|
1
[वै] कस्य चित तव अद कालस्य धर्मराजॊ युधिष्ठिरः संस्मृत्य मुनिसंथेशम इथं वचनम अब्रवीत 2 विविक्ते विथितप्रज्ञम अर्जुनं भरतर्षभम सान्त्वपूर्वं समितं कृत्वा पाणिना परिसंस्पृशन 3 स मुहूर्तम इव धयात्वा वनवासम अरिंथमः धनंजयं धर्मराजॊ रहसीथम उवाच ह 4 भीष्मे थरॊणे कृपे कर्णे थरॊणपुत्रे च भारत धनुर्वेथश चतुष्पाथ एतेष्व अथ्य परतिष्ठितः 5 बराह्मं थैवम आसुरं च सप्रयॊग चिकित्सितम सर्वास्त्राणां परयॊगं च ते ऽभिजानन्ति कृत्स्नशः 6 ते सर्वे धृतराष्ट्रस्य पुत्रेण परिसान्त्विताः संविभक्ताश च तुष्टाश च गुरुवत तेषु वर्तते 7 सर्वयॊधेषु चैवास्य सथा वृत्तिर अनुत्तमा शक्तिं न हापयिष्यन्ति ते काले परतिपूजिताः 8 अथ्य चेयं महीकृत्स्ना थुर्यॊधन वशानुगा तवयि वयपाश्रयॊ ऽसमाकं तवयि भारः समाहितः तत्र कृत्यं परपश्यामि पराप्तकालम अरिंथम 9 कृष्णथ्वैपायनात तात गृहीतॊपनिषन मया तया परयुक्तया सम्यग जगत सर्वं परकाशते तेन तवं बरह्मणा तात संयुक्तः सुसमाहितः 10 थेवतानां यदाकालं परसाथं परतिपालय तपसा यॊजयात्मानम उग्रेण भरतर्षभ 11 धनुष्मान कवची खथ्गी मुनिः सारसमन्वितः न कस्य चिथ थथन मार्गं गच्छ तातॊत्तरां थिशम इन्थ्रे हय अस्त्राणि थिव्यानि समस्तानि धनंजय 12 वृत्राथ भीतैस तथा थेवैर बलम इन्थ्रे समर्पितम तान्य एकस्दानि सर्वाणि ततस तवं परतिपत्स्यसे 13 शक्रम एव परपथ्यस्व स ते ऽसत्राणि परथास्यति थीक्षितॊ ऽथयैव गच्छ तवं थरष्टुं थेवं पुरंथरम 14 एवम उक्त्वा धर्मराजस तम अध्यापयत परभुः थीक्षितं विधिना तेन यतवाक्कायमानसम अनुजज्ञे ततॊ वीरं भराता भरातरम अग्रजः 15 निथेशाथ धर्मराजस्य थरष्टुं थेवं पुरंथरम धनुर गाण्डीवम आथाय तदाक्षय्यौ महेषुधी 16 कवची सतल तराणॊ बथ्धगॊधाङ्गुलि तरवान हुत्वाग्निं बराह्मणान निष्कैः सवस्ति वाच्य महाभुजः 17 परातिष्ठत महाबाहुः परगृहीतशरासनः वधाय धार्तराष्ट्राणां निःश्वस्यॊर्ध्वम उथीक्ष्य च 18 तं थृष्ट्वा तत्र कौन्तेयं परगृहीतशरासनम अब्रुवन बराह्मणाः सिथ्धा भूतान्य अन्तर्हितानि च कषिप्रं पराप्नुहि कौन्तेय मनसा यथ यथ इच्छसि 19 तं सिंहम इव गच्छन्तं शालस्कन्धॊरुम अर्जुनम मनांस्य आथाय सर्वेषां कृट्णा वचनम अब्रवीत 20 यत ते कुन्ती महाबाहॊ जातस्यैच्छथ धनंजय तत ते ऽसतु सर्वं कौन्तेय यादा च सवयम इच्छसि 21 मास्माकं कषत्रियकुले जन्म कश चिथ अवाप्नुयात बराह्मणेभ्यॊ नमॊ नित्यं येषां युथ्धे न जीविका 22 नूनं ते भरातरः सर्वे तवत कदाभिः परजागरे रंस्यन्ते वीरकर्माणि कीर्तयन्तः पुनः पुनः 23 नैव नः पार्द भॊगेषु न धने नॊत जीविते तुष्टिर बुथ्धिर भवित्री वा तवयि थीर्घप्रवासिनि 24 तवयि नः पार्द सर्वेषां सुखथुःखे समाहिते जीवितं मरणं चैव राज्यम ऐश्वर्यम एव च आपृष्टॊ मे ऽसि कौन्तेय सवस्ति पराप्नुहि पाण्डव 25 नमॊ धात्रे विधात्रे च सवस्ति गच्छ हय अनामयम सवस्ति ते ऽसव आन्तरिक्षेभ्यः पार्दिवेभ्यश च भारत थिव्येभ्यश चैव भूतेभ्यॊ ये चान्ये परिपन्दिनः 26 ततः परथक्षिणं कृत्वा भरातॄन धौम्यं च पाण्डवः परातिष्ठत महाबाहुः परगृह्य रुचिरं धनुः 27 तस्य मार्गाथ अपाक्रामन सर्वभूतानि गच्छतः युक्तस्यैन्थ्रेण यॊगेन पराक्रान्तस्य शुष्मिणः 28 सॊ ऽगच्छत पर्वतं पुण्यम एकाह्नैव महामनाः मनॊजव गतिर भूत्वा यॊगयुक्तॊ यदानिलः 29 हिमवन्तम अतिक्रम्य गन्धमाथनम एव च अत्यक्रामत स थुर्गाणि थिवारात्रम अतन्थ्रितः 30 इन्थ्र कीलं समासाथ्य ततॊ ऽतिष्ठथ धनंजयः अन्तरिक्षे हि शुश्राव तिष्ठेति स वचस तथा 31 ततॊ ऽपश्यत सव्यसाची वृक्षमूले तपस्विनम बराह्म्या शरिया थीप्यमानं पिङ्गलं जटिलं कृशम 32 सॊ ऽबरवीथ अर्जुनं तत्र सदितं थृष्ट्वा महातपाः कस तवं तातेह संप्राप्तॊ धनुष्मान कवची शरी निबथ्धासि तलत्राणः कषत्रधर्मम अनुव्रतः 33 नेह शस्त्रेण कर्तव्यं शान्तानाम अयम आलयः विनीतक्रॊधहर्षाणां बराह्मणानां तपस्विनाम 34 नेहास्ति धनुषा कार्यं न संग्रामेण कर्हि चित निक्षिपैतथ धनुस तात पराप्तॊ ऽसि परमां गतिम 35 इत्य अनन्तौजसं वीरं यदा चान्यं पृदग्जनम तदा वाचन्म अदाभीक्ष्णं बराह्मणॊ ऽरजुनम अब्रवीत न चैनं चालयाम आस धैर्यात सुथृढ निश्चयम 36 तम उवाच ततः परीतः स थविजः परहसन्न इव वरं वृणीष्व भथ्रं ते शक्रॊ ऽहम अरिसूथनः 37 एवम उक्तः परत्युवाच सहस्राक्षं धनंजयः पराञ्जलिः परणतॊ भूत्वा शूरः कुलकुलॊथ्वहः 38 ईप्सितॊ हय एष मे कामॊ वरं चैनं परयच्छ मे तवत्तॊ ऽथय भगवन्न अस्त्रं कृत्स्नम इच्छामि वेथितुम 39 परत्युवाच महेन्थ्रस तं परीतात्मा परहसन्न इव इह पराप्तस्य किं कार्यम अस्त्रैस तव धनंजय कामान वृणीष्व लॊकांश च पराप्तॊ ऽसि परमां गतिम 40 एवम उक्तः परत्युवाच सहस्राक्षं धनंजयः न लॊकान न पुनः कामान न थेवत्वं कुतः सुखम 41 न च सर्वामरैश्वर्यं कामये तरिथशाधिप भरातॄंस तान विपिने तयक्त्वा वैरम अप्रतियात्य च अकीर्तिं सर्वलॊकेषु गच्छेयं शाश्वतीः समाः 42 एवम उक्तः परत्युवाच वृत्रहा पाण्डुनन्थनम सान्त्वयञ शलक्ष्णया वाचा सर्वलॊकनमस्कृतः 43 यथा थरक्ष्यसि भूतेशं तर्यक्षं शूलधरं शिवम तथा थातास्मि ते तात थिव्यान्य अस्त्राणि सर्वशः 44 करियतां थर्शने यत्नॊ थेवस्य परमेष्ठिनः थर्शनात तस्य कौन्तेय संसिथ्धः सवर्गम एष्यसि 45 इत्य उक्त्वा फल्गुनं शक्रॊ जगामाथर्शनं ततः अर्जुनॊ ऽपय अद तत्रैव तस्दौ यॊगसमन्वितः |
1
[vai] kasya cit tv atha kālasya dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ saṃsmṛtya munisaṃdeśam idaṃ vacanam abravīt 2 vivikte viditaprajñam arjunaṃ bharatarṣabham sāntvapūrvaṃ smitaṃ kṛtvā pāṇinā parisaṃspṛśan 3 sa muhūrtam iva dhyātvā vanavāsam ariṃdamaḥ dhanaṃjayaṃ dharmarājo rahasīdam uvāca ha 4 bhīṣme droṇe kṛpe karṇe droṇaputre ca bhārata dhanurvedaś catuṣpāda eteṣv adya pratiṣṭhitaḥ 5 brāhmaṃ daivam āsuraṃ ca saprayoga cikitsitam sarvāstrāṇāṃ prayogaṃ ca te 'bhijānanti kṛtsnaśaḥ 6 te sarve dhṛtarāṣṭrasya putreṇa parisāntvitāḥ saṃvibhaktāś ca tuṣṭāś ca guruvat teṣu vartate 7 sarvayodheṣu caivāsya sadā vṛttir anuttamā śaktiṃ na hāpayiṣyanti te kāle pratipūjitāḥ 8 adya ceyaṃ mahīkṛtsnā duryodhana vaśānugā tvayi vyapāśrayo 'smākaṃ tvayi bhāraḥ samāhitaḥ tatra kṛtyaṃ prapaśyāmi prāptakālam ariṃdama 9 kṛṣṇadvaipāyanāt tāta gṛhītopaniṣan mayā tayā prayuktayā samyag jagat sarvaṃ prakāśate tena tvaṃ brahmaṇā tāta saṃyuktaḥ susamāhitaḥ 10 devatānāṃ yathākālaṃ prasādaṃ pratipālaya tapasā yojayātmānam ugreṇa bharatarṣabha 11 dhanuṣmān kavacī khadgī muniḥ sārasamanvitaḥ na kasya cid dadan mārgaṃ gaccha tātottarāṃ diśam indre hy astrāṇi divyāni samastāni dhanaṃjaya 12 vṛtrād bhītais tadā devair balam indre samarpitam tāny ekasthāni sarvāṇi tatas tvaṃ pratipatsyase 13 śakram eva prapadyasva sa te 'strāṇi pradāsyati dīkṣito 'dyaiva gaccha tvaṃ draṣṭuṃ devaṃ puraṃdaram 14 evam uktvā dharmarājas tam adhyāpayata prabhuḥ dīkṣitaṃ vidhinā tena yatavākkāyamānasam anujajñe tato vīraṃ bhrātā bhrātaram agrajaḥ 15 nideśād dharmarājasya draṣṭuṃ devaṃ puraṃdaram dhanur gāṇḍīvam ādāya tathākṣayyau maheṣudhī 16 kavacī satala trāṇo baddhagodhāṅguli travān hutvāgniṃ brāhmaṇān niṣkaiḥ svasti vācya mahābhujaḥ 17 prātiṣṭhata mahābāhuḥ pragṛhītaśarāsanaḥ vadhāya dhārtarāṣṭrāṇāṃ niḥśvasyordhvam udīkṣya ca 18 taṃ dṛṣṭvā tatra kaunteyaṃ pragṛhītaśarāsanam abruvan brāhmaṇāḥ siddhā bhūtāny antarhitāni ca kṣipraṃ prāpnuhi kaunteya manasā yad yad icchasi 19 taṃ siṃham iva gacchantaṃ śālaskandhorum arjunam manāṃsy ādāya sarveṣāṃ kṛṭṇā vacanam abravīt 20 yat te kuntī mahābāho jātasyaicchad dhanaṃjaya tat te 'stu sarvaṃ kaunteya yāthā ca svayam icchasi 21 māsmākaṃ kṣatriyakule janma kaś cid avāpnuyāt brāhmaṇebhyo namo nityaṃ yeṣāṃ yuddhe na jīvikā 22 nūnaṃ te bhrātaraḥ sarve tvat kathābhiḥ prajāgare raṃsyante vīrakarmāṇi kīrtayantaḥ punaḥ punaḥ 23 naiva naḥ pārtha bhogeṣu na dhane nota jīvite tuṣṭir buddhir bhavitrī vā tvayi dīrghapravāsini 24 tvayi naḥ pārtha sarveṣāṃ sukhaduḥkhe samāhite jīvitaṃ maraṇaṃ caiva rājyam aiśvaryam eva ca āpṛṣṭo me 'si kaunteya svasti prāpnuhi pāṇḍava 25 namo dhātre vidhātre ca svasti gaccha hy anāmayam svasti te 'sv āntarikṣebhyaḥ pārthivebhyaś ca bhārata divyebhyaś caiva bhūtebhyo ye cānye paripanthinaḥ 26 tataḥ pradakṣiṇaṃ kṛtvā bhrātṝn dhaumyaṃ ca pāṇḍavaḥ prātiṣṭhata mahābāhuḥ pragṛhya ruciraṃ dhanuḥ 27 tasya mārgād apākrāman sarvabhūtāni gacchataḥ yuktasyaindreṇa yogena parākrāntasya śuṣmiṇaḥ 28 so 'gacchat parvataṃ puṇyam ekāhnaiva mahāmanāḥ manojava gatir bhūtvā yogayukto yathānilaḥ 29 himavantam atikramya gandhamādanam eva ca atyakrāmat sa durgāṇi divārātram atandritaḥ 30 indra kīlaṃ samāsādya tato 'tiṣṭhad dhanaṃjayaḥ antarikṣe hi śuśrāva tiṣṭheti sa vacas tadā 31 tato 'paśyat savyasācī vṛkṣamūle tapasvinam brāhmyā śriyā dīpyamānaṃ piṅgalaṃ jaṭilaṃ kṛśam 32 so 'bravīd arjunaṃ tatra sthitaṃ dṛṣṭvā mahātapāḥ kas tvaṃ tāteha saṃprāpto dhanuṣmān kavacī śarī nibaddhāsi talatrāṇaḥ kṣatradharmam anuvrataḥ 33 neha śastreṇa kartavyaṃ śāntānām ayam ālayaḥ vinītakrodhaharṣāṇāṃ brāhmaṇānāṃ tapasvinām 34 nehāsti dhanuṣā kāryaṃ na saṃgrāmeṇa karhi cit nikṣipaitad dhanus tāta prāpto 'si paramāṃ gatim 35 ity anantaujasaṃ vīraṃ yathā cānyaṃ pṛthagjanam tathā vācanm athābhīkṣṇaṃ brāhmaṇo 'rjunam abravīt na cainaṃ cālayām āsa dhairyāt sudṛḍha niścayam 36 tam uvāca tataḥ prītaḥ sa dvijaḥ prahasann iva varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te śakro 'ham arisūdanaḥ 37 evam uktaḥ pratyuvāca sahasrākṣaṃ dhanaṃjayaḥ prāñjaliḥ praṇato bhūtvā śūraḥ kulakulodvahaḥ 38 īpsito hy eṣa me kāmo varaṃ cainaṃ prayaccha me tvatto 'dya bhagavann astraṃ kṛtsnam icchāmi veditum 39 pratyuvāca mahendras taṃ prītātmā prahasann iva iha prāptasya kiṃ kāryam astrais tava dhanaṃjaya kāmān vṛṇīṣva lokāṃś ca prāpto 'si paramāṃ gatim 40 evam uktaḥ pratyuvāca sahasrākṣaṃ dhanaṃjayaḥ na lokān na punaḥ kāmān na devatvaṃ kutaḥ sukham 41 na ca sarvāmaraiśvaryaṃ kāmaye tridaśādhipa bhrātṝṃs tān vipine tyaktvā vairam apratiyātya ca akīrtiṃ sarvalokeṣu gaccheyaṃ śāśvatīḥ samāḥ 42 evam uktaḥ pratyuvāca vṛtrahā pāṇḍunandanam sāntvayañ ślakṣṇayā vācā sarvalokanamaskṛtaḥ 43 yadā drakṣyasi bhūteśaṃ tryakṣaṃ śūladharaṃ śivam tadā dātāsmi te tāta divyāny astrāṇi sarvaśaḥ 44 kriyatāṃ darśane yatno devasya parameṣṭhinaḥ darśanāt tasya kaunteya saṃsiddhaḥ svargam eṣyasi 45 ity uktvā phalgunaṃ śakro jagāmādarśanaṃ tataḥ arjuno 'py atha tatraiva tasthau yogasamanvitaḥ |