|
1
[ज] थृष्ट्वा पुत्रांस तदा पौत्रान सानुबन्धाञ जनाधिपः धृतराष्ट्रः किम अकरॊथ राजा चैव युधिष्ठिरः 2 [वै] तथ थृष्ट्वा महथ आश्चर्यं पुत्राणां थर्शनं पुनः वीतशॊकः स राजर्षिः पुनर आश्रमम आगमत 3 इतरस तु जनः सर्वस ते चैव परमर्षयः परतिजग्मुर यदाकामं धृतराष्ट्राभ्यनुज्ञया 4 पाण्डवास तु महात्मानॊ लघु भूयिष्ठ सैनिकाः अनुजग्मुर महात्मानं सथारं तं महीपतिम 5 तम आश्रमगतं धीमान बरह्मर्षिर लॊकपूजितः मुनिः सत्यवती पुत्रॊ धृतराष्ट्रम अभाषत 6 धृतराष्ट्र महाबाहॊ शृणु कौरवनन्थन शरुतं ते जञानवृथ्धानाम ऋषीणां पुण्यकर्मणाम 7 ऋथ्धाभिजन वृथ्धानां वेथवेथाङ्गवेथिनाम धर्मज्ञानां पुराणानां वथतां विविधाः कदाः 8 मा सम शॊके मनः कार्षीथ इष्टेन वयदते बुधः शरुतं थेव रहस्यं ते नारथाथ थेव थर्शनात 9 गतास ते कषत्रधर्मेण शस्त्रपूतां गतिं शुभाम यदाथृष्टास तवया पुत्रा यदा कामविहारिणः 10 युधिष्ठिरस तव अयं धीमान भवन्तम अनुरुध्यते सहितॊ भरातृभिः सर्वैः सथारः ससुहृज्जनः 11 विसर्जयैनं यात्व एष सवराज्यम अनुशासताम मासः समधिकॊ हय एषाम अतीतॊ वसतां वने 12 एतथ धि नित्यं यत्नेन पथं रक्ष्यं परंतप बहु परत्यर्दिकं हय एतथ राज्यं नाम नराधिप 13 इत्य उक्तः कौरवॊ राजा वयासेनामित बुथ्धिना युधिष्ठिरम अदाहूय वाग्मी वचनम अब्रवीत 14 अजातशत्रॊ भथ्रं ते शृणु मे भरातृभिः सह तवत्प्रसाथान महीपाल शॊकॊ नास्मान परबाधते 15 रमे चाहं तवया पुत्रपुरेव गजसाह्वये नादेनानुगतॊ विथ्वान परियेषु परिवर्तिना 16 पराप्तं पुत्रफलं तवत्तः परीतिर मे विपुला तवयि न मे मन्युर महाबाहॊ गम्यतां पुत्र माचिरम 17 भवन्तं चेह संप्रेक्ष्य तपॊ मे परिहीयते तपॊ युक्तं शरीरं च तवां थृष्ट्वा धारितं पुनः 18 मातरौ ते तदैवेमे शीर्णपर्णकृताशने मम तुल्यव्रते पुत्र नचिरं वर्तयिष्यतः 19 थुर्यॊधनप्रभृतयॊ थृष्टा लॊकान्तरं गताः वयासस्य तपसॊ वीर्याथ भवतश च समागमात 20 परयॊजनं चिरं वृत्तं जीवितस्य च मे ऽनघ उग्रं तपः समास्दास्ये तवम अनुज्ञातुम अर्हसि 21 तवय्य अथ्य पिण्डः कीर्तिश च कुलं चेथं परतिष्ठितम शवॊ वाथ्य वा महाबाहॊ गम्यतां पुत्र माचिरम 22 राजनीतिः सुबहुशः शरुता ते भरतर्षभ संथेष्टव्यं न पश्यामि कृतम एतावता विभॊ 23 इत्य उक्तवचनं तात नृपॊ राजानम अब्रवीत न माम अर्हसि धर्मज्ञ परित्यक्तुम अनागसम 24 कामं गच्छन्तु मे सर्वे भरातरॊ ऽनुचरास तदा भवन्तम अहम अन्विष्ये मातरौ च यतव्रते 25 तम उवाचाद गान्धारी मैवं पुत्र शृणुष्व मे तवय्य अधीनं कुरु कुलं पिण्डश च शवशुरस्य मे 26 गम्यतां पुत्र पर्याप्तम एतावत पूजिता वयम राजा यथ आह तत कार्यं तवया पुत्र पितुर वचः 27 इत्य उक्तः सा तु गान्धार्या कुन्तीम इथम उवाच ह सनेहबाष्पाकुले नेत्रे परमृज्य रुथतीं वचः 28 विसर्जयति मां राजा गान्धारी च यशस्विनी भवत्यां बथ्धचित्तस तु कदं यास्यामि थुःखितः 29 न चॊत्सहे तपॊविघ्नं कर्तुं ते धर्मचारिणि तपसॊ हि परं नास्ति तपसा विन्थते महत 30 ममापि न तदा राज्ञि राज्ये बुथ्धिर यदा पुरा तपस्य एवानुरक्तं मे मनः सार्वात्मना तदा 31 शून्येयं च मही सर्वा न मे परीतिकरी शुभे बान्धवा नः परिक्षीणा बलं नॊ न यदा पुरा 32 पाञ्चालाः सुभृशं कषीणाः कन्या मात्रावशेषिताः न तेषां कुर कर्तारं कं चित पश्याम्य अहं शुभे 33 सर्वे हि भस्मसान नीता थरॊणेनैकेन संयुगे अवशेषास तु निहता थरॊणपुत्रेण वै निशि 34 चेथयश चैव मत्स्याश च थृष्ट पूर्वास तदैव नः केवलं वृष्णिचक्रं तु वासुथेव परिग्रहात यं थृष्ट्वा सदातुम इच्छामि धर्मार्दं नान्यहेतुकम 35 शिवेन पश्य नः सर्वान थुर्लभं थर्शनं तव भविष्यत्य अम्ब राजा हि तीव्रम आरप्स्यते तपः 36 एतच छरुत्वा महाबाहुः सहथेवॊ युधां पतिः युधिष्ठिरम उवाचेथं बाष्पव्याकुललॊचनः 37 नॊत्सहे ऽहं परित्यक्तुं मातरं पार्दिवर्षभ परतियातु भवान कषिप्रं तपस तप्स्याम्य अहं वने 38 इहैव शॊषयिष्यामि तपसाहं कलेवरम पाथशुश्रूषणे युक्तॊ राज्ञॊ मात्रॊस तदानयॊः 39 तम उवाच तदा कुन्ती परिष्वज्य महाभुजम गम्यतां पुत्र मैव तवं वॊचः कुरु वचॊ मम 40 आगमा वः शिवाः सन्तु सवस्दा भवत पुत्रकाः उपरॊधॊ भवेथ एवम अस्माकं तपसः कृते 41 तवत सनेहा पाशबथ्धा च हीयेयं तपसः परात तस्मात पुत्रक गच्छ तवं शिष्टम अल्पं हि नः परभॊ 42 एवं संस्तम्भितं वाक्यैः कुन्त्या बहुविधैर मनः सहथेवस्य राजेन्थ्र राज्ञश चैव विशेषतः 43 ते मात्रा समनुज्ञाता राज्ञा च कुरु पुङ्गवाः अभिवाथ्य कुरुश्रेष्ठम आमन्त्रयितुम आरभन 44 राजन परतिगमिष्यामः शिवेन परतिनन्थिताः अनुज्ञातास तवया राजन गमिष्यामॊ विकल्मषाः 45 एवम उक्तः स राजर्षिर धर्मराज्ञा महात्मना अनुजज्ञे जयाशीर्भिर अभिनन्थ्या युधिष्ठिरम 46 भीमं च बलिनां शरेष्ठं सांत्वयाम आस पार्दिवः स चास्य सम्यङ मेधावी परत्यपथ्यत वीर्यवान 47 अर्जुनं च समाश्लिष्य यमौ च पुरुषर्षभौ अनुजज्ञे स कौरव्यः परिष्वज्याभिनन्थ्य च 48 गान्धार्या चाभ्यनुज्ञातः कृतपाथाभिवन्थनाः जनन्या समुपाघ्राताः परिष्वक्तश च ते नृपम चक्रुः परथक्षिणं सर्वे वत्सा इव निवारणे 49 पुनः पुनर निरीक्षन्तः परजग्मुस ते परथक्षिणम तदैव थरौपथी साध्वी सर्वाः कौरव यॊषितः 50 नयायतः शवशुरे वृत्तिं परयुज्य परययुस ततः शवश्रूभ्यां सामनुज्ञाताः परिष्वज्याभिनन्थिताः संथिष्टाश चेतिकर्तव्यं परययुर भर्तृभिः सह 51 तद परजज्ञे निनथः सूतानां युज्यताम इति उष्ट्राणां करॊशतां चैव हयानां हेषताम अपि 52 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा सथारः सहसैनिकः नगरं हास्तिनपुरं पुनर आयात सबान्धवः |
1
[j] dṛṣṭvā putrāṃs tathā pautrān sānubandhāñ janādhipaḥ dhṛtarāṣṭraḥ kim akarod rājā caiva yudhiṣṭhiraḥ 2 [vai] tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ putrāṇāṃ darśanaṃ punaḥ vītaśokaḥ sa rājarṣiḥ punar āśramam āgamat 3 itaras tu janaḥ sarvas te caiva paramarṣayaḥ pratijagmur yathākāmaṃ dhṛtarāṣṭrābhyanujñayā 4 pāṇḍavās tu mahātmāno laghu bhūyiṣṭha sainikāḥ anujagmur mahātmānaṃ sadāraṃ taṃ mahīpatim 5 tam āśramagataṃ dhīmān brahmarṣir lokapūjitaḥ muniḥ satyavatī putro dhṛtarāṣṭram abhāṣata 6 dhṛtarāṣṭra mahābāho śṛṇu kauravanandana śrutaṃ te jñānavṛddhānām ṛṣīṇāṃ puṇyakarmaṇām 7 ṛddhābhijana vṛddhānāṃ vedavedāṅgavedinām dharmajñānāṃ purāṇānāṃ vadatāṃ vividhāḥ kathāḥ 8 mā sma śoke manaḥ kārṣīd iṣṭena vyathate budhaḥ śrutaṃ deva rahasyaṃ te nāradād deva darśanāt 9 gatās te kṣatradharmeṇa śastrapūtāṃ gatiṃ śubhām yathādṛṣṭās tvayā putrā yathā kāmavihāriṇaḥ 10 yudhiṣṭhiras tv ayaṃ dhīmān bhavantam anurudhyate sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ sadāraḥ sasuhṛjjanaḥ 11 visarjayainaṃ yātv eṣa svarājyam anuśāsatām māsaḥ samadhiko hy eṣām atīto vasatāṃ vane 12 etad dhi nityaṃ yatnena padaṃ rakṣyaṃ paraṃtapa bahu pratyarthikaṃ hy etad rājyaṃ nāma narādhipa 13 ity uktaḥ kauravo rājā vyāsenāmita buddhinā yudhiṣṭhiram athāhūya vāgmī vacanam abravīt 14 ajātaśatro bhadraṃ te śṛṇu me bhrātṛbhiḥ saha tvatprasādān mahīpāla śoko nāsmān prabādhate 15 rame cāhaṃ tvayā putrapureva gajasāhvaye nāthenānugato vidvān priyeṣu parivartinā 16 prāptaṃ putraphalaṃ tvattaḥ prītir me vipulā tvayi na me manyur mahābāho gamyatāṃ putra māciram 17 bhavantaṃ ceha saṃprekṣya tapo me parihīyate tapo yuktaṃ śarīraṃ ca tvāṃ dṛṣṭvā dhāritaṃ punaḥ 18 mātarau te tathaiveme śīrṇaparṇakṛtāśane mama tulyavrate putra naciraṃ vartayiṣyataḥ 19 duryodhanaprabhṛtayo dṛṣṭā lokāntaraṃ gatāḥ vyāsasya tapaso vīryād bhavataś ca samāgamāt 20 prayojanaṃ ciraṃ vṛttaṃ jīvitasya ca me 'nagha ugraṃ tapaḥ samāsthāsye tvam anujñātum arhasi 21 tvayy adya piṇḍaḥ kīrtiś ca kulaṃ cedaṃ pratiṣṭhitam śvo vādya vā mahābāho gamyatāṃ putra māciram 22 rājanītiḥ subahuśaḥ śrutā te bharatarṣabha saṃdeṣṭavyaṃ na paśyāmi kṛtam etāvatā vibho 23 ity uktavacanaṃ tāta nṛpo rājānam abravīt na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam 24 kāmaṃ gacchantu me sarve bhrātaro 'nucarās tathā bhavantam aham anviṣye mātarau ca yatavrate 25 tam uvācātha gāndhārī maivaṃ putra śṛṇuṣva me tvayy adhīnaṃ kuru kulaṃ piṇḍaś ca śvaśurasya me 26 gamyatāṃ putra paryāptam etāvat pūjitā vayam rājā yad āha tat kāryaṃ tvayā putra pitur vacaḥ 27 ity uktaḥ sā tu gāndhāryā kuntīm idam uvāca ha snehabāṣpākule netre pramṛjya rudatīṃ vacaḥ 28 visarjayati māṃ rājā gāndhārī ca yaśasvinī bhavatyāṃ baddhacittas tu kathaṃ yāsyāmi duḥkhitaḥ 29 na cotsahe tapovighnaṃ kartuṃ te dharmacāriṇi tapaso hi paraṃ nāsti tapasā vindate mahat 30 mamāpi na tathā rājñi rājye buddhir yathā purā tapasy evānuraktaṃ me manaḥ sārvātmanā tathā 31 śūnyeyaṃ ca mahī sarvā na me prītikarī śubhe bāndhavā naḥ parikṣīṇā balaṃ no na yathā purā 32 pāñcālāḥ subhṛśaṃ kṣīṇāḥ kanyā mātrāvaśeṣitāḥ na teṣāṃ kura kartāraṃ kaṃ cit paśyāmy ahaṃ śubhe 33 sarve hi bhasmasān nītā droṇenaikena saṃyuge avaśeṣās tu nihatā droṇaputreṇa vai niśi 34 cedayaś caiva matsyāś ca dṛṣṭa pūrvās tathaiva naḥ kevalaṃ vṛṣṇicakraṃ tu vāsudeva parigrahāt yaṃ dṛṣṭvā sthātum icchāmi dharmārthaṃ nānyahetukam 35 śivena paśya naḥ sarvān durlabhaṃ darśanaṃ tava bhaviṣyaty amba rājā hi tīvram ārapsyate tapaḥ 36 etac chrutvā mahābāhuḥ sahadevo yudhāṃ patiḥ yudhiṣṭhiram uvācedaṃ bāṣpavyākulalocanaḥ 37 notsahe 'haṃ parityaktuṃ mātaraṃ pārthivarṣabha pratiyātu bhavān kṣipraṃ tapas tapsyāmy ahaṃ vane 38 ihaiva śoṣayiṣyāmi tapasāhaṃ kalevaram pādaśuśrūṣaṇe yukto rājño mātros tathānayoḥ 39 tam uvāca tathā kuntī pariṣvajya mahābhujam gamyatāṃ putra maiva tvaṃ vocaḥ kuru vaco mama 40 āgamā vaḥ śivāḥ santu svasthā bhavata putrakāḥ uparodho bhaved evam asmākaṃ tapasaḥ kṛte 41 tvat snehā pāśabaddhā ca hīyeyaṃ tapasaḥ parāt tasmāt putraka gaccha tvaṃ śiṣṭam alpaṃ hi naḥ prabho 42 evaṃ saṃstambhitaṃ vākyaiḥ kuntyā bahuvidhair manaḥ sahadevasya rājendra rājñaś caiva viśeṣataḥ 43 te mātrā samanujñātā rājñā ca kuru puṅgavāḥ abhivādya kuruśreṣṭham āmantrayitum ārabhan 44 rājan pratigamiṣyāmaḥ śivena pratinanditāḥ anujñātās tvayā rājan gamiṣyāmo vikalmaṣāḥ 45 evam uktaḥ sa rājarṣir dharmarājñā mahātmanā anujajñe jayāśīrbhir abhinandyā yudhiṣṭhiram 46 bhīmaṃ ca balināṃ śreṣṭhaṃ sāṃtvayām āsa pārthivaḥ sa cāsya samyaṅ medhāvī pratyapadyata vīryavān 47 arjunaṃ ca samāśliṣya yamau ca puruṣarṣabhau anujajñe sa kauravyaḥ pariṣvajyābhinandya ca 48 gāndhāryā cābhyanujñātaḥ kṛtapādābhivandanāḥ jananyā samupāghrātāḥ pariṣvaktaś ca te nṛpam cakruḥ pradakṣiṇaṃ sarve vatsā iva nivāraṇe 49 punaḥ punar nirīkṣantaḥ prajagmus te pradakṣiṇam tathaiva draupadī sādhvī sarvāḥ kaurava yoṣitaḥ 50 nyāyataḥ śvaśure vṛttiṃ prayujya prayayus tataḥ śvaśrūbhyāṃ sāmanujñātāḥ pariṣvajyābhinanditāḥ saṃdiṣṭāś cetikartavyaṃ prayayur bhartṛbhiḥ saha 51 tatha prajajñe ninadaḥ sūtānāṃ yujyatām iti uṣṭrāṇāṃ krośatāṃ caiva hayānāṃ heṣatām api 52 tato yudhiṣṭhiro rājā sadāraḥ sahasainikaḥ nagaraṃ hāstinapuraṃ punar āyāt sabāndhavaḥ |