|
1
[वै] युधिष्ठिरस तम आसाथ्य सर्पभॊगाभिवेष्टितम थयितं भरतरं वीरम इथं वचनम अब्रवीत 2 कुन्ती मातः कदम इमाम आपथं तवम अवाप्तवान कश चायं पर्वताभॊगप्रतिमः पन्नगॊत्तमः 3 स धर्मराजम आलक्ष्य भराता भरातरम अग्रजम कदयाम आस तत सर्वं गरहणाथि विचेष्टितम 4 [य] थेवॊ वा यथि वा थैत्य उरगॊ वा भवान यथि सत्यं सर्पवचॊ बरूहि पृच्छति तवां युधिष्ठिरः 5 किम आहृत्य विथित्वा वा परीतिस ते सयाथ भुजंगम किमाहारं परयच्छामि कदं मुञ्चेथ भवान इमम 6 [सर्प] नहुषॊ नाम राजाहम आसं पूर्वस तवानघ परदितः पञ्चमः सॊमाथ आयॊःपुत्रॊ नराधिप 7 करतुभिस तपसा चैव सवाध्यायेन थमेन च तरैलॊक्यैश्वर्यम अव्यग्रं पराप्तॊ विक्रमणेन च 8 तथ ऐश्वर्यं समासाथ्य थर्पॊ माम अगमत तथा सहस्रं हि थविजातीनाम उवाह शिबिलां मम 9 ऐश्वर्यमथमत्तॊ ऽहम अवमन्य ततॊ थविजान इमाम अगस्त्येन थशाम आनीतः पृदिवीपते 10 न तु माम अजहात परज्ञा यावथ अथ्येति पाण्डव तस्यैवानुग्रहाथ राजन्न अगस्त्यस्य महात्मनः 11 षष्ठे काले ममाहारः पराप्तॊ ऽयम अनुजस तव नाहम एनं विमॊक्ष्यामि न चान्यम अभिकामये 12 परश्नान उच्चारितांस तु तवं वयाहरिष्यसि चेन मम अद पश्चाथ विमॊक्ष्यामि भरातरं ते वृकॊथरम 13 [य] बरूहि सर्पयदाकामं परतिवक्ष्यामि ते वचः अपि चेच छक्नुयां परीतिम आहर्तुं ते भुजंगम 14 वेथ्यं यथ बराह्मणेनेह तथ भवान वेत्ति केवलम सर्पराजततः शरुत्वा परतिवक्ष्यामि ते वचः 15 [सर्प] बराह्मणः कॊ भवेथ राजन वेथ्यं किं च युधिष्ठिर बरवीह्य अतिमतिं तवां हि वाक्यैर अनुमिमीमहे 16 [य] सत्यं थानं कषमा शीलम आनृशंस्यं थमॊ घृणा थृश्यन्ते यत्र नागेन्थ्र स बराह्मण इति समृतः 17 वेथ्यं सर्पपरं बरह्म निर्थुःखम असुखं च यत यत्र गत्वा न शॊचन्ति भवतः किं विवक्षितम 18 [सर्प] चातुर्वर्ण्यं परमाणं च सत्यं च बरह्म चैव ह शूथ्रेष्व अपि च सत्यं च थानम अक्रॊध एव च आनृशंस्यम अहिंसा च घृणा चैव युधिष्ठिर 19 वेथ्यं यच चाद निर्थुःखम असुखं च नराधिप ताभ्यां हीनं पथं चान्यन न तथ अस्तीति लक्षये 20 [य] शूथ्रे चैतथ भवेल लक्ष्यं थविजे तच च न विथ्यते न वै शूथ्रॊ भवेच छूथ्रॊ बराह्मणॊ न च बराह्मणः 21 यत्रैतल लक्ष्यते सर्पवृत्तं स बराह्मणः समृतः यत्रैतन न भवेत सर्पतं शूथ्रम इति निर्थिशेत 22 यत पुनर भवता परॊक्तं न वेथ्यं विथ्यतेति ह ताभ्यां हीनम अतीत्यात्र पथं नास्तीति चेथ अपि 23 एवम एतन मतं सर्पताभ्यां हीनं न विथ्यते यदा शीतॊष्णयॊर मध्ये भवेन नॊष्णं न शीतता 24 एवं वै सुखथुःखाभ्यां हीनम अस्ति पथं कव चित एषा मम मतिः सर्पयदा वा मन्यते भवान 25 [सर्प] यथि ते वृत्ततॊ राजन बराह्मणः परसमीक्षितः वयर्दा जातिस तथायुष्मन कृतिर यावन न थृश्यते 26 [य] जातिर अत्र महासर्पमनुष्यत्वे महामते संकरात सर्ववर्णानां थुष्परीक्ष्येति मे मतिः 27 सर्वे सर्वास्व अपत्यानि जनयन्ति यथा नराः वान मैदुनम अदॊ जन्म मरणं च समं नृणाम 28 इथम आर्षं परमाणं च ये यजामह इत्य अपि तस्माच छीलं परधानेष्टं विथुर ये तत्त्वथर्शिनः 29 परान्न्न नाभिर वर्धनात पुंसॊ जातकर्म विधीयते तत्रास्य माता सावित्री पिता तव आचार्य उच्यते 30 वृत्त्या शूथ्र समॊ हय एष यावथ वेथे न जायते अस्मिन्न एवं मतिथ्वैधे मनुः सवायम्भुवॊ ऽबरवीत 31 कृतकृत्याः पुनर वर्णा यथि वृत्तं न विथ्यते संकरस तत्र नागेन्थ्र बलवान परसमीक्षितः 32 यत्रेथानीं महासर्पसंस्कृतं वृत्तम इष्यते तं बराह्मणम अहं पूर्वम उक्तवान भुजगॊत्तम 33 [सर्प] शरुतं विथितवेथ्यस्य तव वाक्यं युधिष्ठिर भक्षयेयम अहं कस्माथ भरातरं ते वृकॊथरम |
1
[vai] yudhiṣṭhiras tam āsādya sarpabhogābhiveṣṭitam dayitaṃ bhrataraṃ vīram idaṃ vacanam abravīt 2 kuntī mātaḥ katham imām āpadaṃ tvam avāptavān kaś cāyaṃ parvatābhogapratimaḥ pannagottamaḥ 3 sa dharmarājam ālakṣya bhrātā bhrātaram agrajam kathayām āsa tat sarvaṃ grahaṇādi viceṣṭitam 4 [y] devo vā yadi vā daitya urago vā bhavān yadi satyaṃ sarpavaco brūhi pṛcchati tvāṃ yudhiṣṭhiraḥ 5 kim āhṛtya viditvā vā prītis te syād bhujaṃgama kimāhāraṃ prayacchāmi kathaṃ muñced bhavān imam 6 [sarpa] nahuṣo nāma rājāham āsaṃ pūrvas tavānagha prathitaḥ pañcamaḥ somād āyoḥputro narādhipa 7 kratubhis tapasā caiva svādhyāyena damena ca trailokyaiśvaryam avyagraṃ prāpto vikramaṇena ca 8 tad aiśvaryaṃ samāsādya darpo mām agamat tadā sahasraṃ hi dvijātīnām uvāha śibilāṃ mama 9 aiśvaryamadamatto 'ham avamanya tato dvijān imām agastyena daśām ānītaḥ pṛthivīpate 10 na tu mām ajahāt prajñā yāvad adyeti pāṇḍava tasyaivānugrahād rājann agastyasya mahātmanaḥ 11 ṣaṣṭhe kāle mamāhāraḥ prāpto 'yam anujas tava nāham enaṃ vimokṣyāmi na cānyam abhikāmaye 12 praśnān uccāritāṃs tu tvaṃ vyāhariṣyasi cen mama atha paścād vimokṣyāmi bhrātaraṃ te vṛkodaram 13 [y] brūhi sarpayathākāmaṃ prativakṣyāmi te vacaḥ api cec chaknuyāṃ prītim āhartuṃ te bhujaṃgama 14 vedyaṃ yad brāhmaṇeneha tad bhavān vetti kevalam sarparājatataḥ śrutvā prativakṣyāmi te vacaḥ 15 [sarpa] brāhmaṇaḥ ko bhaved rājan vedyaṃ kiṃ ca yudhiṣṭhira bravīhy atimatiṃ tvāṃ hi vākyair anumimīmahe 16 [y] satyaṃ dānaṃ kṣamā śīlam ānṛśaṃsyaṃ damo ghṛṇā dṛśyante yatra nāgendra sa brāhmaṇa iti smṛtaḥ 17 vedyaṃ sarpaparaṃ brahma nirduḥkham asukhaṃ ca yat yatra gatvā na śocanti bhavataḥ kiṃ vivakṣitam 18 [sarpa] cāturvarṇyaṃ pramāṇaṃ ca satyaṃ ca brahma caiva ha śūdreṣv api ca satyaṃ ca dānam akrodha eva ca ānṛśaṃsyam ahiṃsā ca ghṛṇā caiva yudhiṣṭhira 19 vedyaṃ yac cātha nirduḥkham asukhaṃ ca narādhipa tābhyāṃ hīnaṃ padaṃ cānyan na tad astīti lakṣaye 20 [y] śūdre caitad bhavel lakṣyaṃ dvije tac ca na vidyate na vai śūdro bhavec chūdro brāhmaṇo na ca brāhmaṇaḥ 21 yatraital lakṣyate sarpavṛttaṃ sa brāhmaṇaḥ smṛtaḥ yatraitan na bhavet sarpataṃ śūdram iti nirdiśet 22 yat punar bhavatā proktaṃ na vedyaṃ vidyateti ha tābhyāṃ hīnam atītyātra padaṃ nāstīti ced api 23 evam etan mataṃ sarpatābhyāṃ hīnaṃ na vidyate yathā śītoṣṇayor madhye bhaven noṣṇaṃ na śītatā 24 evaṃ vai sukhaduḥkhābhyāṃ hīnam asti padaṃ kva cit eṣā mama matiḥ sarpayathā vā manyate bhavān 25 [sarpa] yadi te vṛttato rājan brāhmaṇaḥ prasamīkṣitaḥ vyarthā jātis tadāyuṣman kṛtir yāvan na dṛśyate 26 [y] jātir atra mahāsarpamanuṣyatve mahāmate saṃkarāt sarvavarṇānāṃ duṣparīkṣyeti me matiḥ 27 sarve sarvāsv apatyāni janayanti yadā narāḥ vān maithunam atho janma maraṇaṃ ca samaṃ nṛṇām 28 idam ārṣaṃ pramāṇaṃ ca ye yajāmaha ity api tasmāc chīlaṃ pradhāneṣṭaṃ vidur ye tattvadarśinaḥ 29 prānnn nābhir vardhanāt puṃso jātakarma vidhīyate tatrāsya mātā sāvitrī pitā tv ācārya ucyate 30 vṛttyā śūdra samo hy eṣa yāvad vede na jāyate asminn evaṃ matidvaidhe manuḥ svāyambhuvo 'bravīt 31 kṛtakṛtyāḥ punar varṇā yadi vṛttaṃ na vidyate saṃkaras tatra nāgendra balavān prasamīkṣitaḥ 32 yatredānīṃ mahāsarpasaṃskṛtaṃ vṛttam iṣyate taṃ brāhmaṇam ahaṃ pūrvam uktavān bhujagottama 33 [sarpa] śrutaṃ viditavedyasya tava vākyaṃ yudhiṣṭhira bhakṣayeyam ahaṃ kasmād bhrātaraṃ te vṛkodaram |