|
1
[व] तस्यां रात्र्यां वयतीतायां धृष्टथ्युम्नस्य सारदिः शशंस धर्मराजाय सौप्तिके कथनं कृतम 2 थरौपथेया महाराज थरुपथस्यात्मजैः सह परमत्ता निशि विश्वस्ताः सवपन्तः शिबिरे सवके 3 कृतवर्मणा नृशंसेन गौतमेन कृपेण च अश्वत्दाम्ना च पापेन हतं वः शिबिरं निशि 4 एतैर नरगजाश्वानां परासशक्तिपरश्वधैः सहस्राणि निकृन्तथ्भिर निःशेषं ते बलं कृतम 5 छिथ्यमानस्य महतॊ वनस्येव परश्वधैः शुश्रुवे सुमहाञ शब्थॊ बलस्य तव भारत 6 अहम एकॊ ऽवशिष्टस तु तस्मात सैन्यान महीपते मुक्तः कदं चिथ धर्मात्मन वयग्रस्य कृतवर्मणः 7 तच छरुत्वा वाक्यम अशिवं कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः पपात मह्यां थुर्धर्षः पुत्रशॊकसमन्वितः 8 तं पतन्तम अभिक्रम्य परिजग्राह सात्यकिः भीमसेनॊ ऽरजुनश चैव माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ 9 लब्धचेतास तु कौन्तेयः शॊकविह्वलया गिरा जित्वा शत्रूञ जितः पश्यात पर्यथेवयथ आतुरः 10 थुर्विथा गतिर अर्दानाम अपि ये थिव्यचक्षुषः जीयमाना जयन्त्य अन्ये जयमाना वयं जिताः 11 हत्वा भरातॄन वयस्यांश च पितॄन पुत्रान सुहृथ्गणान बन्धून अमात्यान पौत्रांश च जित्वा सर्वाञ जिता वयम 12 अनर्दॊ हय अर्दसंकाशस तदार्दॊ ऽनर्दथर्शनः जयॊ ऽयम अजयाकारॊ जयस तस्मात पराजयः 13 यं हित्वा तप्यते पश्चाथ आपन्न इव थुर्मतिः अक्दं मन्येत विजयं ततॊ जिततरः परैः 14 येषाम अर्दाय पापस्य धिग जयस्य सुहृथ वधे निर्जितैर अप्रमत्तैर हि विजिता जितकाशिनः 15 कर्णिनालीकथंष्ट्रस्य खड्गजिह्वस्य संयुगे चापव्यात्तस्य रौथ्रस्य जयातलस्वननाथिनः 16 करुथ्धस्य नरसिंहस्य संग्रामेष्व अपलायिनः ये वयमुच्यन्त कर्णस्य परमाथात त इमे हताः 17 रदह्रथं शरवर्षॊर्मि मन्तं; रत्नाचितं वाहन राजियुक्तम शक्त्यृष्टि मीनध्वजनागनक्रं; शरासनावर्त महेषु फेनम 18 संग्रामचन्थ्रॊथय वेगवेलं; थरॊणार्णवं जयातलनेमि घॊषम ये तेरुर उच्चावचशस्त्रनौभिस; ते राजपुत्रा निहताः परमाथात 19 न हि परमाथात परमॊ ऽसति कश चिथ; वधॊ नराणाम इह जीवलॊके परमत्तम अर्दा हि नरं समन्तात; तयजन्त्य अनर्दाश च समाविशन्ति 20 धवजॊत्तम गरॊच्छ्रितधूमकेतुं; शरार्चिषं कॊपमहासमीरम महाधनुर जयातलनेमि घॊषं; तनुत्र नानाविध शस्त्रहॊमम 21 महाचमू कक्षवराभिपन्नं; महाहवे भीष्म महाथवाग्निम ये सेहुर आत्तायत शस्त्रवेगं; ते राजपुत्रा निहताः परमाथात 22 न हि परमत्तेन नरेण लभ्या; विथ्या तपः शरीर विपुलं यशॊ वा पश्याप्रमाथेन निहत्य शत्रून; सर्वान महेन्थ्रं सुखम एधमानम 23 इन्थ्रॊपमान पार्दिव पुत्रपौत्रान; पश्याविशेषेण हतान परमाथात तीर्त्वा समुथ्रं वणिजः समृथ्धाः; सन्नाः कु नथ्याम इव हेलमानाः अमर्षितैर ये निहताः शयाना; निःसंशयं ते तरिथिवं परपन्नाः 24 कृष्णां नु शॊचामि कदं न साध्वीं; शॊकार्णवे साथ्य विनङ्क्ष्यतीति भरातॄंश च पुत्रांश च हतान निशम्य; पाञ्चालराजं पितरं च वृथ्धम धरुवं विसंज्ञा पतिता पृदिव्यां; सा शेष्यते शॊककृशाङ्गयष्टिः 25 तच छॊकजं थुःखम अपारयन्ती; कदं भविष्यत्य उचिता सुखानाम पुत्रक्षयभ्रातृवध परणुन्ना; परथह्यमानेव हुताशनेन 26 इत्य एवम आर्तः परिथेवयन स; राजा कुरूणां नकुलं बभाषे गच्छानयैनाम इह मन्थभाग्यां; समातृपक्षाम इति राजपुत्रीम 27 माथ्रीर उतस तत्परिगृह्य वाक्यं; धर्मेण धर्मप्रतिमस्य राज्ञः ययौ रदेनालयम आशु थेव्याः; पाञ्चालराजस्य च यत्र थाराः 28 परस्दाप्य माथ्रीसुतम आजमीढः; शॊकार्थितस तैः सहितः सुहृथ्भिः रॊरूयमाणः परययौ सुतानाम; आयॊधनं भूतगणानुकीर्णम 29 स तत परविशाशिवम उग्ररूपं; थथर्श पुत्रान सुहृथः सखींश च भूमौ शयानान रुधिरार्थ्रगात्रान; विभिन्नभग्नापहृतॊत्तमाङ्गान 30 स तांस तु थृष्ट्वा भृशम आर्तरूपॊ; युधिष्ठिरॊ धर्मभृतां वरिष्ठः उच्चैः पचुक्रॊश च कौरवाग्र्यः; पपात चॊर्व्यां सगणॊ विसंज्ञः |
1
[v] tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ dhṛṣṭadyumnasya sārathiḥ śaśaṃsa dharmarājāya sauptike kadanaṃ kṛtam 2 draupadeyā mahārāja drupadasyātmajaiḥ saha pramattā niśi viśvastāḥ svapantaḥ śibire svake 3 kṛtavarmaṇā nṛśaṃsena gautamena kṛpeṇa ca aśvatthāmnā ca pāpena hataṃ vaḥ śibiraṃ niśi 4 etair naragajāśvānāṃ prāsaśaktiparaśvadhaiḥ sahasrāṇi nikṛntadbhir niḥśeṣaṃ te balaṃ kṛtam 5 chidyamānasya mahato vanasyeva paraśvadhaiḥ śuśruve sumahāñ śabdo balasya tava bhārata 6 aham eko 'vaśiṣṭas tu tasmāt sainyān mahīpate muktaḥ kathaṃ cid dharmātman vyagrasya kṛtavarmaṇaḥ 7 tac chrutvā vākyam aśivaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ papāta mahyāṃ durdharṣaḥ putraśokasamanvitaḥ 8 taṃ patantam abhikramya parijagrāha sātyakiḥ bhīmaseno 'rjunaś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau 9 labdhacetās tu kaunteyaḥ śokavihvalayā girā jitvā śatrūñ jitaḥ paśyāt paryadevayad āturaḥ 10 durvidā gatir arthānām api ye divyacakṣuṣaḥ jīyamānā jayanty anye jayamānā vayaṃ jitāḥ 11 hatvā bhrātṝn vayasyāṃś ca pitṝn putrān suhṛdgaṇān bandhūn amātyān pautrāṃś ca jitvā sarvāñ jitā vayam 12 anartho hy arthasaṃkāśas tathārtho 'narthadarśanaḥ jayo 'yam ajayākāro jayas tasmāt parājayaḥ 13 yaṃ hitvā tapyate paścād āpanna iva durmatiḥ akthaṃ manyeta vijayaṃ tato jitataraḥ paraiḥ 14 yeṣām arthāya pāpasya dhig jayasya suhṛd vadhe nirjitair apramattair hi vijitā jitakāśinaḥ 15 karṇinālīkadaṃṣṭrasya khaḍgajihvasya saṃyuge cāpavyāttasya raudrasya jyātalasvananādinaḥ 16 kruddhasya narasiṃhasya saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ ye vyamucyanta karṇasya pramādāt ta ime hatāḥ 17 rathahradaṃ śaravarṣormi mantaṃ; ratnācitaṃ vāhana rājiyuktam śaktyṛṣṭi mīnadhvajanāganakraṃ; śarāsanāvarta maheṣu phenam 18 saṃgrāmacandrodaya vegavelaṃ; droṇārṇavaṃ jyātalanemi ghoṣam ye terur uccāvacaśastranaubhis; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt 19 na hi pramādāt paramo 'sti kaś cid; vadho narāṇām iha jīvaloke pramattam arthā hi naraṃ samantāt; tyajanty anarthāś ca samāviśanti 20 dhvajottama grocchritadhūmaketuṃ; śarārciṣaṃ kopamahāsamīram mahādhanur jyātalanemi ghoṣaṃ; tanutra nānāvidha śastrahomam 21 mahācamū kakṣavarābhipannaṃ; mahāhave bhīṣma mahādavāgnim ye sehur āttāyata śastravegaṃ; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt 22 na hi pramattena nareṇa labhyā; vidyā tapaḥ śrīr vipulaṃ yaśo vā paśyāpramādena nihatya śatrūn; sarvān mahendraṃ sukham edhamānam 23 indropamān pārthiva putrapautrān; paśyāviśeṣeṇa hatān pramādāt tīrtvā samudraṃ vaṇijaḥ samṛddhāḥ; sannāḥ ku nadyām iva helamānāḥ amarṣitair ye nihatāḥ śayānā; niḥsaṃśayaṃ te tridivaṃ prapannāḥ 24 kṛṣṇāṃ nu śocāmi kathaṃ na sādhvīṃ; śokārṇave sādya vinaṅkṣyatīti bhrātṝṃś ca putrāṃś ca hatān niśamya; pāñcālarājaṃ pitaraṃ ca vṛddham dhruvaṃ visaṃjñā patitā pṛthivyāṃ; sā śeṣyate śokakṛśāṅgayaṣṭiḥ 25 tac chokajaṃ duḥkham apārayantī; kathaṃ bhaviṣyaty ucitā sukhānām putrakṣayabhrātṛvadha praṇunnā; pradahyamāneva hutāśanena 26 ity evam ārtaḥ paridevayan sa; rājā kurūṇāṃ nakulaṃ babhāṣe gacchānayainām iha mandabhāgyāṃ; samātṛpakṣām iti rājaputrīm 27 mādrīr utas tatparigṛhya vākyaṃ; dharmeṇa dharmapratimasya rājñaḥ yayau rathenālayam āśu devyāḥ; pāñcālarājasya ca yatra dārāḥ 28 prasthāpya mādrīsutam ājamīḍhaḥ; śokārditas taiḥ sahitaḥ suhṛdbhiḥ rorūyamāṇaḥ prayayau sutānām; āyodhanaṃ bhūtagaṇānukīrṇam 29 sa tat praviśāśivam ugrarūpaṃ; dadarśa putrān suhṛdaḥ sakhīṃś ca bhūmau śayānān rudhirārdragātrān; vibhinnabhagnāpahṛtottamāṅgān 30 sa tāṃs tu dṛṣṭvā bhṛśam ārtarūpo; yudhiṣṭhiro dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ uccaiḥ pacukrośa ca kauravāgryaḥ; papāta corvyāṃ sagaṇo visaṃjñaḥ |