|
1
[वै] ततस तान परिविश्वस्तान वसतस तत्र पाण्डवान गतेषु तेषु रक्षः सुभीमसेनात्मजे ऽपि च 2 रहितान भीमसेनेन कथा चित तान यथृच्छया जहार धर्मराजानं यमौ कृष्णां च राक्षसः 3 बराह्मणॊ मन्त्रकुशलः सर्वास्त्रेष्व अस्त्रवित्तमः इति बरुवन पाण्डवेयान पर्युपास्ते सम नित्यथा 4 परीक्षमाणः पार्दानां कलापानि धनूंषि च अन्तरं समभिप्रेप्सुर नाम्ना खयातॊ जटासुरः 5 स भीमसेने निष्क्रान्ते मृगयार्दम अरिंथमे अन्यथ रूपं समास्दाय विकृतं भैरवं महत 6 गृहीत्वा सर्वशस्त्राणि थरौपथीं परिगृह्य च परातिष्ठत स थुष्टात्मा तरीन गृहीत्वा च पाण्डवान 7 सहथेवस तु यत्नेन ततॊ ऽपक्रम्य पाण्डवः आक्रन्थथ भीमसेनं वै यन यातॊ महाबलः 8 तम अब्रवीथ धर्मराजॊ हरियमाणॊ युधिष्ठिरः धर्मस ते हीयते मूढ न चैनं समवेक्षसे 9 ये ऽनये के चिन मनुष्येषु तिर्यग्यॊनिगता अपि गन्धर्वयक्षरक्षांसि वयांसि पशवस तदा मनुष्यान उपजीवन्ति ततस तवम उपजीवसि 10 समृथ्ध्या हय अस्य लॊकस्य लॊकॊ युष्माकम ऋध्यते इमं च लॊकं शॊचन्तम अनुशॊचन्ति थेवताः पूज्यमानाश च वर्धन्ते हव्यकव्यैर यदाविधि 11 वयं राष्ट्रस्य गॊप्तारॊ रक्षितारश च राक्षस राष्ट्रस्यारक्ष्यमाणस्य कुतॊ भूतिः कुतः सुखम 12 न च राजावमन्तव्यॊ रक्षसा जात्व अनागसि अणुर अप्य अपचारश च नास्त्य अस्माकं नराशन 13 थरॊग्धव्यं न च मित्रेषु न विश्वस्तेषु कर्हि चित येषां चान्नानि भुञ्जीत यत्र च सयात परतिश्रयः 14 स तवं परतिश्रये ऽसमाकं पूज्यमानः सुखॊषितः भुक्त्वा चान्नानि थुष्प्रज्ञ कदम अस्माञ जिहीर्षसि 15 एवम एव वृदाचारॊ वृदा वृथ्धॊ वृदा मतिः वृदा मरणम अर्हस तवं वृदाथ्य न भविष्यसि 16 अद चेथ थुष्टबुथ्धिस तवं सर्वैर धर्मैर विवर्जितः परथाय शस्त्राण्य अस्माकं युथ्धेन थरौपथीं हर 17 अद चेत तवम अविज्ञाय इथं कर्म करिष्यसि अधर्मं चाप्य अकीर्तिं च लॊके पराप्स्यसि केवलम 18 एताम अथ्य परामृश्य सत्रियं राक्षस मानुषीम विषम एतत समालॊड्य कुम्भेन पराशितं तवया 19 ततॊ युधिष्ठिरस तस्य भारिकः समपथ्यत स तु भाराभिभूतात्मा न तदा शीघ्रगॊ ऽभवत 20 अदाब्रवीथ थरौपथीं च नकुलं च युधिष्ठिरः मा भैष्ट राक्षसान मूढाथ गतिर अस्य महाहृता 21 नातिथूरे महाबाहुर भविता पवनात्मजः अस्मिन मुहूर्ते संप्राप्ते न भविष्यति राक्षसः 22 सहथेवस तु तं थृष्ट्वा राक्षसं मूढचेतसम उवाच वचनं राजन कुन्तीपुत्रम्युधिष्ठिरम 23 राजन किंनाम तत कृत्यं कषत्रियस्यास्त्य अतॊ ऽधिकम यथ युथ्धे ऽभिमुखः पराणांस तयजेच छत्रूञ जयेत वा 24 एष चास्मान वयं चैनं युध्यमानाः परंतप सूथयेम महाबाहॊ थेशकालॊ हय अयं नृप 25 कषत्रधर्मस्य संप्राप्तः कालः सत्यपराक्रम जयन्तः पात्यमाना वा पराप्तुम अर्हाम सथ गतिम 26 राक्षसे जीवमाने ऽथय रविर अस्तम इयाथ यथि नाहं बरूयां पुनर्जातु कषत्रियॊ ऽसमीति भारत 27 भॊ भॊ राक्षस तिष्ठस्व सहथेवॊ ऽसमि पाण्डवः हत्वा वा मां नयस्वैनान हतॊ वाथ्येह सवप्स्यसि 28 तदैव तस्मिन बरुवति भीमसेनॊ यथृच्छया पराथृश्यत महाबाहुः सवज्र इव वासवः 29 सॊ ऽपश्यथ भरातरौ तत्र थरौपथीं च यशस्विनीम कषितिस्दं सहथेवं च कषिपन्तं राक्षसं तथा 30 माराच च राक्षसं मूढं कालॊपहतचेतसम भरमन्तं तत्र तत्रैव थैवेन विनिवारितम 31 भरातॄंस तान हरियतॊ थृष्ट्वा थरौपथीं च महाबलः करॊधम आहारयथ भीमॊ राक्षसं चेथम अब्रवीत 32 विज्ञातॊ ऽसि मया पूर्वं चेष्टञ शस्त्रपरीक्षणे आस्दा तु तवयि मे नास्ति यतॊ ऽसि न हतस तथा बरह्मरूपप्रतिच्छन्नॊ न नॊ वथसि चाप्रियम 33 परियेषु चरमाणं तवां न चैवाप्रिय कारिणम अतिदिं बरह्मरूपं च कदं हन्याम अनागसम राक्षसं मन्यमानॊ ऽपि यॊ हन्यान नरकं वरजेत 34 अपक्वस्य च कालेन वधस तव न विथ्यते नूनम अथ्यासि संपक्वॊ यदा ते मतिर ईथृशी थत्ता कृष्णापहरणे कालेनाथ्भुत कर्मणा 35 बडिशॊ ऽयं तवया गरस्तः कालसूत्रेण लम्बितः मत्स्यॊ ऽमभसीव सयूतास्यः कदं मे ऽथय गमिष्यसि 36 यं चासि परस्दितॊ थेशं मनॊ पूर्वं गतं च ते न तं गन्तासि गन्तासि मार्गं बकहिडिम्बयॊः 37 एवम उक्तस तु भीमेन राक्षसः कालचॊथ्नितः भीत उत्सृज्य तान सर्वान युथ्धाय समुपस्दितः 38 अब्रवीच च पुनर भीमं रॊषात परस्फुरिताधरः न मे मूढा थिशः पापत्वथ अर्दं मे विलम्बनम 39 शरुता मे राक्षसा ये ये तवया विनिहता रणे तेषाम अथ्य करिष्यामि तवास्रेणॊथक करियाम 40 एवम उक्तस ततॊ भीमः सृक्किणी परिसंलिहन समयमान इव करॊधात साक्षात कालान्तकॊपमः बाहुसंरम्भम एवेच्छन्न अभिथुथ्राव राक्षसम 41 राक्षसॊ ऽपि तथा भीमं युथ्धार्दिनम अवस्दितम अभिथुथ्राव संरब्धॊ बलॊ वज्रधरं यदा 42 वर्तमाने तथा ताभ्यां बाहुयुथ्धे सुथारुणे माथ्रीपुत्राव अभिक्रुथ्धाव उभाव अप्य अभ्यधावताम 43 नयवारयत तौ परहसन कुन्तीपुत्रॊ वृकॊथरः शक्तॊ ऽहं राक्षसस्येति परेक्षध्वम इति चाब्रवीत 44 आत्मना भरातृभिश चाहं धर्मेण सुकृतेन च इष्टेन च शपे राजन सूथयिष्यामि राक्षसम 45 इत्य एवम उक्त्वा तौ वीरौ सपर्धमानौ परस्परम बाहुभिः समसज्जेताम उभौ रक्षॊवृकॊथरौ 46 तयॊर आसीत संप्रहारः करुथ्धयॊर भीम रक्षसॊः अमृष्यमाणयॊः संख्ये थेवथानवयॊर इव 47 आरुज्यारुज्य तौ वृक्षान अन्यॊन्यम अभिजघ्नतुः जीमूताव इव घर्मान्ते विनथन्तौ महाबलौ 48 बभज्ञतुर महावृक्षान ऊरुभिर बलिनां वरौ अन्यॊन्येनाभिसंरब्धौ परस्परजयैषिणौ 49 तथ वृक्षयुथ्धम अभवन महीरुह विनाशनम वालिसुग्रीवयॊर भरात्रॊः पुरेव कपिसिंहयॊः 50 आविथ्याविध्य तौ वृक्षान मुहूर्तम इतरेतरम ताडयाम आसतुर उभौ विनथन्तौ मुहुर मुहुः 51 तस्मिन थेशे यथा वृक्षाः सर्व एव निपातिताः पुञ्जी कृताश च शतशः परस्परवधेप्सया 52 तथा शिलाः समाथाय मुहूर्तम इव भारत महाभ्रैर इव शैलेन्थ्रौ युयुधाते महाबलौ 53 उग्राभिर उग्ररूपाभिर बृहतीभिः परस्परम वज्रैर इव महावेगैर आजघ्नतुर अमर्षणौ 54 अभिहत्य च भूयस ताव अन्यॊन्यं बलथर्पितौ भुजाभ्यां परिगृह्याद चकर्षाते गजाव इव 55 मुष्टिभिश च महाघॊरैर अन्यॊन्यम अभिपेततुः तयॊश चटचटा शब्थॊ बभूव सुमहात्मनॊः 56 ततः संहृत्य मुष्टिं तु पञ्चशीर्षम इवॊरगम वेगेनाभ्यहनथ भीमॊ राक्षसस्य शिरॊधराम 57 ततः शरान्तं तु तथ रक्षॊ भीमसेन भुजाहतम सुपरिश्रान्तम आलक्ष्य भीमसेनॊ ऽभयवर्तत 58 तत एनं महाबाहुर बाहुभ्याम अमरॊपमः समुत्क्षिप्य बलाथ भीमॊ निष्पिपेष महीतले 59 तस्य गात्राणि सर्वाणि चूर्णयाम आस पाण्डवः अरत्निना चाभिहत्य शिरॊ कायाथ अहाहरत 60 संथष्टौष्ठं विवृत्ताक्षं फलं वृन्ताथ इव चयुतम जटासुरस्य तु शिरॊ भीमसेनबलाथ धृतम पपात रुधिराथिग्धं संथष्ट थशनछथम 61 तं निहत्य महेष्वासॊ युधिष्ठिरम उपागमत सतूयमानॊ थविजाग्र्यैस तैर मरुथ्भिर इव वासवः |
1
[vai] tatas tān pariviśvastān vasatas tatra pāṇḍavān gateṣu teṣu rakṣaḥ subhīmasenātmaje 'pi ca 2 rahitān bhīmasenena kadā cit tān yadṛcchayā jahāra dharmarājānaṃ yamau kṛṣṇāṃ ca rākṣasaḥ 3 brāhmaṇo mantrakuśalaḥ sarvāstreṣv astravittamaḥ iti bruvan pāṇḍaveyān paryupāste sma nityadā 4 parīkṣamāṇaḥ pārthānāṃ kalāpāni dhanūṃṣi ca antaraṃ samabhiprepsur nāmnā khyāto jaṭāsuraḥ 5 sa bhīmasene niṣkrānte mṛgayārtham ariṃdame anyad rūpaṃ samāsthāya vikṛtaṃ bhairavaṃ mahat 6 gṛhītvā sarvaśastrāṇi draupadīṃ parigṛhya ca prātiṣṭhata sa duṣṭātmā trīn gṛhītvā ca pāṇḍavān 7 sahadevas tu yatnena tato 'pakramya pāṇḍavaḥ ākrandad bhīmasenaṃ vai yana yāto mahābalaḥ 8 tam abravīd dharmarājo hriyamāṇo yudhiṣṭhiraḥ dharmas te hīyate mūḍha na cainaṃ samavekṣase 9 ye 'nye ke cin manuṣyeṣu tiryagyonigatā api gandharvayakṣarakṣāṃsi vayāṃsi paśavas tathā manuṣyān upajīvanti tatas tvam upajīvasi 10 samṛddhyā hy asya lokasya loko yuṣmākam ṛdhyate imaṃ ca lokaṃ śocantam anuśocanti devatāḥ pūjyamānāś ca vardhante havyakavyair yathāvidhi 11 vayaṃ rāṣṭrasya goptāro rakṣitāraś ca rākṣasa rāṣṭrasyārakṣyamāṇasya kuto bhūtiḥ kutaḥ sukham 12 na ca rājāvamantavyo rakṣasā jātv anāgasi aṇur apy apacāraś ca nāsty asmākaṃ narāśana 13 drogdhavyaṃ na ca mitreṣu na viśvasteṣu karhi cit yeṣāṃ cānnāni bhuñjīta yatra ca syāt pratiśrayaḥ 14 sa tvaṃ pratiśraye 'smākaṃ pūjyamānaḥ sukhoṣitaḥ bhuktvā cānnāni duṣprajña katham asmāñ jihīrṣasi 15 evam eva vṛthācāro vṛthā vṛddho vṛthā matiḥ vṛthā maraṇam arhas tvaṃ vṛthādya na bhaviṣyasi 16 atha ced duṣṭabuddhis tvaṃ sarvair dharmair vivarjitaḥ pradāya śastrāṇy asmākaṃ yuddhena draupadīṃ hara 17 atha cet tvam avijñāya idaṃ karma kariṣyasi adharmaṃ cāpy akīrtiṃ ca loke prāpsyasi kevalam 18 etām adya parāmṛśya striyaṃ rākṣasa mānuṣīm viṣam etat samāloḍya kumbhena prāśitaṃ tvayā 19 tato yudhiṣṭhiras tasya bhārikaḥ samapadyata sa tu bhārābhibhūtātmā na tathā śīghrago 'bhavat 20 athābravīd draupadīṃ ca nakulaṃ ca yudhiṣṭhiraḥ mā bhaiṣṭa rākṣasān mūḍhād gatir asya mahāhṛtā 21 nātidūre mahābāhur bhavitā pavanātmajaḥ asmin muhūrte saṃprāpte na bhaviṣyati rākṣasaḥ 22 sahadevas tu taṃ dṛṣṭvā rākṣasaṃ mūḍhacetasam uvāca vacanaṃ rājan kuntīputramyudhiṣṭhiram 23 rājan kiṃnāma tat kṛtyaṃ kṣatriyasyāsty ato 'dhikam yad yuddhe 'bhimukhaḥ prāṇāṃs tyajec chatrūñ jayeta vā 24 eṣa cāsmān vayaṃ cainaṃ yudhyamānāḥ paraṃtapa sūdayema mahābāho deśakālo hy ayaṃ nṛpa 25 kṣatradharmasya saṃprāptaḥ kālaḥ satyaparākrama jayantaḥ pātyamānā vā prāptum arhāma sad gatim 26 rākṣase jīvamāne 'dya ravir astam iyād yadi nāhaṃ brūyāṃ punarjātu kṣatriyo 'smīti bhārata 27 bho bho rākṣasa tiṣṭhasva sahadevo 'smi pāṇḍavaḥ hatvā vā māṃ nayasvainān hato vādyeha svapsyasi 28 tathaiva tasmin bruvati bhīmaseno yadṛcchayā prādṛśyata mahābāhuḥ savajra iva vāsavaḥ 29 so 'paśyad bhrātarau tatra draupadīṃ ca yaśasvinīm kṣitisthaṃ sahadevaṃ ca kṣipantaṃ rākṣasaṃ tadā 30 mārāc ca rākṣasaṃ mūḍhaṃ kālopahatacetasam bhramantaṃ tatra tatraiva daivena vinivāritam 31 bhrātṝṃs tān hriyato dṛṣṭvā draupadīṃ ca mahābalaḥ krodham āhārayad bhīmo rākṣasaṃ cedam abravīt 32 vijñāto 'si mayā pūrvaṃ ceṣṭañ śastraparīkṣaṇe āsthā tu tvayi me nāsti yato 'si na hatas tadā brahmarūpapraticchanno na no vadasi cāpriyam 33 priyeṣu caramāṇaṃ tvāṃ na caivāpriya kāriṇam atithiṃ brahmarūpaṃ ca kathaṃ hanyām anāgasam rākṣasaṃ manyamāno 'pi yo hanyān narakaṃ vrajet 34 apakvasya ca kālena vadhas tava na vidyate nūnam adyāsi saṃpakvo yathā te matir īdṛśī dattā kṛṣṇāpaharaṇe kālenādbhuta karmaṇā 35 baḍiśo 'yaṃ tvayā grastaḥ kālasūtreṇa lambitaḥ matsyo 'mbhasīva syūtāsyaḥ kathaṃ me 'dya gamiṣyasi 36 yaṃ cāsi prasthito deśaṃ mano pūrvaṃ gataṃ ca te na taṃ gantāsi gantāsi mārgaṃ bakahiḍimbayoḥ 37 evam uktas tu bhīmena rākṣasaḥ kālacodnitaḥ bhīta utsṛjya tān sarvān yuddhāya samupasthitaḥ 38 abravīc ca punar bhīmaṃ roṣāt prasphuritādharaḥ na me mūḍhā diśaḥ pāpatvad arthaṃ me vilambanam 39 śrutā me rākṣasā ye ye tvayā vinihatā raṇe teṣām adya kariṣyāmi tavāsreṇodaka kriyām 40 evam uktas tato bhīmaḥ sṛkkiṇī parisaṃlihan smayamāna iva krodhāt sākṣāt kālāntakopamaḥ bāhusaṃrambham evecchann abhidudrāva rākṣasam 41 rākṣaso 'pi tadā bhīmaṃ yuddhārthinam avasthitam abhidudrāva saṃrabdho balo vajradharaṃ yathā 42 vartamāne tadā tābhyāṃ bāhuyuddhe sudāruṇe mādrīputrāv abhikruddhāv ubhāv apy abhyadhāvatām 43 nyavārayat tau prahasan kuntīputro vṛkodaraḥ śakto 'haṃ rākṣasasyeti prekṣadhvam iti cābravīt 44 ātmanā bhrātṛbhiś cāhaṃ dharmeṇa sukṛtena ca iṣṭena ca śape rājan sūdayiṣyāmi rākṣasam 45 ity evam uktvā tau vīrau spardhamānau parasparam bāhubhiḥ samasajjetām ubhau rakṣovṛkodarau 46 tayor āsīt saṃprahāraḥ kruddhayor bhīma rakṣasoḥ amṛṣyamāṇayoḥ saṃkhye devadānavayor iva 47 ārujyārujya tau vṛkṣān anyonyam abhijaghnatuḥ jīmūtāv iva gharmānte vinadantau mahābalau 48 babhajñatur mahāvṛkṣān ūrubhir balināṃ varau anyonyenābhisaṃrabdhau parasparajayaiṣiṇau 49 tad vṛkṣayuddham abhavan mahīruha vināśanam vālisugrīvayor bhrātroḥ pureva kapisiṃhayoḥ 50 āvidyāvidhya tau vṛkṣān muhūrtam itaretaram tāḍayām āsatur ubhau vinadantau muhur muhuḥ 51 tasmin deśe yadā vṛkṣāḥ sarva eva nipātitāḥ puñjī kṛtāś ca śataśaḥ parasparavadhepsayā 52 tadā śilāḥ samādāya muhūrtam iva bhārata mahābhrair iva śailendrau yuyudhāte mahābalau 53 ugrābhir ugrarūpābhir bṛhatībhiḥ parasparam vajrair iva mahāvegair ājaghnatur amarṣaṇau 54 abhihatya ca bhūyas tāv anyonyaṃ baladarpitau bhujābhyāṃ parigṛhyātha cakarṣāte gajāv iva 55 muṣṭibhiś ca mahāghorair anyonyam abhipetatuḥ tayoś caṭacaṭā śabdo babhūva sumahātmanoḥ 56 tataḥ saṃhṛtya muṣṭiṃ tu pañcaśīrṣam ivoragam vegenābhyahanad bhīmo rākṣasasya śirodharām 57 tataḥ śrāntaṃ tu tad rakṣo bhīmasena bhujāhatam supariśrāntam ālakṣya bhīmaseno 'bhyavartata 58 tata enaṃ mahābāhur bāhubhyām amaropamaḥ samutkṣipya balād bhīmo niṣpipeṣa mahītale 59 tasya gātrāṇi sarvāṇi cūrṇayām āsa pāṇḍavaḥ aratninā cābhihatya śiro kāyād ahāharat 60 saṃdaṣṭauṣṭhaṃ vivṛttākṣaṃ phalaṃ vṛntād iva cyutam jaṭāsurasya tu śiro bhīmasenabalād dhṛtam papāta rudhirādigdhaṃ saṃdaṣṭa daśanachadam 61 taṃ nihatya maheṣvāso yudhiṣṭhiram upāgamat stūyamāno dvijāgryais tair marudbhir iva vāsavaḥ |