|
1
[पराषर] एष धर्मविधिस तात गृहस्दस्य परकीर्तितः तपस्विधिं तु वक्ष्यामि तन मे निगथतः शृणु 2 परायेन हि गृहस्दस्य ममत्वं नाम जायते सङ्गागतं नरश्रेष्ठ भावैस तामसराजसैः 3 गृहाण्य आश्रित्य गावश च कषेत्राणि च धनानि च थाराः पुत्राश च भृत्याश च भवन्तीह नरस्य वै 4 एवं तस्य परवृत्तस्य नित्यम एवानुपश्यतः रागथ्वेषौ विवर्धेते हय अनित्यत्वम अपश्यतः 5 रागथ्वेषाभिभूतं च नरं थरव्यवशानुगम मॊहजाता रतिर नाम समुपैति नराधिप 6 कृतार्दॊ भॊगतॊ भूत्वा स वै रतिपरायनः लाभं गराम्यसुखाथ अन्यं रतितॊ नानुपश्यति 7 ततॊ लॊभाभिभूतात्मा सङ्गाथ वर्धयते जनम पुष्ट्य अर्दं चैव तस्येह जनस्यार्दं चिकीर्षति 8 स जानन्न अपि चाकार्यम अर्दार्दं सेवते नरः बाल सनेहपरीतात्मा तत कषयाच चानुतप्यते 9 ततॊ मानेन संपन्नॊ रक्षन्न आत्मपराजयम करॊति येन भॊगी सयाम इति तस्माथ विनश्यति 10 तपॊ हि बुथ्धियुक्तानां शाश्वतं बरह्म थर्शनम अन्विच्छतां शुभं कर्म नराणां तयजतां सुखम 11 सनेहायतन नाशाच च धननाशाच च पार्दिव आधिव्याधि परतापाच च निर्वेथम उपगच्छति 12 निर्वेथाथ आत्मसंबॊधः संबॊधाच छास्त्र थर्शनम शास्त्रार्दथर्शनाथ राजंस तप एवानुपश्यति 13 थुर्लभॊ हि मनुष्येन्थ्र नरः परत्यवमर्शवान यॊ वै परिय सुखे कषीणे तपः कर्तुं वयवस्यति 14 तपः सर्वगतं तात हीनस्यापि विधीयते जितेन्थ्रियस्य थान्तस्य सवर्गमार्गप्रथेशकम 15 परजापतिः परजाः पूर्वम असृजत तपसा विभुः कव चित कव चिथ वरतपरॊ वरतान्य आस्दाय पार्दिव 16 आथित्या वसवॊ रुथ्रास तदैवाग्न्य अश्विमारुताः विश्वेथेवास तदा साध्याः पितरॊ ऽद मरुथ्गणाः 17 यक्षराक्षस गन्धर्वाः सिथ्धाश चान्ये थिवौकसः संसिथ्धास तपसा तात ये चान्ये सवर्गवासिनः 18 ये चाथौ बरह्मणा सृष्टा बराह्मणास तपसा पुरा ते भावयन्तः पृदिवीं विचरन्ति थिवं तदा 19 मर्त्यलॊके च राजानॊ ये चान्ये गृहमेधिनः महाकुलेषु थृश्यन्ते तत सर्वं तपसः फलम 20 कौशिकानि च वस्त्राणि शुभान्य आभरणानि च वाहनासन यानानि सर्वं तत तपसः फलम 21 मनॊ ऽनुकूलाः परमथा रूपवत्यः सहस्रशः वासः परासाथपृष्ठे च तत सर्वं तपसः फलम 22 शयनानि च मुख्यानि भॊज्यानि विविधानि च अभिप्रेतानि सर्वाणि भवन्ति कृतकर्मणाम 23 नाप्राप्यं तपसा किं चित तरैलॊक्ये ऽसमिन परंतप उपभॊग परित्यागः फलान्य अकृतकर्मणाम 24 सुखितॊ थुःखितॊ वापि नरॊ लॊभं परित्यजेत अवेक्ष्य मनसा शास्त्रं बुथ्ध्या च नृपसत्तम 25 असंतॊषॊ ऽसुखायैव लॊभाथ इन्थ्रियविभ्रमः ततॊ ऽसय नश्यति परज्ञा विथ्येवाभ्यास वर्जिता 26 नष्ट परज्ञॊ यथा भवति तथा नयायं न पश्यति तस्मात सुखक्षये पराप्ते पुमान उग्रं तपश चरेत 27 यथ इष्टं तत सुखं पराहुर थवेष्यं थुःखम इहॊच्यते कृताकृतस्य तपसः फलं पश्यस्व याथृशम 28 नित्यं भथ्राणि पश्यन्ति विषयांश चॊपभुञ्जते पराकाश्यं चैव गच्छन्ति कृत्वा निष्कल्मषं तपः 29 अप्रियाण्य अवमानांश च थुःखं बहुविधात्मकम फलार्दी तत पदत्यक्तः पराप्नॊति विषयात्मकम 30 धर्मे तपसि थाने च विचिकित्सास्य जायते स कृत्वा पापकान्य एव निरयं परतिपथ्यते 31 सुखे तु वर्तमानॊ वै थुःखे वापि नरॊत्तम सववृत्ताथ यॊ न चलति शास्त्रचक्षुः स मानवः 32 इषुप्रपात मात्रं हि सपर्शयॊगे रतिः समृता रसने थर्शने घराणे शरवणे च विशां पते 33 ततॊ ऽसय जायते तीव्रा वेथना तत कषयात पुनः बुधा येन परशंसन्ति मॊक्षं सुखम अनुत्तमम 34 ततः फलार्दं चरति भवन्ति जयायसॊ गुणाः धर्मवृत्त्या च सततं कामार्दाभ्यां न हीयते 35 अप्रयत्नागताः सेव्या गृहस्दैर विषयाः सथा परयत्नेनॊपगम्यश च सवधर्म इति मे मतिः 36 मानिनां कुलजातानां नित्यं शास्त्रार्दचक्षुषाम धर्मक्रिया वियुक्तानाम अशक्त्या संवृतात्मनाम 37 करियमाणं यथा कर्म नाशं गच्छति मानुषम तेषां नान्यथ ऋते लॊके तपसः कर्म विथ्यते 38 सर्वात्मना तु कुर्वीत गृहस्दः कर्म निश्चयम थाक्ष्येण हव्यकव्यार्दं सवधर्मं विचरेन नृप 39 यदा नथीनथाः सर्वे सागरे यान्ति संस्दितम एवम आश्रमिणः सर्वे गृहस्दे यान्ति संस्दितम |
1
[parāṣara] eṣa dharmavidhis tāta gṛhasthasya prakīrtitaḥ tapasvidhiṃ tu vakṣyāmi tan me nigadataḥ śṛṇu 2 prāyena hi gṛhasthasya mamatvaṃ nāma jāyate saṅgāgataṃ naraśreṣṭha bhāvais tāmasarājasaiḥ 3 gṛhāṇy āśritya gāvaś ca kṣetrāṇi ca dhanāni ca dārāḥ putrāś ca bhṛtyāś ca bhavantīha narasya vai 4 evaṃ tasya pravṛttasya nityam evānupaśyataḥ rāgadveṣau vivardhete hy anityatvam apaśyataḥ 5 rāgadveṣābhibhūtaṃ ca naraṃ dravyavaśānugam mohajātā ratir nāma samupaiti narādhipa 6 kṛtārtho bhogato bhūtvā sa vai ratiparāyanaḥ lābhaṃ grāmyasukhād anyaṃ ratito nānupaśyati 7 tato lobhābhibhūtātmā saṅgād vardhayate janam puṣṭy arthaṃ caiva tasyeha janasyārthaṃ cikīrṣati 8 sa jānann api cākāryam arthārthaṃ sevate naraḥ bāla snehaparītātmā tat kṣayāc cānutapyate 9 tato mānena saṃpanno rakṣann ātmaparājayam karoti yena bhogī syām iti tasmād vinaśyati 10 tapo hi buddhiyuktānāṃ śāśvataṃ brahma darśanam anvicchatāṃ śubhaṃ karma narāṇāṃ tyajatāṃ sukham 11 snehāyatana nāśāc ca dhananāśāc ca pārthiva ādhivyādhi pratāpāc ca nirvedam upagacchati 12 nirvedād ātmasaṃbodhaḥ saṃbodhāc chāstra darśanam śāstrārthadarśanād rājaṃs tapa evānupaśyati 13 durlabho hi manuṣyendra naraḥ pratyavamarśavān yo vai priya sukhe kṣīṇe tapaḥ kartuṃ vyavasyati 14 tapaḥ sarvagataṃ tāta hīnasyāpi vidhīyate jitendriyasya dāntasya svargamārgapradeśakam 15 prajāpatiḥ prajāḥ pūrvam asṛjat tapasā vibhuḥ kva cit kva cid vrataparo vratāny āsthāya pārthiva 16 ādityā vasavo rudrās tathaivāgny aśvimārutāḥ viśvedevās tathā sādhyāḥ pitaro 'tha marudgaṇāḥ 17 yakṣarākṣasa gandharvāḥ siddhāś cānye divaukasaḥ saṃsiddhās tapasā tāta ye cānye svargavāsinaḥ 18 ye cādau brahmaṇā sṛṣṭā brāhmaṇās tapasā purā te bhāvayantaḥ pṛthivīṃ vicaranti divaṃ tathā 19 martyaloke ca rājāno ye cānye gṛhamedhinaḥ mahākuleṣu dṛśyante tat sarvaṃ tapasaḥ phalam 20 kauśikāni ca vastrāṇi śubhāny ābharaṇāni ca vāhanāsana yānāni sarvaṃ tat tapasaḥ phalam 21 mano 'nukūlāḥ pramadā rūpavatyaḥ sahasraśaḥ vāsaḥ prāsādapṛṣṭhe ca tat sarvaṃ tapasaḥ phalam 22 śayanāni ca mukhyāni bhojyāni vividhāni ca abhipretāni sarvāṇi bhavanti kṛtakarmaṇām 23 nāprāpyaṃ tapasā kiṃ cit trailokye 'smin paraṃtapa upabhoga parityāgaḥ phalāny akṛtakarmaṇām 24 sukhito duḥkhito vāpi naro lobhaṃ parityajet avekṣya manasā śāstraṃ buddhyā ca nṛpasattama 25 asaṃtoṣo 'sukhāyaiva lobhād indriyavibhramaḥ tato 'sya naśyati prajñā vidyevābhyāsa varjitā 26 naṣṭa prajño yadā bhavati tadā nyāyaṃ na paśyati tasmāt sukhakṣaye prāpte pumān ugraṃ tapaś caret 27 yad iṣṭaṃ tat sukhaṃ prāhur dveṣyaṃ duḥkham ihocyate kṛtākṛtasya tapasaḥ phalaṃ paśyasva yādṛśam 28 nityaṃ bhadrāṇi paśyanti viṣayāṃś copabhuñjate prākāśyaṃ caiva gacchanti kṛtvā niṣkalmaṣaṃ tapaḥ 29 apriyāṇy avamānāṃś ca duḥkhaṃ bahuvidhātmakam phalārthī tat pathatyaktaḥ prāpnoti viṣayātmakam 30 dharme tapasi dāne ca vicikitsāsya jāyate sa kṛtvā pāpakāny eva nirayaṃ pratipadyate 31 sukhe tu vartamāno vai duḥkhe vāpi narottama svavṛttād yo na calati śāstracakṣuḥ sa mānavaḥ 32 iṣuprapāta mātraṃ hi sparśayoge ratiḥ smṛtā rasane darśane ghrāṇe śravaṇe ca viśāṃ pate 33 tato 'sya jāyate tīvrā vedanā tat kṣayāt punaḥ budhā yena praśaṃsanti mokṣaṃ sukham anuttamam 34 tataḥ phalārthaṃ carati bhavanti jyāyaso guṇāḥ dharmavṛttyā ca satataṃ kāmārthābhyāṃ na hīyate 35 aprayatnāgatāḥ sevyā gṛhasthair viṣayāḥ sadā prayatnenopagamyaś ca svadharma iti me matiḥ 36 mānināṃ kulajātānāṃ nityaṃ śāstrārthacakṣuṣām dharmakriyā viyuktānām aśaktyā saṃvṛtātmanām 37 kriyamāṇaṃ yadā karma nāśaṃ gacchati mānuṣam teṣāṃ nānyad ṛte loke tapasaḥ karma vidyate 38 sarvātmanā tu kurvīta gṛhasthaḥ karma niścayam dākṣyeṇa havyakavyārthaṃ svadharmaṃ vicaren nṛpa 39 yathā nadīnadāḥ sarve sāgare yānti saṃsthitam evam āśramiṇaḥ sarve gṛhasthe yānti saṃsthitam |