|
1
[वै] स भीमसेनस तेजस्वी तदा सर्पवशं गतः चिन्तयाम आस सर्पस्य वीर्यम अत्यथ्भुतं महत 2 उवाच च महासर्पं कामया बरूहि पन्नग कस तवं भॊ भुजग शरेष्ठ किं मया च करिष्यसि 3 पाण्डवॊ भिमसेनॊ ऽहं धर्मराजाथ अनन्तरः नागायुत समप्राणॊ तवया नीतः कदं वशम 4 सिंहाः केसरिणॊ वयाघ्रा महिषा वारणास तदा समागताश च बहुशॊ निहताश च मया मृधे 5 थानवाश च पिशाचाश च राक्षसाश च महाबलाः भुजवेगम अशक्ता मे सॊढुं पन्नगसत्तम 6 किं नु विथ्या बलं किं वा वरथानम अदॊ तव उथ्यॊगम अपि कुर्वाणॊ वशगॊ ऽसमि कृतस तवया 7 असत्यॊ विक्रमॊ नॄणाम इति मे निश्चिता मतिः यदेथं मे तवया नागबलं परतिहतं महत 8 इत्य एवं वाथिनं वीरं भीमम अक्लिष्टकारिणम भॊगेन महता सर्पः समन्तात पर्यवेष्टयत 9 निगृह्य तं महाबाहुं ततः स भुजगस तथा विमुच्यास्य भुजौ पीनाव इथं वचनम अब्रवीत 10 थिष्ट्या तवं कषुधितस्याथ्य थेवैर भक्षॊ महाभुज थिष्ट्या कालस्य महतः परियाः पराणा हि थेहिनाम 11 यदा तव इथं मया पराप्तं भुजंगत्वम अरिंथम तथ अवश्यं मया खयाप्यं तवाथ्य शृणु सत्तम 12 इमाम अवस्दां संप्राप्तॊ हय अहं कॊपान मनीषिणाम शापस्यान्तं परिप्रेप्सुः सर्पस्य कदयामि तत 13 नहुषॊ नाम राजर्षिर वयक्तं ते शरॊत्रम आगतः तवैव पूर्वः पूर्वेषाम आयॊर वंशकरः सुतः 14 सॊ ऽहं शापाथ अगस्त्यस्य बराह्मणान अवमन्य च इमाम अवस्दाम आपन्नः पश्य थैवम इथं मम 15 तवां चेथ अवध्यम आयान्तम अतीव परियथर्शनम अहम अथ्यॊपयॊक्ष्यामि विधानं पश्य याथृशम 16 न हि मे मुच्यते कश चित कदं चिथ गरहणं गतः गजॊ वा महिषॊ वापि षष्ठे काले नरॊत्तम 17 नासि केवलसर्पेण तिर्यग्यॊनिषु वर्तता गृहीतः कौरवश्रेष्ठ वरथानम इथं मम 18 पतता हि विमानाग्रान मया शक्रासनाथ थरुतम कुरु शापान्तम इत्य उक्तॊ भगवान मुनिसत्तमः 19 स माम उवाच तेजस्वी कृपयाभिपरिप्लुतः मॊक्षस ते भविता राजन कस्माच चित कालपर्ययात 20 ततॊ ऽसमि पतितॊ भूमौ न च माम अजहात समृतिः समार्तम अस्ति पुराणं मे यदैवाधिगतं तदा 21 यस तु ते वयाहृतान परश्नान परतिब्रूयाथ विशेषवित स तवां मॊक्षयिता शापाथ इति माम अब्रवीथ ऋषिः 22 गृहीतस्य तवया राजन पराणिनॊ ऽपि बलीयसः सत्त्वभ्रंशॊ ऽधिकस्यापि सर्वस्याशु भविष्यति 23 इति चाप्य अहम अश्रौषं वचस तेषां थयावताम मयि संजातहार्थानाम अद ते ऽनतर्हिता थविजाः 24 सॊ ऽहं परमथुष्कर्मा वसामि निरये ऽशुचौ सर्पयॊनिम इमां पराप्य कालाकाङ्क्षी महाथ्युते 25 तम उवाच महाबाहुर भीमसेनॊ भुजंगमम न ते कुप्ये महासर्पन चात्मानं विगर्हये 26 यस्माथ अभावी भावी वा मनुष्यः सुखथुःखयॊः आगमे यथि वापाये न तत्र गरपयेन मनः 27 थैवं पुरुषकारेण कॊ निवर्तितुम अर्हति थैवम एव परं मन्ये पुरुषार्दॊ निरर्दकः 28 पश्य थैपॊपघाताथ धि भुजवीर्यव्यपाश्रयम इमाम अवस्दां संप्राप्तम अनिमित्तम इहाथ्य माम 29 किं तु नाथ्यानुशॊचामि तदात्मानं विनाशितम यदा तु विपिने नयस्तान भरातॄन राज्यपरिच्युतान 30 हिमवांश च सुथुर्गॊ ऽयं यक्षराक्षस संकुलः मां च ते समुथीक्षन्तः परपतिष्यन्ति विह्वलाः 31 विनष्टम अद वा शरुत्वा भविष्यन्ति निरुथ्यमाः धर्मशीला मया तेहि बाध्यन्ते राज्यगृथ्धिना 32 अद वा नार्जुनॊ धीमान विषाथम उपयास्यति सर्वास्त्रविथ अनाधृष्यॊ थेवगन्धर्वराक्षसैः 33 समर्दः स महाबाहुर एकाह्ना समहा बलः थेवराजम अपि सदानात परच्यावयितुम ओजसा 34 किं पुनर धृतराष्ट्रस्य पुत्रं थुर्थ्यूत थेविनम विथ्विष्टं सर्वलॊकस्य थम्भलॊभ परायणम 35 मातरं चैव शॊचामि कृपणां पुत्रगृथ्धिनीम यस्माकं नित्यम आशास्ते महत्त्वम अधिकं परैः 36 कदं नु तस्यानादाया मथ विनाशाथ भुजंगम अफलास ते भविष्यन्ति मयि सर्वे मनॊरदाः 37 नकुलः सहथेवश च यमजौ गुरुवर्तिनौ मथ्बाहुबलसंस्तब्धौ नित्यं पुरुषमानिनौ 38 निरुत्साहौ भविष्येते भरष्टवीर्यपराक्रमौ मथ विनाशात परिथ्यूनाव इति मे वर्तते मतिः 39 एवंविधं बहु तथा विललाप वृकॊथरः भुजंगभॊग संरुथ्धॊ नाशकच च विचेष्टितुम 40 युधिष्ठिरस तु कौन्तेय बभूवास्वस्द चेतनः अनिष्ट थर्शनान घॊरान उत्पातान परिचिन्तयन 41 थारुणं हय अशिवं नाथं शिवा थक्षिणतः सदिता थीप्तायां थिशि वित्रस्ता रौति तस्याश्रमस्य ह 42 एकपक्षाक्षि चरणा वर्तिका घॊरथर्शना रुधिरं वमन्ती थथृशे परत्याथित्यम अपस्वरा 43 परववाव अनिलॊ रूक्षश चण्डः शर्कर कर्षणः अपसव्यानि सर्वाणि मृगपक्षिरुतानि च 44 पृष्ठतॊ वायसः कृष्णॊ याहि याहीति वाशति मुहुर मुहुः परस्फुरति थक्षिणॊ ऽसय भुजस तदा 45 हृथयं चरणश चापि वामॊ ऽसय परिवर्तते सव्यस्याक्ष्णॊ विकारश चाप्य अनिष्टः समपथ्यत 46 स धर्मराजॊ मेधावी शङ्कमानॊ महथ भयम थरौपथीं परिपप्रच्छ कव भीम इति भारत 47 शशंस तस्मै पाञ्चाली चिरयातं वृकॊथरम स परतस्दे महाबाहुर धौम्येन सहितॊ नृपः 48 थरौपथ्या रक्षणं कार्यम इत्य उवाच धनंजयम नकुलं सहथेवं च वयाथिथेश थविजान परति 49 स तस्य पथम उन्नीय तस्माथ एवाश्रमात परभुः थथर्श पृदिवीं चिह्नैर भीमस्य परिचिह्निताम 50 धावतस तस्य वीरस्य मृगार्दे वातरंहसः ऊरुवातविनिर्भग्नान थरुमान वयावर्तितान पदि 51 स गत्वा तैस तथा चिह्नैर थथर्श गिरिगह्वरे गृहीतं भुजगेन्थ्रेण निश्चेष्टम अनुजं तदा |
1
[vai] sa bhīmasenas tejasvī tathā sarpavaśaṃ gataḥ cintayām āsa sarpasya vīryam atyadbhutaṃ mahat 2 uvāca ca mahāsarpaṃ kāmayā brūhi pannaga kas tvaṃ bho bhujaga śreṣṭha kiṃ mayā ca kariṣyasi 3 pāṇḍavo bhimaseno 'haṃ dharmarājād anantaraḥ nāgāyuta samaprāṇo tvayā nītaḥ kathaṃ vaśam 4 siṃhāḥ kesariṇo vyāghrā mahiṣā vāraṇās tathā samāgatāś ca bahuśo nihatāś ca mayā mṛdhe 5 dānavāś ca piśācāś ca rākṣasāś ca mahābalāḥ bhujavegam aśaktā me soḍhuṃ pannagasattama 6 kiṃ nu vidyā balaṃ kiṃ vā varadānam atho tava udyogam api kurvāṇo vaśago 'smi kṛtas tvayā 7 asatyo vikramo nṝṇām iti me niścitā matiḥ yathedaṃ me tvayā nāgabalaṃ pratihataṃ mahat 8 ity evaṃ vādinaṃ vīraṃ bhīmam akliṣṭakāriṇam bhogena mahatā sarpaḥ samantāt paryaveṣṭayat 9 nigṛhya taṃ mahābāhuṃ tataḥ sa bhujagas tadā vimucyāsya bhujau pīnāv idaṃ vacanam abravīt 10 diṣṭyā tvaṃ kṣudhitasyādya devair bhakṣo mahābhuja diṣṭyā kālasya mahataḥ priyāḥ prāṇā hi dehinām 11 yathā tv idaṃ mayā prāptaṃ bhujaṃgatvam ariṃdama tad avaśyaṃ mayā khyāpyaṃ tavādya śṛṇu sattama 12 imām avasthāṃ saṃprāpto hy ahaṃ kopān manīṣiṇām śāpasyāntaṃ pariprepsuḥ sarpasya kathayāmi tat 13 nahuṣo nāma rājarṣir vyaktaṃ te śrotram āgataḥ tavaiva pūrvaḥ pūrveṣām āyor vaṃśakaraḥ sutaḥ 14 so 'haṃ śāpād agastyasya brāhmaṇān avamanya ca imām avasthām āpannaḥ paśya daivam idaṃ mama 15 tvāṃ ced avadhyam āyāntam atīva priyadarśanam aham adyopayokṣyāmi vidhānaṃ paśya yādṛśam 16 na hi me mucyate kaś cit kathaṃ cid grahaṇaṃ gataḥ gajo vā mahiṣo vāpi ṣaṣṭhe kāle narottama 17 nāsi kevalasarpeṇa tiryagyoniṣu vartatā gṛhītaḥ kauravaśreṣṭha varadānam idaṃ mama 18 patatā hi vimānāgrān mayā śakrāsanād drutam kuru śāpāntam ity ukto bhagavān munisattamaḥ 19 sa mām uvāca tejasvī kṛpayābhipariplutaḥ mokṣas te bhavitā rājan kasmāc cit kālaparyayāt 20 tato 'smi patito bhūmau na ca mām ajahāt smṛtiḥ smārtam asti purāṇaṃ me yathaivādhigataṃ tathā 21 yas tu te vyāhṛtān praśnān pratibrūyād viśeṣavit sa tvāṃ mokṣayitā śāpād iti mām abravīd ṛṣiḥ 22 gṛhītasya tvayā rājan prāṇino 'pi balīyasaḥ sattvabhraṃśo 'dhikasyāpi sarvasyāśu bhaviṣyati 23 iti cāpy aham aśrauṣaṃ vacas teṣāṃ dayāvatām mayi saṃjātahārdānām atha te 'ntarhitā dvijāḥ 24 so 'haṃ paramaduṣkarmā vasāmi niraye 'śucau sarpayonim imāṃ prāpya kālākāṅkṣī mahādyute 25 tam uvāca mahābāhur bhīmaseno bhujaṃgamam na te kupye mahāsarpana cātmānaṃ vigarhaye 26 yasmād abhāvī bhāvī vā manuṣyaḥ sukhaduḥkhayoḥ āgame yadi vāpāye na tatra grapayen manaḥ 27 daivaṃ puruṣakāreṇa ko nivartitum arhati daivam eva paraṃ manye puruṣārtho nirarthakaḥ 28 paśya daipopaghātād dhi bhujavīryavyapāśrayam imām avasthāṃ saṃprāptam animittam ihādya mām 29 kiṃ tu nādyānuśocāmi tathātmānaṃ vināśitam yathā tu vipine nyastān bhrātṝn rājyaparicyutān 30 himavāṃś ca sudurgo 'yaṃ yakṣarākṣasa saṃkulaḥ māṃ ca te samudīkṣantaḥ prapatiṣyanti vihvalāḥ 31 vinaṣṭam atha vā śrutvā bhaviṣyanti nirudyamāḥ dharmaśīlā mayā tehi bādhyante rājyagṛddhinā 32 atha vā nārjuno dhīmān viṣādam upayāsyati sarvāstravid anādhṛṣyo devagandharvarākṣasaiḥ 33 samarthaḥ sa mahābāhur ekāhnā samahā balaḥ devarājam api sthānāt pracyāvayitum ojasā 34 kiṃ punar dhṛtarāṣṭrasya putraṃ durdyūta devinam vidviṣṭaṃ sarvalokasya dambhalobha parāyaṇam 35 mātaraṃ caiva śocāmi kṛpaṇāṃ putragṛddhinīm yasmākaṃ nityam āśāste mahattvam adhikaṃ paraiḥ 36 kathaṃ nu tasyānāthāyā mad vināśād bhujaṃgama aphalās te bhaviṣyanti mayi sarve manorathāḥ 37 nakulaḥ sahadevaś ca yamajau guruvartinau madbāhubalasaṃstabdhau nityaṃ puruṣamāninau 38 nirutsāhau bhaviṣyete bhraṣṭavīryaparākramau mad vināśāt paridyūnāv iti me vartate matiḥ 39 evaṃvidhaṃ bahu tadā vilalāpa vṛkodaraḥ bhujaṃgabhoga saṃruddho nāśakac ca viceṣṭitum 40 yudhiṣṭhiras tu kaunteya babhūvāsvastha cetanaḥ aniṣṭa darśanān ghorān utpātān paricintayan 41 dāruṇaṃ hy aśivaṃ nādaṃ śivā dakṣiṇataḥ sthitā dīptāyāṃ diśi vitrastā rauti tasyāśramasya ha 42 ekapakṣākṣi caraṇā vartikā ghoradarśanā rudhiraṃ vamantī dadṛśe pratyādityam apasvarā 43 pravavāv anilo rūkṣaś caṇḍaḥ śarkara karṣaṇaḥ apasavyāni sarvāṇi mṛgapakṣirutāni ca 44 pṛṣṭhato vāyasaḥ kṛṣṇo yāhi yāhīti vāśati muhur muhuḥ prasphurati dakṣiṇo 'sya bhujas tathā 45 hṛdayaṃ caraṇaś cāpi vāmo 'sya parivartate savyasyākṣṇo vikāraś cāpy aniṣṭaḥ samapadyata 46 sa dharmarājo medhāvī śaṅkamāno mahad bhayam draupadīṃ paripapraccha kva bhīma iti bhārata 47 śaśaṃsa tasmai pāñcālī cirayātaṃ vṛkodaram sa pratasthe mahābāhur dhaumyena sahito nṛpaḥ 48 draupadyā rakṣaṇaṃ kāryam ity uvāca dhanaṃjayam nakulaṃ sahadevaṃ ca vyādideśa dvijān prati 49 sa tasya padam unnīya tasmād evāśramāt prabhuḥ dadarśa pṛthivīṃ cihnair bhīmasya paricihnitām 50 dhāvatas tasya vīrasya mṛgārthe vātaraṃhasaḥ ūruvātavinirbhagnān drumān vyāvartitān pathi 51 sa gatvā tais tadā cihnair dadarśa girigahvare gṛhītaṃ bhujagendreṇa niśceṣṭam anujaṃ tathā |