|
1
[य] भवान एताथृशॊ लॊके वेथवेथाङ्गपारगः बरूहि किं कुर्वतः कर्म भवेथ गतिर अनुत्तमा 2 [सर्प] पात्रे थत्त्वा परियाण्य उक्त्वा सत्यम उक्त्वा च भारत अहिंसा निरतः सवर्गं गच्छेथ इति मतिर मम 3 [य] थानाथ वा सर्पसत्याथ वा किम अतॊ गुरु थृश्यते अहिंसा परिययॊश चैव गुरुलाघवम उच्यताम 4 [सर्प] थाने रतत्वं सत्यं च अहिंसा परियम एव च एषां कार्यगरीयस्त्वाथ थृश्यते गुरुलाघवम 5 कस्माच चिथ थानयॊगाथ धि सत्यम एव विशिष्यते सत्यवाक्याच च राजेन्थ्र किं चिथ थानं विशिष्यते 6 एवम एव महेष्वास परियवाक्यान महीपते अहिंसा थृश्यते गुर्वी ततश च परियम इष्यते 7 एवम एतथ भवेथ राजन कार्यापेक्षम अनन्तरम यथ अभिप्रेतम अन्यत ते बरूहि यावथ बरवीम्य अहम 8 [य] कदं सवर्गे गतिः सर्पकर्मणां च फलं धरुवम अशरीरस्य थृश्येत विषयांश च बरवीहि मे 9 [सर्प] तिस्रॊ वै गतयॊ राजन परिथृष्टाः सवकर्मभिः मानुष्यं सवर्गवासश च तिर्यग्यॊनिश च तत तरिधा 10 तत्र वै मानुषाल लॊकाथ थानाथिभिर अतन्थ्रितः अहिंसार्द समायुक्तैः कारणैः सवर्गम अश्नुते 11 विपरीतैश च राजेन्थ्र कारणैर मानुषॊ भवेत तिर्यग्यॊनिस तदा तात विशेषश चात्र वक्ष्यते 12 कामक्रॊधसमायुक्तॊ हिंसा लॊभसमन्वितः मनुष्यत्वात परिभ्रष्टस तिर्यग्यॊनौ परसूयते 13 तिर्यग्यॊन्यां पृदग्भावॊ मनुष्यत्वे विधीयते गवाथिभ्यस तदाश्वेभ्यॊ थेवत्वम अपि थृश्यते 14 सॊ ऽयम एता गतीः सर्वा जन्तुश चरति कार्यवान नित्ये महति चात्मानम अवस्दापयते नृप 15 जातॊ जातश च बलवान भुङ्क्ते चात्मा स थेहवान फलार्दस तात निष्पृक्तः परजा लक्षणभावनः 16 [य] शब्थे सपर्शे च रूपे च तदैव रसगन्धयॊः तस्याधिष्ठानम अव्यग्रं बरूहि सर्पयदातदम 17 किं न गृह्णासि विषयान युगपत तवं महामते एतावथ उच्यतां चॊक्तं सर्वं पन्नगसत्तम 18 [सर्प] यथ आत्मथ्रव्यम आयुष्मन थेहसंश्रयणान्वितम करणाधिष्ठितं भॊगान उपभुङ्क्ते यदाविधि 19 जञानं चैवात्र बुथ्धिश च मनॊ च भरतर्षभ तस्य भॊगाधिकरणे करणानि निबॊध मे 20 मनसा तात पर्येति करमशॊ विषयान इमान विषयायतनस्देन भूतात्मा कषेत्रनिःसृतः 21 अत्र चापि नरव्याघ्र मनॊ जन्तॊर विधीयते तस्माथ युगपथ अस्यात्र गरहणं नॊपपथ्यते 22 स आत्मा पुरुषव्याघ्र भरुवॊर अन्तरम आश्रितः थरव्येषु सृजते बुथ्धिं विविधेषु परावरम 23 बुथ्धेर उत्तरकालं च वेथना थृश्यते बुधैः एष वै राजशार्थूल विधिः कषेत्रज्ञभावनः 24 [य] मनसॊ चापि बुथ्धेश च बरूहि मे लक्षणं परम एतथ अध्यात्मविथुषां परं कार्यं विधीयते 25 [सर्प] बुथ्धिर आत्मानुगा तात उत्पातेन विधीयते तथ आश्रिता हि संज्ञैषा विधिस तस्यैषणे भवेत 26 बुथ्धेर गुणविधिर नास्ति मनस तु गुणवथ भवेत बुथ्धिर उत्पथ्यते कार्ये मनस तूत्पन्नम एव हि 27 एतथ विशेषणं तात मनॊ बुथ्ध्यॊर मयेरितम तवम अप्य अत्राभिसंबुथ्धः कदं वा मन्यते भवान 28 [य] अहॊ बुथ्धिमतां शरेष्ठ शुभा बुथ्धिर इयं तव विथितं वेथितव्यं ते कस्मान माम अनुपृच्छसि 29 सर्वज्ञं तवां कदं मॊह आविशत सवर्गवासिनम एवम अथ्भुतकर्माणम इति मे संशयॊ महान 30 [सर्प] सुप्रज्ञम अपि चेच छूरम ऋथ्धिर मॊहयते नरम वर्तमानः सुखे सर्वॊ नावैतीति मतिर मम 31 सॊ ऽहम ऐश्वर्यमॊहेन मथाविष्टॊ युधिष्ठिर पतितः परतिसंबुथ्धस तवां तु संबॊधयाम्य अहम 32 कृतं कार्यं महाराज तवया मम परंतप कषीणः शापः सुकृच्छ्रॊ मे तवया संभाष्य साधुना 33 अहं हि थिवि थिव्येन विमानेन चरन पुरा अभिमानेन मत्तः सन कं चिन नान्यम अचिन्तयम 34 बरह्मर्षिथेवगन्धर्वयक्षराक्षस किंनराः करान मम परयच्छन्ति सर्वे तरैलॊक्यवासिनः 35 चक्षुषा यं परपश्यामि पराणिनं पृदिवीपतौ तस्य तेजॊ हराम्य आशु तथ धि थृष्टिबलं मम 36 बरह्मर्षीणां सहस्रं हि उवाह शिबिकां मम स माम अपनयॊ राजन भरंशयाम आस वै शरियः 37 तत्र हय अगस्त्यः पाथेन वहन पृष्टॊ मया मुनिः अथृष्टेन ततॊ ऽसम्य उक्तॊ धवंस सर्पेति वै रुषा 38 ततस तस्माथ विमानाग्रात परच्युतश चयुत भूषणः परपतन बुबुधे ऽऽतमानं वयाली भूतम अधॊमुखम 39 अयाचं तम अहं विप्रं शापस्यान्तॊ भवेथ इति अज्ञानात संप्रवृत्तस्य भगवन कषन्तुम अर्हसि 40 ततः स माम उवाचेथं परपतन्तं कृपान्वितः युधिष्ठिरॊ धर्मराजः शापात तवां मॊक्षयिष्यति 41 अभिमानस्य घॊरस्य बलस्य च नराधिप फले कषीणे महाराज फलं पुण्यम अवाप्स्यसि 42 ततॊ मे विस्मयॊ जातस तथ थृष्ट्वा तपसॊ बलम बरह्म च बराह्मणत्वं च येन तवाहम अचूचुथम 43 सत्यं थमस तपॊयॊगम अहिंसा थाननित्यता साधकानि सथा पुंसां न जातिर न कुलं नृप 44 अरिष्ट एष ते भराता भीमॊ मुक्तॊ महाभुजः सवस्ति ते ऽसतु महाराज गमिष्यामि थिवं पुनः 45 [वै] इत्य उक्त्वाजगरं थेहं तयक्त्वा स नहुषॊ नृपः थिव्यं वपुः समास्दाय गतस तरिथिवम एव ह 46 युधिष्ठिरॊ ऽपि धर्मात्मा भरात्रा भीमेन संगतः धौम्येन सहितः शरीमान आश्रमं पुनर अभ्यगात 47 ततॊ थविजेभ्यः सर्वेभ्यः समेतेभ्यॊ यदातदम कदयाम आस तत सर्वं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः 48 तच छरुत्वा ते थविजाः सर्वे भरातरश चास्य ते तरयः आसन सुव्रीडिता राजन थरौपथी च यशस्विनी 49 ते तु सर्वे थविजश्रेष्ठाः पाण्डवानां हितेप्सया मैवम इत्य अब्रुवन भीमं गर्हयन्तॊ ऽसय साहसम 50 पाण्डवास तु भयान मुक्तं परेक्ष्य भीमं महाबलम हर्षम आहारयां चक्रुर विजह्रुश च मुथा युताः |
1
[y] bhavān etādṛśo loke vedavedāṅgapāragaḥ brūhi kiṃ kurvataḥ karma bhaved gatir anuttamā 2 [sarpa] pātre dattvā priyāṇy uktvā satyam uktvā ca bhārata ahiṃsā nirataḥ svargaṃ gacched iti matir mama 3 [y] dānād vā sarpasatyād vā kim ato guru dṛśyate ahiṃsā priyayoś caiva gurulāghavam ucyatām 4 [sarpa] dāne ratatvaṃ satyaṃ ca ahiṃsā priyam eva ca eṣāṃ kāryagarīyastvād dṛśyate gurulāghavam 5 kasmāc cid dānayogād dhi satyam eva viśiṣyate satyavākyāc ca rājendra kiṃ cid dānaṃ viśiṣyate 6 evam eva maheṣvāsa priyavākyān mahīpate ahiṃsā dṛśyate gurvī tataś ca priyam iṣyate 7 evam etad bhaved rājan kāryāpekṣam anantaram yad abhipretam anyat te brūhi yāvad bravīmy aham 8 [y] kathaṃ svarge gatiḥ sarpakarmaṇāṃ ca phalaṃ dhruvam aśarīrasya dṛśyeta viṣayāṃś ca bravīhi me 9 [sarpa] tisro vai gatayo rājan paridṛṣṭāḥ svakarmabhiḥ mānuṣyaṃ svargavāsaś ca tiryagyoniś ca tat tridhā 10 tatra vai mānuṣāl lokād dānādibhir atandritaḥ ahiṃsārtha samāyuktaiḥ kāraṇaiḥ svargam aśnute 11 viparītaiś ca rājendra kāraṇair mānuṣo bhavet tiryagyonis tathā tāta viśeṣaś cātra vakṣyate 12 kāmakrodhasamāyukto hiṃsā lobhasamanvitaḥ manuṣyatvāt paribhraṣṭas tiryagyonau prasūyate 13 tiryagyonyāṃ pṛthagbhāvo manuṣyatve vidhīyate gavādibhyas tathāśvebhyo devatvam api dṛśyate 14 so 'yam etā gatīḥ sarvā jantuś carati kāryavān nitye mahati cātmānam avasthāpayate nṛpa 15 jāto jātaś ca balavān bhuṅkte cātmā sa dehavān phalārthas tāta niṣpṛktaḥ prajā lakṣaṇabhāvanaḥ 16 [y] śabde sparśe ca rūpe ca tathaiva rasagandhayoḥ tasyādhiṣṭhānam avyagraṃ brūhi sarpayathātatham 17 kiṃ na gṛhṇāsi viṣayān yugapat tvaṃ mahāmate etāvad ucyatāṃ coktaṃ sarvaṃ pannagasattama 18 [sarpa] yad ātmadravyam āyuṣman dehasaṃśrayaṇānvitam karaṇādhiṣṭhitaṃ bhogān upabhuṅkte yathāvidhi 19 jñānaṃ caivātra buddhiś ca mano ca bharatarṣabha tasya bhogādhikaraṇe karaṇāni nibodha me 20 manasā tāta paryeti kramaśo viṣayān imān viṣayāyatanasthena bhūtātmā kṣetraniḥsṛtaḥ 21 atra cāpi naravyāghra mano jantor vidhīyate tasmād yugapad asyātra grahaṇaṃ nopapadyate 22 sa ātmā puruṣavyāghra bhruvor antaram āśritaḥ dravyeṣu sṛjate buddhiṃ vividheṣu parāvaram 23 buddher uttarakālaṃ ca vedanā dṛśyate budhaiḥ eṣa vai rājaśārdūla vidhiḥ kṣetrajñabhāvanaḥ 24 [y] manaso cāpi buddheś ca brūhi me lakṣaṇaṃ param etad adhyātmaviduṣāṃ paraṃ kāryaṃ vidhīyate 25 [sarpa] buddhir ātmānugā tāta utpātena vidhīyate tad āśritā hi saṃjñaiṣā vidhis tasyaiṣaṇe bhavet 26 buddher guṇavidhir nāsti manas tu guṇavad bhavet buddhir utpadyate kārye manas tūtpannam eva hi 27 etad viśeṣaṇaṃ tāta mano buddhyor mayeritam tvam apy atrābhisaṃbuddhaḥ kathaṃ vā manyate bhavān 28 [y] aho buddhimatāṃ śreṣṭha śubhā buddhir iyaṃ tava viditaṃ veditavyaṃ te kasmān mām anupṛcchasi 29 sarvajñaṃ tvāṃ kathaṃ moha āviśat svargavāsinam evam adbhutakarmāṇam iti me saṃśayo mahān 30 [sarpa] suprajñam api cec chūram ṛddhir mohayate naram vartamānaḥ sukhe sarvo nāvaitīti matir mama 31 so 'ham aiśvaryamohena madāviṣṭo yudhiṣṭhira patitaḥ pratisaṃbuddhas tvāṃ tu saṃbodhayāmy aham 32 kṛtaṃ kāryaṃ mahārāja tvayā mama paraṃtapa kṣīṇaḥ śāpaḥ sukṛcchro me tvayā saṃbhāṣya sādhunā 33 ahaṃ hi divi divyena vimānena caran purā abhimānena mattaḥ san kaṃ cin nānyam acintayam 34 brahmarṣidevagandharvayakṣarākṣasa kiṃnarāḥ karān mama prayacchanti sarve trailokyavāsinaḥ 35 cakṣuṣā yaṃ prapaśyāmi prāṇinaṃ pṛthivīpatau tasya tejo harāmy āśu tad dhi dṛṣṭibalaṃ mama 36 brahmarṣīṇāṃ sahasraṃ hi uvāha śibikāṃ mama sa mām apanayo rājan bhraṃśayām āsa vai śriyaḥ 37 tatra hy agastyaḥ pādena vahan pṛṣṭo mayā muniḥ adṛṣṭena tato 'smy ukto dhvaṃsa sarpeti vai ruṣā 38 tatas tasmād vimānāgrāt pracyutaś cyuta bhūṣaṇaḥ prapatan bubudhe ''tmānaṃ vyālī bhūtam adhomukham 39 ayācaṃ tam ahaṃ vipraṃ śāpasyānto bhaved iti ajñānāt saṃpravṛttasya bhagavan kṣantum arhasi 40 tataḥ sa mām uvācedaṃ prapatantaṃ kṛpānvitaḥ yudhiṣṭhiro dharmarājaḥ śāpāt tvāṃ mokṣayiṣyati 41 abhimānasya ghorasya balasya ca narādhipa phale kṣīṇe mahārāja phalaṃ puṇyam avāpsyasi 42 tato me vismayo jātas tad dṛṣṭvā tapaso balam brahma ca brāhmaṇatvaṃ ca yena tvāham acūcudam 43 satyaṃ damas tapoyogam ahiṃsā dānanityatā sādhakāni sadā puṃsāṃ na jātir na kulaṃ nṛpa 44 ariṣṭa eṣa te bhrātā bhīmo mukto mahābhujaḥ svasti te 'stu mahārāja gamiṣyāmi divaṃ punaḥ 45 [vai] ity uktvājagaraṃ dehaṃ tyaktvā sa nahuṣo nṛpaḥ divyaṃ vapuḥ samāsthāya gatas tridivam eva ha 46 yudhiṣṭhiro 'pi dharmātmā bhrātrā bhīmena saṃgataḥ dhaumyena sahitaḥ śrīmān āśramaṃ punar abhyagāt 47 tato dvijebhyaḥ sarvebhyaḥ sametebhyo yathātatham kathayām āsa tat sarvaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 48 tac chrutvā te dvijāḥ sarve bhrātaraś cāsya te trayaḥ āsan suvrīḍitā rājan draupadī ca yaśasvinī 49 te tu sarve dvijaśreṣṭhāḥ pāṇḍavānāṃ hitepsayā maivam ity abruvan bhīmaṃ garhayanto 'sya sāhasam 50 pāṇḍavās tu bhayān muktaṃ prekṣya bhīmaṃ mahābalam harṣam āhārayāṃ cakrur vijahruś ca mudā yutāḥ |