|
1
[वै] ततः परासाथहर्म्येषु वसुधायां च पार्दिव सत्रीणां च पुरुषाणां च सुमहान निःस्वनॊ ऽभवत 2 स राजा राजमार्गेण नृनारी संकुलेन च कदं चिन निर्ययौ धीमान वेपमानः कृताञ्जलिः 3 स वर्धमानथ्वारेण निर्ययौ गजसाह्वयात विसर्जयाम आस च तं जनौघं स मुहुर मुहुः 4 वनं गन्तुं च विथुरॊ राज्ञा सह कृतक्षणः संजयश च महामात्रः सूतॊ गावल्गणिस तदा 5 कृपं निवर्तयाम आस युयुत्सुं च महारदम धृतराष्ट्रॊ महीपालः परिथाय युधिष्ठिरे 6 निवृत्ते पौरवर्गे तु राजा सान्तःपुरस तथा धृतराष्ट्राभ्यनुज्ञातॊ निवर्तितुम इयेष सः 7 सॊ ऽबरवीन मातरं कुन्तीम उपेत्य भरतर्षभ अहं राजानम अन्विष्ये भवती विनिवर्तताम 8 वधू परिवृता राज्ञि नगरं गन्तुम अर्हसि राजा यात्व एष धर्मात्मा तपसे धृतनिश्चयः 9 इत्य उक्ता धर्मराजेन बाष्पव्याकुललॊचना जगाथैवं तथा कुन्ती गान्धारीं परिगृह्य ह 10 सहथेवे महाराज मा परमाथं कृदाः कव चित एष माम अनुरक्तॊ हि राजंस तवां चैव नित्यथा 11 कर्णं समरेदाः सततं संग्रामेष्व अपलायिनम अवकीर्णॊ हि स मया वीरॊ थुष्प्रज्ञया तथा 12 आयसं हृथयं नूनं मन्थाया मम पुत्रक यत सूर्यजम अपश्यन्त्याः शतधा न विथीर्यते 13 एवंगते तु किं शक्यं मया कर्तुम अरिंथम मम थॊषॊ ऽयम अत्यर्दं खयापितॊ यन न सूर्यजः तन्निमित्तं महाबाहॊ थानं थथ्यास तवम उत्तमम 14 सथैव भरातृभिः सार्धम अग्रजस्यारि मर्थन थरौपथ्याश च परिये नित्यं सदातव्यम अरिकर्शन 15 भीमसेनार्जुनौ चैव नकुलश च कुरूथ्वह समाधेयास तवया वीर तवय्य अथ्य कुलधूर गता 16 शवश्रू शवशुरयॊः पाथाञ शुश्रूषन्ती वने तव अहम गान्धारी सहिता वत्स्ये तापसी मलपङ्किनी 17 एवम उक्तः स धर्मात्मा भरातृभिः सहितॊ वशी विषाथम अगमत तीव्रं न च किं चिथ उवाच ह 18 स मुहूर्तम इव धयात्वा धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः उवाच मातरं थीनश चिन्ताशॊकपरायणः 19 किम इथं ते वयवसितं नैवं तवं वक्तुम अर्हसि न तवाम अभ्यनुजानामि परसाथं कर्तुम अर्हसि 20 वयरॊचयः पुरा हय अस्मान उत्साह्य परियथर्शने विथुराया वचॊभिस तवम अस्मान न तयक्तुम अर्हसि 21 निहत्य पृदिवीपालान राज्यं पराप्तम इथं मया तव परज्ञाम उपश्रुत्य वासुथेवान नरर्षभात 22 कव सा बुथ्धिर इयं चाथ्य भवत्या या शरुता मया कषत्रधर्मे सदितिं हय उक्त्वा तस्याश चलितुम इच्छसि 23 अस्मान उत्सृज्य राज्यं च सनुषां चेमां यशस्विनीम कदं वत्स्यसि शून्येषु वनेष्व अम्ब परसीथ मे 24 इति बाष्पकलां वाचं कुन्तीपुत्रस्य शृण्वती जगामैवाश्रु पूर्णाक्षी भीमस ताम इथम अब्रवीत 25 यथा राज्यम इथं कुन्ति भॊक्तव्यं पुत्र निर्जितम पराप्तव्या राजधर्माश च तथेयं ते कुतॊ मतिः 26 किं वयं कारिताः पूर्वं भवत्या पृदिवी कषयम कस्य हेतॊः परित्यज्य वनं गन्तुम अभीप्ससि 27 वनाच चापि किम आनीता भवत्या बालका वयम थुःखशॊकसमाविष्टौ माथ्रीपुत्राव इमौ तदा 28 परसीथ मातर मा गास तवं वनम अथ्य यशस्विनि शरियं यौधिष्ठिरीं तावथ भुङ्क्ष्व पार्द बलार्जिताम 29 इति सा निश्चितैवाद वनवास कृतक्षणा लालप्यतां बहुविधं पुत्राणां नाकरॊथ वचः 30 थरौपथी चान्वयाच छवश्रूं विषण्णवथना तथा वनवासाय गच्छन्तीं रुथती भथ्रया सह 31 सा पुत्रान रुथतः सर्वान मुहुर मुहुर अवेक्षती जगामैव महाप्राज्ञा वनाय कृतनिश्चया 32 अन्वयुः पाण्डवास तां तु सभृत्यान्तःपुरास तथा ततः परमृज्य साश्रूणि पुत्रान वचनम अब्रवीत |
1
[vai] tataḥ prāsādaharmyeṣu vasudhāyāṃ ca pārthiva strīṇāṃ ca puruṣāṇāṃ ca sumahān niḥsvano 'bhavat 2 sa rājā rājamārgeṇa nṛnārī saṃkulena ca kathaṃ cin niryayau dhīmān vepamānaḥ kṛtāñjaliḥ 3 sa vardhamānadvāreṇa niryayau gajasāhvayāt visarjayām āsa ca taṃ janaughaṃ sa muhur muhuḥ 4 vanaṃ gantuṃ ca viduro rājñā saha kṛtakṣaṇaḥ saṃjayaś ca mahāmātraḥ sūto gāvalgaṇis tathā 5 kṛpaṃ nivartayām āsa yuyutsuṃ ca mahāratham dhṛtarāṣṭro mahīpālaḥ paridāya yudhiṣṭhire 6 nivṛtte pauravarge tu rājā sāntaḥpuras tadā dhṛtarāṣṭrābhyanujñāto nivartitum iyeṣa saḥ 7 so 'bravīn mātaraṃ kuntīm upetya bharatarṣabha ahaṃ rājānam anviṣye bhavatī vinivartatām 8 vadhū parivṛtā rājñi nagaraṃ gantum arhasi rājā yātv eṣa dharmātmā tapase dhṛtaniścayaḥ 9 ity uktā dharmarājena bāṣpavyākulalocanā jagādaivaṃ tadā kuntī gāndhārīṃ parigṛhya ha 10 sahadeve mahārāja mā pramādaṃ kṛthāḥ kva cit eṣa mām anurakto hi rājaṃs tvāṃ caiva nityadā 11 karṇaṃ smarethāḥ satataṃ saṃgrāmeṣv apalāyinam avakīrṇo hi sa mayā vīro duṣprajñayā tadā 12 āyasaṃ hṛdayaṃ nūnaṃ mandāyā mama putraka yat sūryajam apaśyantyāḥ śatadhā na vidīryate 13 evaṃgate tu kiṃ śakyaṃ mayā kartum ariṃdama mama doṣo 'yam atyarthaṃ khyāpito yan na sūryajaḥ tannimittaṃ mahābāho dānaṃ dadyās tvam uttamam 14 sadaiva bhrātṛbhiḥ sārdham agrajasyāri mardana draupadyāś ca priye nityaṃ sthātavyam arikarśana 15 bhīmasenārjunau caiva nakulaś ca kurūdvaha samādheyās tvayā vīra tvayy adya kuladhūr gatā 16 śvaśrū śvaśurayoḥ pādāñ śuśrūṣantī vane tv aham gāndhārī sahitā vatsye tāpasī malapaṅkinī 17 evam uktaḥ sa dharmātmā bhrātṛbhiḥ sahito vaśī viṣādam agamat tīvraṃ na ca kiṃ cid uvāca ha 18 sa muhūrtam iva dhyātvā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ uvāca mātaraṃ dīnaś cintāśokaparāyaṇaḥ 19 kim idaṃ te vyavasitaṃ naivaṃ tvaṃ vaktum arhasi na tvām abhyanujānāmi prasādaṃ kartum arhasi 20 vyarocayaḥ purā hy asmān utsāhya priyadarśane vidurāyā vacobhis tvam asmān na tyaktum arhasi 21 nihatya pṛthivīpālān rājyaṃ prāptam idaṃ mayā tava prajñām upaśrutya vāsudevān nararṣabhāt 22 kva sā buddhir iyaṃ cādya bhavatyā yā śrutā mayā kṣatradharme sthitiṃ hy uktvā tasyāś calitum icchasi 23 asmān utsṛjya rājyaṃ ca snuṣāṃ cemāṃ yaśasvinīm kathaṃ vatsyasi śūnyeṣu vaneṣv amba prasīda me 24 iti bāṣpakalāṃ vācaṃ kuntīputrasya śṛṇvatī jagāmaivāśru pūrṇākṣī bhīmas tām idam abravīt 25 yadā rājyam idaṃ kunti bhoktavyaṃ putra nirjitam prāptavyā rājadharmāś ca tadeyaṃ te kuto matiḥ 26 kiṃ vayaṃ kāritāḥ pūrvaṃ bhavatyā pṛthivī kṣayam kasya hetoḥ parityajya vanaṃ gantum abhīpsasi 27 vanāc cāpi kim ānītā bhavatyā bālakā vayam duḥkhaśokasamāviṣṭau mādrīputrāv imau tathā 28 prasīda mātar mā gās tvaṃ vanam adya yaśasvini śriyaṃ yaudhiṣṭhirīṃ tāvad bhuṅkṣva pārtha balārjitām 29 iti sā niścitaivātha vanavāsa kṛtakṣaṇā lālapyatāṃ bahuvidhaṃ putrāṇāṃ nākarod vacaḥ 30 draupadī cānvayāc chvaśrūṃ viṣaṇṇavadanā tadā vanavāsāya gacchantīṃ rudatī bhadrayā saha 31 sā putrān rudataḥ sarvān muhur muhur avekṣatī jagāmaiva mahāprājñā vanāya kṛtaniścayā 32 anvayuḥ pāṇḍavās tāṃ tu sabhṛtyāntaḥpurās tadā tataḥ pramṛjya sāśrūṇi putrān vacanam abravīt |