|
1
[वैषम्पायन] ततः कृष्णस्य तथ वाक्यं धर्मार्दसहितं हितम शरुत्वा शांतनवॊ भीष्मः परत्युवाच कृताञ्जलिः 2 लॊकनाद महाबाहॊ शिव नारायणाच्युत तव वाक्यम अभिश्रुत्य हर्षेणास्मि परिप्लुतः 3 किं चाहम अभिधास्यामि वाक पते तव संनिधौ यथा वाचॊ गतं सर्वं तव वाचि समाहितम 4 यथ धि किं चित कृतं लॊके कर्तव्यं करियते च यत तवत्तस तन निःसृतं थेवलॊका बुथ्धिमया हि ते 5 कदयेथ थेवलॊकं यॊ थेवराजसमीपतः धर्मकामार्द शास्त्राणां सॊ ऽरदान बरूयात तवाग्रतः 6 शराभिघाताथ वयदितं मनॊ मे मधुसूथन गात्राणि चावसीथन्ति न च बुथ्धिः परसीथति 7 न च मे परतिभा का चिथ अस्ति किं चित परभाषितुम पीड्यमानस्य गॊविन्थ विषानल समैः शरैः 8 बलं मेधाः परजरति पराणाः संत्वरयन्ति च मर्माणि परितप्यन्ते भरान्तं चेतस तदैव च 9 थौर्बाल्यात सज्जते वान मे स कदं वक्तुम उत्सहे साधु मे तवं परसीथस्व थाशार्ह कुलनन्थन 10 तत्क्षमस्व महाबाहॊ न बरूयां किं चिथ अच्युत तवत्संनिधौ चसीथेत वाचः पतिर अपि बरुवन 11 न थिशः संप्रजानामि नाकाशं न च मेथिनीम केवलं तव वीर्येण तिष्ठामि मधुसूथन 12 सवयम एव परभॊ तस्माथ धर्मराजस्य यथ धितम तथ बरवीह्य आशु सर्वेषाम आगमानां तवम आगमः 13 कदं तवयि सदिते लॊके शाश्वते लॊककर्तरि परब्रूयान मथ्विधः कश चिथ गुरौ शिष्य इव सदिते 14 [वासुथेव] उपपन्नम इथं वाक्यं कौरवाणां धुरंधरे महावीर्ये महासत्त्वे सदिते सर्वार्दथर्शिनि 15 यच च माम आत्द गाङ्गेय बाणघात रुजं परति गृहाणात्र वरं भीष्म मत्प्रसाथ कृतं विभॊ 16 न ते गलानिर न ते मूर्छा न थाहॊ न च ते रुजा परभविष्यन्ति गाङ्गेय कषुत्पिपासे न चाप्य उत 17 जञानानि च समग्राणि परतिभास्यन्ति ते ऽनघ न च ते कव चिथ आसक्तिर बुथ्धेः पराथुर्भविष्यति 18 सत्त्वस्दं च मनॊ नित्यं तव भीष्म भविष्यति रजस तमॊभ्यां रहितं घनैर मुक्त इवॊथु राट 19 यथ यच च धर्मसंयुक्तम अर्दयुक्तम अदापि वा चिन्तयिष्यसि तत्राग्र्या बुथ्धिस तव भविष्यति 20 इमं च राजशार्थूल भूतग्रामं चतुर्विधम चक्षुर थिव्यं समाश्रित्य थरक्ष्यस्य अमितविक्रम 21 चतुर्विधं परजा जालं संयुक्तॊ जञानचक्षुषा भीष्म थरक्ष्यसि तत्त्वेन जले मीन इवामले 22 [वैषम्पायन] ततस ते वयास सहिताः सर्व एव महर्षयः ऋग यजुः साम संयुक्तैर वचॊभिः कृष्णम अर्चयन 23 ततः सर्वार्तवं थिव्यं पुष्पवर्षं नभस्तलात पपात यत्र वार्ष्णेयः स गाङ्गेयः स पाण्डवः 24 वाथित्राणि च थिव्यानि जगुश चाप्सरसां गणाः न चाहितम अनिष्टं वा किं चित तत्र वयथृश्यत 25 ववौ शिवः सुखॊ वायुः सर्वगन्धवहः शुचिः शान्तायां थिशि शान्ताश च परावथन मृगपक्षिणः 26 ततॊ मुहूर्ताथ भगवान सहस्रांशुर थिवाकरः थहन वनम इवैकान्ते परतीच्यां परत्यथृश्यत 27 ततॊ महर्षयः सर्वे समुत्दाय जनार्थनम भीष्मम आमन्त्रयां चक्रू राजानं चयुधिष्ठिरम 28 ततः परणामम अकरॊत केशवः पाण्डवस तदा सात्यकिः संजयश चैव स च शारथ्वतः कृपः 29 ततस ते धर्मनिरताः सम्यक तैर अभिपूजिताः शवः समेष्याम इत्य उक्त्वा यदेष्टं तवरिता ययुः 30 तदैवामन्त्र्य गाङ्गेयं केशवस ते च पाण्डवाः परथक्षिणम उपावृत्य रदान आरुरुहुः शुभान 31 ततॊ रदैः काञ्चनथन्त कूबरैर; महीधराभैः स मथैश च थन्तिभिः हयैः सुपर्णैर इव चाशुगामिभिः; पथातिभिश चात्त शरासनाथिभिः 32 ययौ रदानां पुरतॊ हि सा चमूस; तदैव पश्चाथ अति मात्रसारिणी पुरश च पश्चाच च यदा महानथी; पुरर्क्ष वन्तं गिरिम एत्य नर्मथा 33 ततः पुरस्ताथ भगवान निशाकरः; समुत्दितस ताम अभिहर्षयंश चमूम थिवाकरापीत रसास तदौषधीः; पुनः सवकेनैव गुणेन यॊजयन 34 ततः पुरं सुरपुरसंनिभ थयुति; परविश्य ते यथुवृषपाण्डवास तथा यदॊचितान भवनवरान समाविशञ; शरमान्विता मृगपतयॊ गुहा इव |
1
[vaiṣampāyana] tataḥ kṛṣṇasya tad vākyaṃ dharmārthasahitaṃ hitam śrutvā śāṃtanavo bhīṣmaḥ pratyuvāca kṛtāñjaliḥ 2 lokanātha mahābāho śiva nārāyaṇācyuta tava vākyam abhiśrutya harṣeṇāsmi pariplutaḥ 3 kiṃ cāham abhidhāsyāmi vāk pate tava saṃnidhau yadā vāco gataṃ sarvaṃ tava vāci samāhitam 4 yad dhi kiṃ cit kṛtaṃ loke kartavyaṃ kriyate ca yat tvattas tan niḥsṛtaṃ devalokā buddhimayā hi te 5 kathayed devalokaṃ yo devarājasamīpataḥ dharmakāmārtha śāstrāṇāṃ so 'rthān brūyāt tavāgrataḥ 6 śarābhighātād vyathitaṃ mano me madhusūdana gātrāṇi cāvasīdanti na ca buddhiḥ prasīdati 7 na ca me pratibhā kā cid asti kiṃ cit prabhāṣitum pīḍyamānasya govinda viṣānala samaiḥ śaraiḥ 8 balaṃ medhāḥ prajarati prāṇāḥ saṃtvarayanti ca marmāṇi paritapyante bhrāntaṃ cetas tathaiva ca 9 daurbālyāt sajjate vān me sa kathaṃ vaktum utsahe sādhu me tvaṃ prasīdasva dāśārha kulanandana 10 tatkṣamasva mahābāho na brūyāṃ kiṃ cid acyuta tvatsaṃnidhau casīdeta vācaḥ patir api bruvan 11 na diśaḥ saṃprajānāmi nākāśaṃ na ca medinīm kevalaṃ tava vīryeṇa tiṣṭhāmi madhusūdana 12 svayam eva prabho tasmād dharmarājasya yad dhitam tad bravīhy āśu sarveṣām āgamānāṃ tvam āgamaḥ 13 kathaṃ tvayi sthite loke śāśvate lokakartari prabrūyān madvidhaḥ kaś cid gurau śiṣya iva sthite 14 [vāsudeva] upapannam idaṃ vākyaṃ kauravāṇāṃ dhuraṃdhare mahāvīrye mahāsattve sthite sarvārthadarśini 15 yac ca mām āttha gāṅgeya bāṇaghāta rujaṃ prati gṛhāṇātra varaṃ bhīṣma matprasāda kṛtaṃ vibho 16 na te glānir na te mūrchā na dāho na ca te rujā prabhaviṣyanti gāṅgeya kṣutpipāse na cāpy uta 17 jñānāni ca samagrāṇi pratibhāsyanti te 'nagha na ca te kva cid āsaktir buddheḥ prādurbhaviṣyati 18 sattvasthaṃ ca mano nityaṃ tava bhīṣma bhaviṣyati rajas tamobhyāṃ rahitaṃ ghanair mukta ivodu rāṭ 19 yad yac ca dharmasaṃyuktam arthayuktam athāpi vā cintayiṣyasi tatrāgryā buddhis tava bhaviṣyati 20 imaṃ ca rājaśārdūla bhūtagrāmaṃ caturvidham cakṣur divyaṃ samāśritya drakṣyasy amitavikrama 21 caturvidhaṃ prajā jālaṃ saṃyukto jñānacakṣuṣā bhīṣma drakṣyasi tattvena jale mīna ivāmale 22 [vaiṣampāyana] tatas te vyāsa sahitāḥ sarva eva maharṣayaḥ ṛg yajuḥ sāma saṃyuktair vacobhiḥ kṛṣṇam arcayan 23 tataḥ sarvārtavaṃ divyaṃ puṣpavarṣaṃ nabhastalāt papāta yatra vārṣṇeyaḥ sa gāṅgeyaḥ sa pāṇḍavaḥ 24 vāditrāṇi ca divyāni jaguś cāpsarasāṃ gaṇāḥ na cāhitam aniṣṭaṃ vā kiṃ cit tatra vyadṛśyata 25 vavau śivaḥ sukho vāyuḥ sarvagandhavahaḥ śuciḥ śāntāyāṃ diśi śāntāś ca prāvadan mṛgapakṣiṇaḥ 26 tato muhūrtād bhagavān sahasrāṃśur divākaraḥ dahan vanam ivaikānte pratīcyāṃ pratyadṛśyata 27 tato maharṣayaḥ sarve samutthāya janārdanam bhīṣmam āmantrayāṃ cakrū rājānaṃ cayudhiṣṭhiram 28 tataḥ praṇāmam akarot keśavaḥ pāṇḍavas tathā sātyakiḥ saṃjayaś caiva sa ca śāradvataḥ kṛpaḥ 29 tatas te dharmaniratāḥ samyak tair abhipūjitāḥ śvaḥ sameṣyāma ity uktvā yatheṣṭaṃ tvaritā yayuḥ 30 tathaivāmantrya gāṅgeyaṃ keśavas te ca pāṇḍavāḥ pradakṣiṇam upāvṛtya rathān āruruhuḥ śubhān 31 tato rathaiḥ kāñcanadanta kūbarair; mahīdharābhaiḥ sa madaiś ca dantibhiḥ hayaiḥ suparṇair iva cāśugāmibhiḥ; padātibhiś cātta śarāsanādibhiḥ 32 yayau rathānāṃ purato hi sā camūs; tathaiva paścād ati mātrasāriṇī puraś ca paścāc ca yathā mahānadī; purarkṣa vantaṃ girim etya narmadā 33 tataḥ purastād bhagavān niśākaraḥ; samutthitas tām abhiharṣayaṃś camūm divākarāpīta rasās tathauṣadhīḥ; punaḥ svakenaiva guṇena yojayan 34 tataḥ puraṃ surapurasaṃnibha dyuti; praviśya te yaduvṛṣapāṇḍavās tadā yathocitān bhavanavarān samāviśañ; śramānvitā mṛgapatayo guhā iva |