|
1
[वै] भीमसेनवचः शरुत्वा कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः निःश्वस्य पुरुषव्याघ्रः संप्रथध्यौ परंतपः 2 स मुहूर्तम इव धयात्वा विनिश्चित्येति कृत्यताम भीमसेनम इथं वाक्यम अपथान्तरम अब्रवीत 3 एवम एतन महाबाहॊ यदा वथसि भारत इथम अन्यत समाधत्स्व वाक्यं मे वाक्यकॊविथ 4 महापापानि कर्माणि यानि केवलसाहसात आरभ्यन्ते भीमसेन वयदन्ते तानि भारत 5 सुमन्त्रिते सुविक्रान्ते सुकृते सुविचारिते सिध्यन्त्य अर्दा महाबाहॊ थैवं चात्र परथक्षिणम 6 तवं तु केवलचापल्याथ बलथर्पॊच्छ्रितः सवयम आरब्धव्यम इथं कर्म मन्यसे शृणु तत्र मे 7 भूरिश्रवाः शलश चैव जलसंधश च वीर्यवान भीष्मॊ थरॊणश च कर्णश च थरॊणपुत्रश च वीर्यवान 8 धार्तराष्ट्रा थुराधर्षा थुर्यॊधन पुरॊगमाः सर्व एव कृतास्त्राश च सततं चाततायिनः 9 राजानः पार्दिवाश चैव ये ऽसमाभिर उपतापिताः संश्रिताः कौरवं पक्षं जातस्नेहाश च सांप्रतम 10 थुर्यॊधन हिते युक्ता न तदास्मासु भारत पूर्णकॊशा बलॊपेताः परयतिष्यन्ति रक्षणे 11 सर्वे कौरव सैन्यस्य सपुत्रामात्यसैनिकाः संविभक्ता हि मात्राभिर भॊगैर अपि च सर्वशः 12 थुर्यॊधनेन ते वीरा मानिताश च विशेषतः पराणांस तयक्ष्यन्ति संग्रामे इति मे निश्चिता मतिः 13 समा यथ्य अपि भीष्मस्य वृत्तिर अस्मासु तेषु च थरॊणस्य च महाबाहॊ कृपस्य च महात्मनः 14 अवश्यं राजपिण्डस तैर निर्वेश्य इति मे मतिः तस्मात तयक्ष्यन्ति संग्रामे पराणान अपि सुथुस्त्यजान 15 सर्वे थिव्यास्त्रविथ्वांसः सर्वे धर्मपरायणाः अजेयाश चेति मे बुथ्धिर अपि थेवैः सवासवैः 16 अमर्षी नित्यसंहृष्टस तत्र कर्णॊ महारदः सर्वास्त्रविथ अनाधृष्य अभेथ्यकवचावृतः 17 अनिर्जित्य रणे सर्वान एतान पुरुषसत्तमान अशक्यॊ हय असहायेन हन्तुं थुर्यॊधनस तवया 18 न निथ्राम अधिगच्छामि चिन्तयानॊ वृकॊथर अति सर्वान धनुर गराहान सूतपुत्रस्य लाघवम 19 एतथ वचनम आज्ञाय भीमसेनॊ ऽतयमर्षणः बभूव विमनास तरस्तॊ न चैवॊवाच किं चन 20 तयॊः संवथतॊर एवं तथा पाण्डवयॊर थवयॊः आजगाम महायॊगी वयासः सत्यवती सुतः 21 सॊ ऽभिगम्य यदान्यायं पाण्डवैः परतिपूजितः युधिष्ठिरम इथं वाक्यम उवाच वथतां वरः 22 युधिष्ठिर महाबाहॊ वेथ्मि ते हृथि मानसम मनीषया ततः कषिप्रम आगतॊ ऽसमि नरर्षभ 23 भीष्माथ थरॊणात कृपात कर्णाथ थरॊणपुत्राच च भारत यत ते भयम अमित्रघ्न हृथि संपरिवर्तते 24 तत ते ऽहं नाशयिष्यामि विधिथृष्टेन हेतुना तच छरुत्वा धृतिम आस्दाय कर्मणा परतिपाथय 25 तत एकान्तम उन्नीय पाराशर्यॊ युधिष्ठिरम अब्रवीथ उपपन्नार्दम इथं वाक्यविशारथः 26 शरेयसस ते परः कालः पराप्तॊ भरतसत्तम येनाभिभविता शत्रून रणे पार्दॊ धनंजयः 27 गृहाणेमां मया परॊक्तां सिथ्धिं मूर्तिमतीम इव विथ्यां परतिस्मृतिं नाम परपन्नाय बरवीमि ते याम अवाप्य महाबाहुर अर्जुनः साधयिष्यति 28 अस्त्रहेतॊर महेन्थ्रं च रुथ्रं चैवाभिगच्छतु वरुणं च धनेशं च धर्मराजं च पाण्डव शक्तॊ हय एष सुरान थरष्टुं तपसा विक्रमेण च 29 ऋषिर एष महातेजा नारायण सहायवान पुराणः शाश्वतॊ थेवॊ विष्णॊर अंशः सनातनः 30 अस्त्राणीन्थ्राच च रुथ्राच च लॊकपालेभ्य एव च समाथाय महाबाहुर महत कर्म करिष्यति 31 वथाथ अस्माच च कौन्तेय वनम अन्यथ विचिन्त्यताम निवासार्दाय यथ युक्तं भवेथ वः पृदिवीपते 32 एकत्र चिरवासॊ हि न परीतिजननॊ भवेत तापसानां च शान्तानां भवेथ उथ्वेग कारकः 33 मृगाणाम उपयॊगश च वीरुथ ओषधिसंक्षयः विभर्षि हि बहून विप्रान वेथवेथाङ्गपारगान 34 एवम उक्त्वा परपन्नाय शुचये भगवान परभुः परॊवाच यॊगतत्त्वज्ञॊ यॊगविथ्याम अनुत्तमाम 35 धर्मराज्ञे तथा धीमान वयासः सत्यवती सुतः अनुज्ञाय च कौन्तेयं तत्रैवान्तरधीयत 36 युधिष्ठिरस तु धर्मात्मा तथ बरह्म मनसा यतः धारयाम आस मेधावी काले काले समब्भ्यसन 37 स वयासवाक्यमुथितॊ वनाथ थवैतवनात ततः ययौ सरस्वती तीरे काम्यकं नाम काननम 38 तम अन्वयुर महाराज शिक्षा कषरविथस तदा बराह्मणास तपसा युक्ता थेवेन्थ्रम ऋषयॊ यदा 39 ततः काम्यकम आसाथ्य पुनस ते भरतर्षभाः नयविशन्त महात्मानः सामात्याः सपथानुगाः 40 तत्र ते नयवसन राजन कं चित कालं मनस्विनः धनुर्वेथ परा वीरा शृण्वाना वेथम उत्तमम 41 चरन्तॊ मृगयां नित्यं शुथ्धैर बाणैर मृगार्दिनः पितृथैवतविप्रेभ्यॊ निर्वपन्तॊ यदाविधि |
1
[vai] bhīmasenavacaḥ śrutvā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ niḥśvasya puruṣavyāghraḥ saṃpradadhyau paraṃtapaḥ 2 sa muhūrtam iva dhyātvā viniścityeti kṛtyatām bhīmasenam idaṃ vākyam apadāntaram abravīt 3 evam etan mahābāho yathā vadasi bhārata idam anyat samādhatsva vākyaṃ me vākyakovida 4 mahāpāpāni karmāṇi yāni kevalasāhasāt ārabhyante bhīmasena vyathante tāni bhārata 5 sumantrite suvikrānte sukṛte suvicārite sidhyanty arthā mahābāho daivaṃ cātra pradakṣiṇam 6 tvaṃ tu kevalacāpalyād baladarpocchritaḥ svayam ārabdhavyam idaṃ karma manyase śṛṇu tatra me 7 bhūriśravāḥ śalaś caiva jalasaṃdhaś ca vīryavān bhīṣmo droṇaś ca karṇaś ca droṇaputraś ca vīryavān 8 dhārtarāṣṭrā durādharṣā duryodhana purogamāḥ sarva eva kṛtāstrāś ca satataṃ cātatāyinaḥ 9 rājānaḥ pārthivāś caiva ye 'smābhir upatāpitāḥ saṃśritāḥ kauravaṃ pakṣaṃ jātasnehāś ca sāṃpratam 10 duryodhana hite yuktā na tathāsmāsu bhārata pūrṇakośā balopetāḥ prayatiṣyanti rakṣaṇe 11 sarve kaurava sainyasya saputrāmātyasainikāḥ saṃvibhaktā hi mātrābhir bhogair api ca sarvaśaḥ 12 duryodhanena te vīrā mānitāś ca viśeṣataḥ prāṇāṃs tyakṣyanti saṃgrāme iti me niścitā matiḥ 13 samā yady api bhīṣmasya vṛttir asmāsu teṣu ca droṇasya ca mahābāho kṛpasya ca mahātmanaḥ 14 avaśyaṃ rājapiṇḍas tair nirveśya iti me matiḥ tasmāt tyakṣyanti saṃgrāme prāṇān api sudustyajān 15 sarve divyāstravidvāṃsaḥ sarve dharmaparāyaṇāḥ ajeyāś ceti me buddhir api devaiḥ savāsavaiḥ 16 amarṣī nityasaṃhṛṣṭas tatra karṇo mahārathaḥ sarvāstravid anādhṛṣya abhedyakavacāvṛtaḥ 17 anirjitya raṇe sarvān etān puruṣasattamān aśakyo hy asahāyena hantuṃ duryodhanas tvayā 18 na nidrām adhigacchāmi cintayāno vṛkodara ati sarvān dhanur grāhān sūtaputrasya lāghavam 19 etad vacanam ājñāya bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ babhūva vimanās trasto na caivovāca kiṃ cana 20 tayoḥ saṃvadator evaṃ tadā pāṇḍavayor dvayoḥ ājagāma mahāyogī vyāsaḥ satyavatī sutaḥ 21 so 'bhigamya yathānyāyaṃ pāṇḍavaiḥ pratipūjitaḥ yudhiṣṭhiram idaṃ vākyam uvāca vadatāṃ varaḥ 22 yudhiṣṭhira mahābāho vedmi te hṛdi mānasam manīṣayā tataḥ kṣipram āgato 'smi nararṣabha 23 bhīṣmād droṇāt kṛpāt karṇād droṇaputrāc ca bhārata yat te bhayam amitraghna hṛdi saṃparivartate 24 tat te 'haṃ nāśayiṣyāmi vidhidṛṣṭena hetunā tac chrutvā dhṛtim āsthāya karmaṇā pratipādaya 25 tata ekāntam unnīya pārāśaryo yudhiṣṭhiram abravīd upapannārtham idaṃ vākyaviśāradaḥ 26 śreyasas te paraḥ kālaḥ prāpto bharatasattama yenābhibhavitā śatrūn raṇe pārtho dhanaṃjayaḥ 27 gṛhāṇemāṃ mayā proktāṃ siddhiṃ mūrtimatīm iva vidyāṃ pratismṛtiṃ nāma prapannāya bravīmi te yām avāpya mahābāhur arjunaḥ sādhayiṣyati 28 astrahetor mahendraṃ ca rudraṃ caivābhigacchatu varuṇaṃ ca dhaneśaṃ ca dharmarājaṃ ca pāṇḍava śakto hy eṣa surān draṣṭuṃ tapasā vikrameṇa ca 29 ṛṣir eṣa mahātejā nārāyaṇa sahāyavān purāṇaḥ śāśvato devo viṣṇor aṃśaḥ sanātanaḥ 30 astrāṇīndrāc ca rudrāc ca lokapālebhya eva ca samādāya mahābāhur mahat karma kariṣyati 31 vadād asmāc ca kaunteya vanam anyad vicintyatām nivāsārthāya yad yuktaṃ bhaved vaḥ pṛthivīpate 32 ekatra ciravāso hi na prītijanano bhavet tāpasānāṃ ca śāntānāṃ bhaved udvega kārakaḥ 33 mṛgāṇām upayogaś ca vīrud oṣadhisaṃkṣayaḥ vibharṣi hi bahūn viprān vedavedāṅgapāragān 34 evam uktvā prapannāya śucaye bhagavān prabhuḥ provāca yogatattvajño yogavidyām anuttamām 35 dharmarājñe tadā dhīmān vyāsaḥ satyavatī sutaḥ anujñāya ca kaunteyaṃ tatraivāntaradhīyata 36 yudhiṣṭhiras tu dharmātmā tad brahma manasā yataḥ dhārayām āsa medhāvī kāle kāle samabbhyasan 37 sa vyāsavākyamudito vanād dvaitavanāt tataḥ yayau sarasvatī tīre kāmyakaṃ nāma kānanam 38 tam anvayur mahārāja śikṣā kṣaravidas tathā brāhmaṇās tapasā yuktā devendram ṛṣayo yathā 39 tataḥ kāmyakam āsādya punas te bharatarṣabhāḥ nyaviśanta mahātmānaḥ sāmātyāḥ sapadānugāḥ 40 tatra te nyavasan rājan kaṃ cit kālaṃ manasvinaḥ dhanurveda parā vīrā śṛṇvānā vedam uttamam 41 caranto mṛgayāṃ nityaṃ śuddhair bāṇair mṛgārthinaḥ pitṛdaivataviprebhyo nirvapanto yathāvidhi |