|
1
[वयास] तरयी विथ्याम अवेक्षेत वेथेषूक्ताम अदाङ्गतः ऋक साम वर्णाक्षरतॊ यजुषॊ ऽदर्वणस तदा 2 वेथवाथेषु कुशला हय अध्यात्मकुशलाश च ये सत्त्ववन्तॊ महाभागाः पश्यन्ति परभवाप्ययौ 3 एवं धर्मेण वर्तेत करियाः शिष्टवथ आचरेत असंरॊधेन भूतानां वृत्तिं लिप्सेत वै थविजः 4 सथ्भ्य आगतविज्ञानः शिष्टः शास्त्रविचक्षणः सवधर्मेण करिया लॊके कुर्वाणः सत्यसंगरः 5 तिष्ठत्य एतेषु गृहवान सः सुकर्मसु स थविजः पञ्चभिः सततं यज्ञैः शरथ्थधानॊ यजेत च 6 धृतिमान अप्रमत्तश च थान्तॊ धर्मविथ आत्मवान वीतहर्षभयक्रॊधॊ बराह्मणॊ नावसीथति 7 थानम अध्ययनं यज्ञस तपॊ हरीर आर्जवं थमः एतैर वर्धयते तेजः पाप्मानं चापकर्षति 8 धूतपाप्मा तु मेधावी लघ्व आहारॊ जितेन्थ्रियः कामक्रॊधौ वशे कृत्वा निनीसेथ बरह्मणः पथम 9 अग्नींश च बराह्मणांश चार्चेथ थेवताः परनमेत च वर्जयेथ रुषतीं वाचं हिंसां चाधर्मसंहिताम 10 एषा पूर्वतरा वृत्तिर बराह्मणस्य विधीयते जञानागमेन कर्माणि कुर्वन कर्मसु सिध्यति 11 पञ्चेन्थ्रिय जलां घॊरां लॊभकूलां सुथुस्तराम मन्युपङ्काम अनाधृष्यां नथीं तरति बुथ्धिमान 12 माक मन्यूथ्धतं यत सयान नित्यम अत्यन्तमॊहितम महता विधिथृष्टेन बलेनाप्रतिघातिना सवभावस्रॊतसा वृत्तम उह्यते सततं जगत 13 कालॊथकेन महता वर्षावर्तेन संततम मासॊर्मिणर्तु वेगेन पक्षॊलप तृणेन च 14 निमेषॊन्मेष फेनेन अहॊरात्र जवेन च कामग्राहेण घॊरेण वेथ यज्ञप्लवेन च 15 धर्मथ्वीपेन भूतानां चार्दकामरवेण च ऋतसॊपानतीरेण विहिंसा तरुवाहिना 16 युगह्रथौघमध्येन बरह्म परायभवेन च धात्रा सृष्टानि भूतानि कृष्यन्ते यमसाथनम 17 एतत परज्ञामयैर धीरा निस्तरन्ति मनीषिणः पलवैर अप्लववन्तॊ हि किं करिष्यन्त्य अचेतसः 18 उपपन्नं हि यत पराज्ञॊ निस्तरेन नेतरॊ जनः थूरतॊ गुणथॊषौ हि पराज्ञः सर्वत्र पश्यति 19 संशयात्मा स कामात्मा चलचित्तॊ ऽलपचेतनः अप्राज्ञॊ न तरत्य एव यॊ हय आस्ते न स गच्छति 20 अप्लवॊ हि महाथॊषम उह्यमानॊ ऽधिगच्छति कामग्राहगृहीतस्य जञानम अप्य अस्य न पलवः 21 तस्माथ उन्मज्जनस्यार्दे परयतेत विचक्षणः एतथ उन्मज्जनं तस्य यथ अयं बराह्मणॊ भवेत 22 तर्यवथाते कुले जातस तरिसंथेहस तरिकर्मकृत तस्माथ उन्मज्जनस तिष्ठेन निस्तरेत परज्ञया यदा 23 संस्कृतस्य हि थान्तस्य नियतस्य कृतात्मनः पराज्यस्यानन्तरा सिथ्धिर इह लॊके परत्र च 24 वर्तते तेषु गृहवान अक्रुध्यन्न अनसूयकः पञ्चभिः सततं यज्ञैर विघसाशी यजेत च 25 सतां वृत्तेन वर्तेत करियाः शिष्टवथ आचरेत असंरॊधेन धर्मस्य वृत्तिं लिप्सेथ अगर्हिताम 26 शरुतिविज्ञानतत्त्वज्ञः शिष्टाचारॊ विचक्षणः सवधर्मेण करियावांश च कर्मणा सॊ ऽपय असंकरः 27 करियावाञ शरथ्थधानश च थाता पराज्ञॊ ऽनसूयकः धर्माधर्मविशेषज्ञः सर्वं तरति थुस्तरम 28 धृतिमान अप्रमत्तश च थान्तॊ धर्मविथ आत्मवान वीतहर्षभयक्रॊधॊ बराह्मणॊ नावसीथति 29 एषा पूर्वतरा वृत्तिर बराह्मणस्य विधीयते जञानवित्त्वेन कर्माणि कुर्वन सर्वत्र सिध्यति 30 अधर्मं धर्मकामॊ हि करॊतीहाविचक्षणः धर्मं चाधर्मसंकाशं शॊचन्न इव करॊति सः 31 धर्मं करॊमीति करॊत्य अधर्मम; अधर्मकामश च करॊति धर्मम उभे बालः कर्मणी न परजानन; स जायते मरियते चापि थेही |
1
[vyāsa] trayī vidyām avekṣeta vedeṣūktām athāṅgataḥ ṛk sāma varṇākṣarato yajuṣo 'tharvaṇas tathā 2 vedavādeṣu kuśalā hy adhyātmakuśalāś ca ye sattvavanto mahābhāgāḥ paśyanti prabhavāpyayau 3 evaṃ dharmeṇa varteta kriyāḥ śiṣṭavad ācaret asaṃrodhena bhūtānāṃ vṛttiṃ lipseta vai dvijaḥ 4 sadbhya āgatavijñānaḥ śiṣṭaḥ śāstravicakṣaṇaḥ svadharmeṇa kriyā loke kurvāṇaḥ satyasaṃgaraḥ 5 tiṣṭhaty eteṣu gṛhavān saḥ sukarmasu sa dvijaḥ pañcabhiḥ satataṃ yajñaiḥ śraddadhāno yajeta ca 6 dhṛtimān apramattaś ca dānto dharmavid ātmavān vītaharṣabhayakrodho brāhmaṇo nāvasīdati 7 dānam adhyayanaṃ yajñas tapo hrīr ārjavaṃ damaḥ etair vardhayate tejaḥ pāpmānaṃ cāpakarṣati 8 dhūtapāpmā tu medhāvī laghv āhāro jitendriyaḥ kāmakrodhau vaśe kṛtvā ninīsed brahmaṇaḥ padam 9 agnīṃś ca brāhmaṇāṃś cārced devatāḥ pranameta ca varjayed ruṣatīṃ vācaṃ hiṃsāṃ cādharmasaṃhitām 10 eṣā pūrvatarā vṛttir brāhmaṇasya vidhīyate jñānāgamena karmāṇi kurvan karmasu sidhyati 11 pañcendriya jalāṃ ghorāṃ lobhakūlāṃ sudustarām manyupaṅkām anādhṛṣyāṃ nadīṃ tarati buddhimān 12 māka manyūddhataṃ yat syān nityam atyantamohitam mahatā vidhidṛṣṭena balenāpratighātinā svabhāvasrotasā vṛttam uhyate satataṃ jagat 13 kālodakena mahatā varṣāvartena saṃtatam māsormiṇartu vegena pakṣolapa tṛṇena ca 14 nimeṣonmeṣa phenena ahorātra javena ca kāmagrāheṇa ghoreṇa veda yajñaplavena ca 15 dharmadvīpena bhūtānāṃ cārthakāmaraveṇa ca ṛtasopānatīreṇa vihiṃsā taruvāhinā 16 yugahradaughamadhyena brahma prāyabhavena ca dhātrā sṛṣṭāni bhūtāni kṛṣyante yamasādanam 17 etat prajñāmayair dhīrā nistaranti manīṣiṇaḥ plavair aplavavanto hi kiṃ kariṣyanty acetasaḥ 18 upapannaṃ hi yat prājño nistaren netaro janaḥ dūrato guṇadoṣau hi prājñaḥ sarvatra paśyati 19 saṃśayātmā sa kāmātmā calacitto 'lpacetanaḥ aprājño na taraty eva yo hy āste na sa gacchati 20 aplavo hi mahādoṣam uhyamāno 'dhigacchati kāmagrāhagṛhītasya jñānam apy asya na plavaḥ 21 tasmād unmajjanasyārthe prayateta vicakṣaṇaḥ etad unmajjanaṃ tasya yad ayaṃ brāhmaṇo bhavet 22 tryavadāte kule jātas trisaṃdehas trikarmakṛt tasmād unmajjanas tiṣṭhen nistaret prajñayā yathā 23 saṃskṛtasya hi dāntasya niyatasya kṛtātmanaḥ prājyasyānantarā siddhir iha loke paratra ca 24 vartate teṣu gṛhavān akrudhyann anasūyakaḥ pañcabhiḥ satataṃ yajñair vighasāśī yajeta ca 25 satāṃ vṛttena varteta kriyāḥ śiṣṭavad ācaret asaṃrodhena dharmasya vṛttiṃ lipsed agarhitām 26 śrutivijñānatattvajñaḥ śiṣṭācāro vicakṣaṇaḥ svadharmeṇa kriyāvāṃś ca karmaṇā so 'py asaṃkaraḥ 27 kriyāvāñ śraddadhānaś ca dātā prājño 'nasūyakaḥ dharmādharmaviśeṣajñaḥ sarvaṃ tarati dustaram 28 dhṛtimān apramattaś ca dānto dharmavid ātmavān vītaharṣabhayakrodho brāhmaṇo nāvasīdati 29 eṣā pūrvatarā vṛttir brāhmaṇasya vidhīyate jñānavittvena karmāṇi kurvan sarvatra sidhyati 30 adharmaṃ dharmakāmo hi karotīhāvicakṣaṇaḥ dharmaṃ cādharmasaṃkāśaṃ śocann iva karoti saḥ 31 dharmaṃ karomīti karoty adharmam; adharmakāmaś ca karoti dharmam ubhe bālaḥ karmaṇī na prajānan; sa jāyate mriyate cāpi dehī |