|
1
[व] तस्मिन परयाते थुर्धर्षे यथूनाम ऋषभस ततः अब्रवीत पुण्डरीकाक्षः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम 2 एष पाण्डव ते भराता पुत्रशॊकम अपारयन जिघांसुर थरौणिम आक्रन्थे याति भारत भारतः 3 भीमः परियस ते सर्वेभ्यॊ भरातृभ्यॊ भरतर्षभ तं कृच्छ्रगतम अथ्य तवं कस्मान नाभ्यवपथ्यसे 4 यत तथ आचष्ट पुत्राय थरॊणः परपुरंजयः अस्त्रं बरह्मशिरॊ नाम थहेथ यत पृदिवीम अपि 5 तन महात्मा महाभागः केतुः सर्वधनुष्मताम परत्यपाथयथ आचार्यः परीयमाणॊ धनंजयम 6 तत पुत्रॊ ऽसयैवम एवैनम अन्वयाचथ अमर्षणः ततः परॊवाच पुत्राय नातिहृष्टमना इव 7 विथितं चापलं हय आसीथ आत्मजस्य महात्मनः सर्वधर्मविथ आचार्यॊ नान्विषत सततं सुतम 8 परमापथ गतेनापि न सम तात तवया रणे इथम अस्त्रं परयॊक्तव्यं मानुषेषु विशेषतः 9 इत्य उक्तवान गुरुः पुत्रं थरॊणः पश्चाथ अदॊक्तवान न तवं जातु सतां मार्गे सदातेति पुरुषर्षभ 10 स तथ आज्ञाय थुष्टात्मा पितुर वचनम अप्रियम निराशः सर्वकल्याणैः शॊचन पर्यपतन महीम 11 ततस तथा कुरुश्रेष्ठ वनस्दे तवयि भारत अवसथ थवारकाम एत्य वृष्णिभिः परमार्चितः 12 स कथा चित समुथ्रान्ते वसन थरारवतीम अनु एक एकं समागम्य माम उवाच हसन्न इव 13 यत तथ उग्रं तपः कृष्ण चरन सत्यपराक्रमः अगस्याथ भारताचार्यः परत्यपथ्यत मे पिता 14 अस्त्रं बरह्मशिरॊ नाम थेवगन्धर्वपूजितम तथ अथ्य मयि थाशार्ह यदा पितरि मे तदा 15 अस्मत्तस तथ उपाथाय विथ्यम अस्त्रं यथूत्तम ममाप्य अस्त्रं परयच्छ तवं चक्रं रिपुहरं रणे 16 स राजन परीयमाणेन मयाप्य उक्तः कृताञ्जलिः याचमानः परयत्नेन मत्तॊ ऽसत्रं भरतर्षभ 17 थेवथानवगन्धर्वमनुष्यपतगॊरगाः न समा मम वीर्यस्य शतांशेनापि पिण्डिताः 18 इथं धनुर इयं शक्तिर इथं चक्रम इयं गथा यथ यथ इच्छसि चेथ अस्त्रं मत्तस तत तथ थथानि ते 19 यच छक्नॊषि समुथ्यन्तुं परयॊक्तुम अपि वा रणे तथ्गृहाण विनास्त्रेण यन मे थातुम अभीप्ससि 20 स सुनाभं सहस्रारं वज्रनाभम अयस्मयम वव्रे चक्रं महाबाहॊ सपर्धमानॊ मया सह 21 गृहाण चक्रम इत्य उक्तॊ मया तु तथनन्तरम जग्राहॊपेत्य सहसा चक्रं सव्येन पाणिना न चैतथ अशकत सदानात संचालयितुम अच्युत 22 अद तथ थक्षिणेनापि गरहीतुम उपचक्रमे सर्वयत्नेन तेनापि गृह्णन्न एतथ अकल्पयत 23 ततः सर्वबलेनापि यच चैतन न शशाक सः उथ्धर्तुं वा चालयितुं थरौणिः परमथुर्मनाः कृत्वा यत्नं परं शरान्तः स नयवर्तत भारत 24 निवृत्तम अद तं तस्माथ अभिप्रायाथ विचेतसम अहम आमन्त्र्य सुस्निग्धम अश्वत्दामानम अब्रुवम 25 यः स थेवमनुष्येषु परमाणं परमं गतः गाण्डीवधन्वा शवेताश्वः कपिप्रवर केतनः 26 यः साक्षाथ थेवथेवेशं शितिकण्ठम उमापतिम थवंथ्व युथ्धे पराजिष्णुस तॊषयाम आस शंकरम 27 यस्मात परियतरॊ नास्ति ममान्यः पुरुषॊ भुवि नाथेयं यस्य मे किं चिथ अपि थाराः सुतास तदा 28 तेनापि सुहृथा बरह्मन पार्देनाक्लिष्ट कर्मणा नॊक्तपुर्वम इथं वाक्यं यत तवं माम अभिभाषसे 29 बरह्मचर्यं महथ घॊरं चीर्त्वा थवाथश वार्षिकम हिमवत्पार्श्वम अभ्येत्य यॊ मया तपसार्चितः 30 समानव्रतचारिण्यां रुक्मिण्यां यॊ ऽनवजायत सनत्कुमारस तेजस्वी परथ्युम्नॊ नाम मे सुतः 31 तेनाप्य एतन महथ थिव्यं चक्रम अप्रतिमं मम न परार्दितम अभून मूढ यथ इथं परार्दितं तवया 32 रामेणातिबलेनैतन नॊक्तपूर्वं कथा चन न गथेन न साम्बेन यथ इथं परार्दितं तवया 33 थवारकावासिभिश चान्यैर वृष्ण्यन्धकमहारदैः नॊक्तपूर्वम इथं जातु यथ इथं परार्दितं तवया 34 भारताचार्य पुत्रः सन मानितः सर्वयाथवैः चक्रेण रदिनां शरेष्ठ किं नु तात युयुत्ससे 35 एवम उक्तॊ मया थरौणिर माम इथं परत्युवाच ह परयुज्य भवते पूजां यॊत्स्ये कृष्ण तवयेत्य उत 36 ततस ते परार्दितं चक्रं थेवथानव पूजितम अजेयः सयाम इति विभॊ सत्यम एतथ बरवीमि ते 37 तवत्तॊ ऽयं थुर्लभं कामम अनवाप्यैव केशव परतियास्यामि गॊविन्थ शिवेनाभिवथस्व माम 38 एतत सुनाभं वृष्णीनाम ऋषभेण तवया धृतम चक्रम अप्रतिचक्रेण भुवि नान्यॊ ऽभिपथ्यते 39 एतावथ उक्त्वा थरौणिर मां युग्मम अश्वान धनानि च आथायॊपययौ बालॊ रत्नानि विविधानि च 40 स संरम्भी थुरात्मा च चपलः करूर एव च वेथ चास्त्रं बरह्मशिरस तस्माथ रक्ष्यॊ वृकॊथरः |
1
[v] tasmin prayāte durdharṣe yadūnām ṛṣabhas tataḥ abravīt puṇḍarīkākṣaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 2 eṣa pāṇḍava te bhrātā putraśokam apārayan jighāṃsur drauṇim ākrande yāti bhārata bhārataḥ 3 bhīmaḥ priyas te sarvebhyo bhrātṛbhyo bharatarṣabha taṃ kṛcchragatam adya tvaṃ kasmān nābhyavapadyase 4 yat tad ācaṣṭa putrāya droṇaḥ parapuraṃjayaḥ astraṃ brahmaśiro nāma dahed yat pṛthivīm api 5 tan mahātmā mahābhāgaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām pratyapādayad ācāryaḥ prīyamāṇo dhanaṃjayam 6 tat putro 'syaivam evainam anvayācad amarṣaṇaḥ tataḥ provāca putrāya nātihṛṣṭamanā iva 7 viditaṃ cāpalaṃ hy āsīd ātmajasya mahātmanaḥ sarvadharmavid ācāryo nānviṣat satataṃ sutam 8 paramāpad gatenāpi na sma tāta tvayā raṇe idam astraṃ prayoktavyaṃ mānuṣeṣu viśeṣataḥ 9 ity uktavān guruḥ putraṃ droṇaḥ paścād athoktavān na tvaṃ jātu satāṃ mārge sthāteti puruṣarṣabha 10 sa tad ājñāya duṣṭātmā pitur vacanam apriyam nirāśaḥ sarvakalyāṇaiḥ śocan paryapatan mahīm 11 tatas tadā kuruśreṣṭha vanasthe tvayi bhārata avasad dvārakām etya vṛṣṇibhiḥ paramārcitaḥ 12 sa kadā cit samudrānte vasan drāravatīm anu eka ekaṃ samāgamya mām uvāca hasann iva 13 yat tad ugraṃ tapaḥ kṛṣṇa caran satyaparākramaḥ agasyād bhāratācāryaḥ pratyapadyata me pitā 14 astraṃ brahmaśiro nāma devagandharvapūjitam tad adya mayi dāśārha yathā pitari me tathā 15 asmattas tad upādāya vidyam astraṃ yadūttama mamāpy astraṃ prayaccha tvaṃ cakraṃ ripuharaṃ raṇe 16 sa rājan prīyamāṇena mayāpy uktaḥ kṛtāñjaliḥ yācamānaḥ prayatnena matto 'straṃ bharatarṣabha 17 devadānavagandharvamanuṣyapatagoragāḥ na samā mama vīryasya śatāṃśenāpi piṇḍitāḥ 18 idaṃ dhanur iyaṃ śaktir idaṃ cakram iyaṃ gadā yad yad icchasi ced astraṃ mattas tat tad dadāni te 19 yac chaknoṣi samudyantuṃ prayoktum api vā raṇe tadgṛhāṇa vināstreṇa yan me dātum abhīpsasi 20 sa sunābhaṃ sahasrāraṃ vajranābham ayasmayam vavre cakraṃ mahābāho spardhamāno mayā saha 21 gṛhāṇa cakram ity ukto mayā tu tadanantaram jagrāhopetya sahasā cakraṃ savyena pāṇinā na caitad aśakat sthānāt saṃcālayitum acyuta 22 atha tad dakṣiṇenāpi grahītum upacakrame sarvayatnena tenāpi gṛhṇann etad akalpayat 23 tataḥ sarvabalenāpi yac caitan na śaśāka saḥ uddhartuṃ vā cālayituṃ drauṇiḥ paramadurmanāḥ kṛtvā yatnaṃ paraṃ śrāntaḥ sa nyavartata bhārata 24 nivṛttam atha taṃ tasmād abhiprāyād vicetasam aham āmantrya susnigdham aśvatthāmānam abruvam 25 yaḥ sa devamanuṣyeṣu pramāṇaṃ paramaṃ gataḥ gāṇḍīvadhanvā śvetāśvaḥ kapipravara ketanaḥ 26 yaḥ sākṣād devadeveśaṃ śitikaṇṭham umāpatim dvaṃdva yuddhe parājiṣṇus toṣayām āsa śaṃkaram 27 yasmāt priyataro nāsti mamānyaḥ puruṣo bhuvi nādeyaṃ yasya me kiṃ cid api dārāḥ sutās tathā 28 tenāpi suhṛdā brahman pārthenākliṣṭa karmaṇā noktapurvam idaṃ vākyaṃ yat tvaṃ mām abhibhāṣase 29 brahmacaryaṃ mahad ghoraṃ cīrtvā dvādaśa vārṣikam himavatpārśvam abhyetya yo mayā tapasārcitaḥ 30 samānavratacāriṇyāṃ rukmiṇyāṃ yo 'nvajāyata sanatkumāras tejasvī pradyumno nāma me sutaḥ 31 tenāpy etan mahad divyaṃ cakram apratimaṃ mama na prārthitam abhūn mūḍha yad idaṃ prārthitaṃ tvayā 32 rāmeṇātibalenaitan noktapūrvaṃ kadā cana na gadena na sāmbena yad idaṃ prārthitaṃ tvayā 33 dvārakāvāsibhiś cānyair vṛṣṇyandhakamahārathaiḥ noktapūrvam idaṃ jātu yad idaṃ prārthitaṃ tvayā 34 bhāratācārya putraḥ san mānitaḥ sarvayādavaiḥ cakreṇa rathināṃ śreṣṭha kiṃ nu tāta yuyutsase 35 evam ukto mayā drauṇir mām idaṃ pratyuvāca ha prayujya bhavate pūjāṃ yotsye kṛṣṇa tvayety uta 36 tatas te prārthitaṃ cakraṃ devadānava pūjitam ajeyaḥ syām iti vibho satyam etad bravīmi te 37 tvatto 'yaṃ durlabhaṃ kāmam anavāpyaiva keśava pratiyāsyāmi govinda śivenābhivadasva mām 38 etat sunābhaṃ vṛṣṇīnām ṛṣabheṇa tvayā dhṛtam cakram apraticakreṇa bhuvi nānyo 'bhipadyate 39 etāvad uktvā drauṇir māṃ yugmam aśvān dhanāni ca ādāyopayayau bālo ratnāni vividhāni ca 40 sa saṃrambhī durātmā ca capalaḥ krūra eva ca veda cāstraṃ brahmaśiras tasmād rakṣyo vṛkodaraḥ |