|
1
[भी] स मॊक्षम अनुचिन्त्यैव शुकः पितरम अभ्यगात पराहाभिवाथ्य च गुरुं शरेयॊ ऽरदी विनयान्वितः 2 मॊक्षधर्मेषु कुशलॊ भगवान परब्रवीतु मे यदा मे मनसः शान्तिः परमा संभवेत परभॊ 3 शरुत्वा पुत्रस्य वचनं परमर्षिर उवाच तम अधीस्व पुत्र मॊक्षं वै धर्मांश च विविधान अपि 4 पितुर नियॊगाज जग्राह शुकॊ बरह्मविथां वरः यॊगशास्त्रं च निखिलं पापिलं चैव भारत 5 स तं बराह्म्या शरिया युक्तं बरह्म तुल्यपराक्रमम मेने पुत्रं यथा वयास मॊक्षविथ्या विशारथम 6 उवाच गच्छेति तथा जनकं मिदिलेश्वरम स ते वक्ष्यति मॊक्षार्दं निखिलेन विशेषतः 7 पितुर नियॊगाथ अगमन मैदिलं जनकं नृपम परस्तुं धर्मस्य निष्ठां वै मॊक्षस्य च परायनम 8 उक्तश च मानुषेण तवं पदा गच्छेत्य अविस्मितः न परभावेन गन्तव्यम अन्तरिक्षचरेण वै 9 आर्जवेनैव गन्तव्यं न सुखान्वेषिणा पदा नान्वेष्टव्या विशेषास तु विशेषा हि परसङ्गिनः 10 अहंकारॊ न कर्तव्यॊ याज्ये तस्मिन नराधिपे सदातव्यं च वशे तस्य स ते छेत्स्यति संशयम 11 स धर्मकुशलॊ राजा मॊक्षशास्त्रविशारथः याज्यॊ मम स यथ बरूयात तत कार्यम अविशङ्कया 12 एवम उक्तः स धर्मात्मा जगाम मिदिलां मुनिः पथ्भ्यां शकॊ ऽनतरिक्षेण करान्तुं भूमिं ससागराम 13 स गिरींश चाप्य अतिक्रम्य नथीस तीर्त्वा सरांसि च बहु वयालमृगाकीर्णा विविधाश चातवीस तदा 14 मेरॊर हरेश च थवे वर्षे वर्षं हैमवतं तदा करमेणैव वयतिक्रम्य भारतं वर्षम आसथत 15 स थेशान विविधान पश्यंश चीन हून निषेवितान आर्यावर्तम इमं थेशम आजगाम विचिन्तयन 16 पितुर वचनम आज्ञाय तम एवार्दं विचिन्तयन अध्वानं सॊ ऽतिचक्राम खे ऽचरः खेचरन्न इव 17 पत्तनानि च रम्याणि सफीतानि नगराणि च रत्नानि च विचित्राणि शुकः पश्यन न पश्यति 18 उथ्यानानि च रम्याणि तदैवायतनानि च पुण्यानि चैव तीर्दानि सॊ ऽतिक्रम्य तदाध्वनः 19 सॊ ऽचिरेणैव कालेन विथेहान आससाथ ह रक्षितान धर्मराजेन जनकेन महात्मना 20 तत्र गरामान बहून पश्यन बह्वन्नरसभॊजनान पल्ली घॊषान समृथ्धांश च बहुगॊकुलसंकुलान 21 सफीतांश च शालियवसैर हंससारससेवितान पथ्मिनीभिश च शतशः शरीमतीभिर अलंकृतान 22 स विथेहान अतिक्रम्य समृथ्धजनसेवितान मिदिलॊपवनं रम्याससाथ महथ ऋथ्धिमत 23 हस्त्यश्वरदसंकीर्णं नरनारी समाकुलम पश्यन्नपश्यन्न इव तत समतिक्रामथ अव्युतः 24 मनसा तं वहन भारं तम एवार्दं विचिन्तयन आत्मारामः परसन्नात्मा मिदिलाम आससाथ ह 25 तस्या थवारं समासाथ्य थवारपालैर निवारितः सदितॊ धयानपरॊ मुक्तॊ विथितः परविवेश ह 26 स राजमार्गम आसाथ्य समृथ्धजनसंकुलम पार्दिव कषयम आसाथ्य निःशङ्कः परविवेश ह 27 तत्रापि थवारपालास तम उग्रवाचॊ नयसेधयन तदैव च शुकस तत्र निर्मन्युः समतिष्ठत 28 न चातपाध्व संतप्तः कषुत्पिपासा शरमान्वितः परताम्यति गलायति वा नापैति च तदातपात 29 तेषां तु थवारपालानाम एकः शॊकसमन्वितः मध्यं गतम इवाथित्यं थृष्ट्वा शुकम अवस्दितम 30 पूजयित्वा यदान्यायम अभिवाथ्य कृताञ्जलिः परवेशयत ततः कक्ष्यां थवितीयं राजवेश्मनः 31 तत्रासीनः शुकस तात मॊक्षम एवानुचिन्तयन छायायाम आतपे चैव समथर्शी महाथ्युतिः 32 तं मुहूर्ताथ इवागम्य राज्ञॊ मन्त्री कृताञ्जलिः परावेशयत ततः कक्ष्यां तृतीयां राजवेश्मनः 33 तत्रान्तःपुर संबथ्धं महच चैत्ररदॊपमम सुविभक्तजला करीडं रम्यं पुष्पितपाथपम 34 तथ थर्शयित्वा स शुकं मन्त्री काननम उत्तमम अर्हम आसनम आथिश्य निश्चक्राम ततः पुनः 35 तं चारुवेषाः सुश्रॊण्यस तरुण्यः परियथर्शनाः सूक्ष्मरक्ताम्बरधरास तप्तकाञ्चनभूसनः 36 संलापॊल्लाप कुशला नृत्तगीतविशारथाः समितपूर्वाभिभासिन्यॊ रूपेणाप्सरसां समाः 37 कामॊपचार कुशला भावज्ञाः सर्वकॊविथाः परं पञ्चाशतॊ नार्यॊ वारु मुख्याः समाथ्रवन 38 पाथ्याथीनि परतिग्राह्य पूजया परयार्च्य च थेशकालॊपपन्नेन साध्व अन्नेनाप्य अतर्पयन 39 तस्य भुक्तवतस तात तथ अन्तःपुर काननम सुरम्यं थर्शयाम आसुर ऐकैकश्येन भारत 40 करीथन्त्यश च हसन्त्यश च गायन्त्यश चैव ताः शुकम उथारसत्त्वं सत्त्वज्ञाः सर्वाः पर्यचरंस तथा 41 आरणेयस तु शुथ्धात्मा तरिसंथेहस तरिकर्मकृत वश्येन्थ्रियॊ जितक्रॊधॊ न हृष्यति न कुप्यति 42 तस्मै शय्यासनं थिव्यं वरार्हं रत्नभूषितम सपर्ध्यास्तरण संस्तीर्णं थथुस ताः परमस्त्रियः 43 पाथशौचं तु कृत्वैव शुकः संध्याम उपास्य च निषसाथासने पुण्ये तम एवार्दं विचिन्तयन 44 पूर्वरात्रे तु तत्रासौ भूत्वा धयानपरायनः मध्यरात्रे यदान्यायं निथ्राम आहारयत परभुः 45 ततॊ मुहूर्ताथ उत्दाय कृत्वा शौचम अनन्तरम सत्रीभिः परिवृतॊ धीमान धयानम एवान्वपथ्यत 46 अनेन विधिना कार्ष्णिस तथ अहः शेषम अच्युतः तां च रात्रिं नृप कुले वर्तयाम आस भारत |
1
[bhī] sa mokṣam anucintyaiva śukaḥ pitaram abhyagāt prāhābhivādya ca guruṃ śreyo 'rthī vinayānvitaḥ 2 mokṣadharmeṣu kuśalo bhagavān prabravītu me yathā me manasaḥ śāntiḥ paramā saṃbhavet prabho 3 śrutvā putrasya vacanaṃ paramarṣir uvāca tam adhīsva putra mokṣaṃ vai dharmāṃś ca vividhān api 4 pitur niyogāj jagrāha śuko brahmavidāṃ varaḥ yogaśāstraṃ ca nikhilaṃ pāpilaṃ caiva bhārata 5 sa taṃ brāhmyā śriyā yuktaṃ brahma tulyaparākramam mene putraṃ yadā vyāsa mokṣavidyā viśāradam 6 uvāca gaccheti tadā janakaṃ mithileśvaram sa te vakṣyati mokṣārthaṃ nikhilena viśeṣataḥ 7 pitur niyogād agaman maithilaṃ janakaṃ nṛpam prastuṃ dharmasya niṣṭhāṃ vai mokṣasya ca parāyanam 8 uktaś ca mānuṣeṇa tvaṃ pathā gacchety avismitaḥ na prabhāvena gantavyam antarikṣacareṇa vai 9 ārjavenaiva gantavyaṃ na sukhānveṣiṇā pathā nānveṣṭavyā viśeṣās tu viśeṣā hi prasaṅginaḥ 10 ahaṃkāro na kartavyo yājye tasmin narādhipe sthātavyaṃ ca vaśe tasya sa te chetsyati saṃśayam 11 sa dharmakuśalo rājā mokṣaśāstraviśāradaḥ yājyo mama sa yad brūyāt tat kāryam aviśaṅkayā 12 evam uktaḥ sa dharmātmā jagāma mithilāṃ muniḥ padbhyāṃ śako 'ntarikṣeṇa krāntuṃ bhūmiṃ sasāgarām 13 sa girīṃś cāpy atikramya nadīs tīrtvā sarāṃsi ca bahu vyālamṛgākīrṇā vividhāś cātavīs tathā 14 meror hareś ca dve varṣe varṣaṃ haimavataṃ tathā krameṇaiva vyatikramya bhārataṃ varṣam āsadat 15 sa deśān vividhān paśyaṃś cīna hūna niṣevitān āryāvartam imaṃ deśam ājagāma vicintayan 16 pitur vacanam ājñāya tam evārthaṃ vicintayan adhvānaṃ so 'ticakrāma khe 'caraḥ khecarann iva 17 pattanāni ca ramyāṇi sphītāni nagarāṇi ca ratnāni ca vicitrāṇi śukaḥ paśyan na paśyati 18 udyānāni ca ramyāṇi tathaivāyatanāni ca puṇyāni caiva tīrthāni so 'tikramya tathādhvanaḥ 19 so 'cireṇaiva kālena videhān āsasāda ha rakṣitān dharmarājena janakena mahātmanā 20 tatra grāmān bahūn paśyan bahvannarasabhojanān pallī ghoṣān samṛddhāṃś ca bahugokulasaṃkulān 21 sphītāṃś ca śāliyavasair haṃsasārasasevitān padminībhiś ca śataśaḥ śrīmatībhir alaṃkṛtān 22 sa videhān atikramya samṛddhajanasevitān mithilopavanaṃ ramyāsasāda mahad ṛddhimat 23 hastyaśvarathasaṃkīrṇaṃ naranārī samākulam paśyannapaśyann iva tat samatikrāmad avyutaḥ 24 manasā taṃ vahan bhāraṃ tam evārthaṃ vicintayan ātmārāmaḥ prasannātmā mithilām āsasāda ha 25 tasyā dvāraṃ samāsādya dvārapālair nivāritaḥ sthito dhyānaparo mukto viditaḥ praviveśa ha 26 sa rājamārgam āsādya samṛddhajanasaṃkulam pārthiva kṣayam āsādya niḥśaṅkaḥ praviveśa ha 27 tatrāpi dvārapālās tam ugravāco nyasedhayan tathaiva ca śukas tatra nirmanyuḥ samatiṣṭhata 28 na cātapādhva saṃtaptaḥ kṣutpipāsā śramānvitaḥ pratāmyati glāyati vā nāpaiti ca tathātapāt 29 teṣāṃ tu dvārapālānām ekaḥ śokasamanvitaḥ madhyaṃ gatam ivādityaṃ dṛṣṭvā śukam avasthitam 30 pūjayitvā yathānyāyam abhivādya kṛtāñjaliḥ praveśayat tataḥ kakṣyāṃ dvitīyaṃ rājaveśmanaḥ 31 tatrāsīnaḥ śukas tāta mokṣam evānucintayan chāyāyām ātape caiva samadarśī mahādyutiḥ 32 taṃ muhūrtād ivāgamya rājño mantrī kṛtāñjaliḥ prāveśayat tataḥ kakṣyāṃ tṛtīyāṃ rājaveśmanaḥ 33 tatrāntaḥpura saṃbaddhaṃ mahac caitrarathopamam suvibhaktajalā krīḍaṃ ramyaṃ puṣpitapādapam 34 tad darśayitvā sa śukaṃ mantrī kānanam uttamam arham āsanam ādiśya niścakrāma tataḥ punaḥ 35 taṃ cāruveṣāḥ suśroṇyas taruṇyaḥ priyadarśanāḥ sūkṣmaraktāmbaradharās taptakāñcanabhūsanaḥ 36 saṃlāpollāpa kuśalā nṛttagītaviśāradāḥ smitapūrvābhibhāsinyo rūpeṇāpsarasāṃ samāḥ 37 kāmopacāra kuśalā bhāvajñāḥ sarvakovidāḥ paraṃ pañcāśato nāryo vāru mukhyāḥ samādravan 38 pādyādīni pratigrāhya pūjayā parayārcya ca deśakālopapannena sādhv annenāpy atarpayan 39 tasya bhuktavatas tāta tad antaḥpura kānanam suramyaṃ darśayām āsur aikaikaśyena bhārata 40 krīdantyaś ca hasantyaś ca gāyantyaś caiva tāḥ śukam udārasattvaṃ sattvajñāḥ sarvāḥ paryacaraṃs tadā 41 āraṇeyas tu śuddhātmā trisaṃdehas trikarmakṛt vaśyendriyo jitakrodho na hṛṣyati na kupyati 42 tasmai śayyāsanaṃ divyaṃ varārhaṃ ratnabhūṣitam spardhyāstaraṇa saṃstīrṇaṃ dadus tāḥ paramastriyaḥ 43 pādaśaucaṃ tu kṛtvaiva śukaḥ saṃdhyām upāsya ca niṣasādāsane puṇye tam evārthaṃ vicintayan 44 pūrvarātre tu tatrāsau bhūtvā dhyānaparāyanaḥ madhyarātre yathānyāyaṃ nidrām āhārayat prabhuḥ 45 tato muhūrtād utthāya kṛtvā śaucam anantaram strībhiḥ parivṛto dhīmān dhyānam evānvapadyata 46 anena vidhinā kārṣṇis tad ahaḥ śeṣam acyutaḥ tāṃ ca rātriṃ nṛpa kule vartayām āsa bhārata |