥ sahitāḥ saṃnyamantrayan 60 tathoktvā droṇaputro 'pi tathopaspṛśya bhārata prāduścakāra tad divyam astraṃ nārāyaṇaṃ tadā |