|
1
बृहथश्व उवाच स मासम उष्य कौन्तेय भीमम आमन्त्र्य नैषधः पुराथ अल्पपरीवारॊ जगाम निषधान परति 2 रदेनैकेन शुभ्रेण थन्तिभिः परिषॊडशैः पञ्चाशथ्भिर हयैश चैव षट्शतैश च पथातिभिः 3 स कम्पयन्न इव महीं तवरमाणॊ महीपतिः परविवेशातिसंरब्धस तरसैव महामनाः 4 ततः पुष्करम आसाथ्य वीरसेनसुतॊ नलः उवाच थीव्याव पुनर बहु वित्तं मयार्जितम 5 थमयन्ती च यच चान्यन मया वसु समर्जितम एष वै मम संन्यासस तव राज्यं तु पुष्कर 6 पुनः परवर्ततां थयूतम इति मे निश्चिता मतिः एकपाणेन भथ्रं ते पराणयॊश च पणावहे 7 जित्वा परस्वम आहृत्य राज्यं वा यथि वा वसु परतिपाणः परथातव्यः परं हि धनम उच्यते 8 न चेथ वाञ्छसि तथ थयूतं युथ्धथ्यूतं परवर्तताम थवैरदेनास्तु वै शान्तिस तव वा मम वा नृप 9 वंशभॊज्यम इथं राज्यं मार्गितव्यं यदा तदा येन तेनाप्य उपायेन वृथ्धानाम इति शासनम 10 थवयॊर एकतरे बुथ्धिः करियताम अथ्य पुष्कर कैतवेनाक्षवत्यां वा युथ्धे वा नम्यतां धनुः 11 नैषधेनैवम उक्तस तु पुष्करः परहसन्न इव धरुवम आत्मजयं मत्वा परत्याह पृदिवीपतिम 12 थिष्ट्या तवयार्जितं वित्तं परतिपाणाय नैषध थिष्ट्या च थुष्कृतं कर्म थमयन्त्याः कषयं गतम थिष्ट्या च धरियसे राजन सथारॊ ऽरिनिबर्हण 13 धनेनानेन वैथर्भी जितेन समलंकृता माम उपस्दास्यति वयक्तं थिवि शक्रम इवाप्सराः 14 नित्यशॊ हि समरामि तवां परतीक्षामि च नैषध थेवने च मम परीतिर न भवत्य असुहृथ्गणैः 15 जित्वा तव अथ्य वरारॊहां थमयन्तीम अनिन्थिताम कृतकृत्यॊ भविष्यामि सा हि मे नित्यशॊ हृथि 16 शरुत्वा तु तस्य ता वाचॊ बह्वबथ्धप्रलापिनः इयेष स शिरश छेत्तुं खड्गेन कुपितॊ नलः 17 समयंस तु रॊषताम्राक्षस तम उवाच ततॊ नृपः पणावः किं वयाहरसे जित्वा वै वयाहरिष्यसि 18 ततः परावर्तत थयूतं पुष्करस्य नलस्य च एकपाणेन भथ्रं ते नलेन स पराजितः स रत्नकॊशनिचयः पराणेन पणितॊ ऽपि च 19 जित्वा च पुष्करं राजा परहसन्न इथम अब्रवीत मम सर्वम इथं राज्यम अव्यग्रं हतकण्टकम 20 वैथर्भी न तवया शक्या राजापसथ वीक्षितुम तस्यास तवं सपरीवारॊ मूढ थासत्वम आगतः 21 न तत तवया कृतं कर्म येनाहं निर्जितः पुरा कलिना तत कृतं कर्म तवं तु मूढ न बुध्यसे नाहं परकृतं थॊषं तवय्य आधास्ये कदं चन 22 यदासुखं तवं जीवस्व पराणान अभ्युत्सृजामि ते तदैव च मम परीतिस तवयि वीर न संशयः 23 सौभ्रात्रं चैव मे तवत्तॊ न कथा चित परहास्यति पुष्कर तवं हि मे भराता संजीवस्व शतं समाः 24 एवं नलः सान्त्वयित्वा भरातरं सत्यविक्रमः सवपुरं परेषयाम आस परिष्वज्य पुनः पुनः 25 सान्त्वितॊ नैषधेनैवं पुष्करः परत्युवाच तम पुण्यश्लॊकं तथा राजन्न अभिवाथ्य कृताञ्जलिः 26 कीर्तिर अस्तु तवाक्षय्या जीव वर्षायुतं सुखी यॊ मे वितरसि पराणान अधिष्ठानं च पार्दिव 27 स तदा सत्कृतॊ राज्ञा मासम उष्य तथा नृपः परययौ सवपुरं हृष्टः पुष्करः सवजनावृतः 28 महत्या सेनया राजन विनीतैः परिचारिकैः भराजमान इवाथित्यॊ वपुषा पुरुषर्षभ 29 परस्दाप्य पुष्करं राजा वित्तवन्तम अनामयम परविवेश पुरं शरीमान अत्यर्दम उपशॊभितम परविश्य सान्त्वयाम आस पौरांश च निषधाधिपः |
1
bṛhadaśva uvāca sa māsam uṣya kaunteya bhīmam āmantrya naiṣadhaḥ purād alpaparīvāro jagāma niṣadhān prati 2 rathenaikena śubhreṇa dantibhiḥ pariṣoḍaśaiḥ pañcāśadbhir hayaiś caiva ṣaṭśataiś ca padātibhiḥ 3 sa kampayann iva mahīṃ tvaramāṇo mahīpatiḥ praviveśātisaṃrabdhas tarasaiva mahāmanāḥ 4 tataḥ puṣkaram āsādya vīrasenasuto nalaḥ uvāca dīvyāva punar bahu vittaṃ mayārjitam 5 damayantī ca yac cānyan mayā vasu samarjitam eṣa vai mama saṃnyāsas tava rājyaṃ tu puṣkara 6 punaḥ pravartatāṃ dyūtam iti me niścitā matiḥ ekapāṇena bhadraṃ te prāṇayoś ca paṇāvahe 7 jitvā parasvam āhṛtya rājyaṃ vā yadi vā vasu pratipāṇaḥ pradātavyaḥ paraṃ hi dhanam ucyate 8 na ced vāñchasi tad dyūtaṃ yuddhadyūtaṃ pravartatām dvairathenāstu vai śāntis tava vā mama vā nṛpa 9 vaṃśabhojyam idaṃ rājyaṃ mārgitavyaṃ yathā tathā yena tenāpy upāyena vṛddhānām iti śāsanam 10 dvayor ekatare buddhiḥ kriyatām adya puṣkara kaitavenākṣavatyāṃ vā yuddhe vā namyatāṃ dhanuḥ 11 naiṣadhenaivam uktas tu puṣkaraḥ prahasann iva dhruvam ātmajayaṃ matvā pratyāha pṛthivīpatim 12 diṣṭyā tvayārjitaṃ vittaṃ pratipāṇāya naiṣadha diṣṭyā ca duṣkṛtaṃ karma damayantyāḥ kṣayaṃ gatam diṣṭyā ca dhriyase rājan sadāro 'rinibarhaṇa 13 dhanenānena vaidarbhī jitena samalaṃkṛtā mām upasthāsyati vyaktaṃ divi śakram ivāpsarāḥ 14 nityaśo hi smarāmi tvāṃ pratīkṣāmi ca naiṣadha devane ca mama prītir na bhavaty asuhṛdgaṇaiḥ 15 jitvā tv adya varārohāṃ damayantīm aninditām kṛtakṛtyo bhaviṣyāmi sā hi me nityaśo hṛdi 16 śrutvā tu tasya tā vāco bahvabaddhapralāpinaḥ iyeṣa sa śiraś chettuṃ khaḍgena kupito nalaḥ 17 smayaṃs tu roṣatāmrākṣas tam uvāca tato nṛpaḥ paṇāvaḥ kiṃ vyāharase jitvā vai vyāhariṣyasi 18 tataḥ prāvartata dyūtaṃ puṣkarasya nalasya ca ekapāṇena bhadraṃ te nalena sa parājitaḥ sa ratnakośanicayaḥ prāṇena paṇito 'pi ca 19 jitvā ca puṣkaraṃ rājā prahasann idam abravīt mama sarvam idaṃ rājyam avyagraṃ hatakaṇṭakam 20 vaidarbhī na tvayā śakyā rājāpasada vīkṣitum tasyās tvaṃ saparīvāro mūḍha dāsatvam āgataḥ 21 na tat tvayā kṛtaṃ karma yenāhaṃ nirjitaḥ purā kalinā tat kṛtaṃ karma tvaṃ tu mūḍha na budhyase nāhaṃ parakṛtaṃ doṣaṃ tvayy ādhāsye kathaṃ cana 22 yathāsukhaṃ tvaṃ jīvasva prāṇān abhyutsṛjāmi te tathaiva ca mama prītis tvayi vīra na saṃśayaḥ 23 saubhrātraṃ caiva me tvatto na kadā cit prahāsyati puṣkara tvaṃ hi me bhrātā saṃjīvasva śataṃ samāḥ 24 evaṃ nalaḥ sāntvayitvā bhrātaraṃ satyavikramaḥ svapuraṃ preṣayām āsa pariṣvajya punaḥ punaḥ 25 sāntvito naiṣadhenaivaṃ puṣkaraḥ pratyuvāca tam puṇyaślokaṃ tadā rājann abhivādya kṛtāñjaliḥ 26 kīrtir astu tavākṣayyā jīva varṣāyutaṃ sukhī yo me vitarasi prāṇān adhiṣṭhānaṃ ca pārthiva 27 sa tathā satkṛto rājñā māsam uṣya tadā nṛpaḥ prayayau svapuraṃ hṛṣṭaḥ puṣkaraḥ svajanāvṛtaḥ 28 mahatyā senayā rājan vinītaiḥ paricārikaiḥ bhrājamāna ivādityo vapuṣā puruṣarṣabha 29 prasthāpya puṣkaraṃ rājā vittavantam anāmayam praviveśa puraṃ śrīmān atyartham upaśobhitam praviśya sāntvayām āsa paurāṃś ca niṣadhādhipaḥ |