|
1
[धृ] अधिष्ठितः पथा मूर्ध्नि भग्नसक्दॊ महीं गतः शौटीरमानी पुत्रॊ मे कान्य अभाषत संजय 2 अत्यर्दं कॊपनॊ राजा जातवैरश च पाण्डुषु वयसनं परमं पराप्तः किम आह परमाहवे 3 [स] शृणु राजन परवक्ष्यामि यदावृत्तं नराधिप राज्ञा यथ उक्तं भग्नेन तस्मिन वयसन आगते 4 भग्नसक्दॊ नृपॊ राजन पांसुना सॊ ऽवगुण्ठितः यमयन पूर्धजांस तत्र वीक्ष्य चैव थिशॊ थश 5 केशान नियम्य यत्नेन निःश्वसन्न उरगॊ यदा संरम्भाश्रु परीताभ्यां नेत्राभ्याम अभिवीक्ष्य माम 6 बाहू धरण्यां निष्पिष्य मुहुर मत्त इव थविपः परकीर्णान मूर्धजान धुन्वन थन्तैर थन्तान उपस्पृशन गर्हयन पाण्डवं जयेष्ठं निःश्वस्येथम अदाब्रवीत 7 भीष्मे शांतनवे नादे कर्णे चास्त्रभृतां वरे गौतमे शकुनौ चापि थरॊणे चास्त्रभृतां वरे 8 अश्वत्दाम्नि तदा शल्ये शूरे च कृतवर्मणि इमाम अवस्दां पराप्तॊ ऽसमि कालॊ हि थुरित करमः 9 एकाथश चमू भर्ता सॊ ऽहम एतां थशां गतः कालं पराप्य महाबाहॊ न कश चिथ अतिवर्तते 10 आख्यातव्यं मथीयानां ये ऽसमिञ जीवन्ति संगरे यदाहं भीमसेनेन वयुत्क्रम्य समयं हतः 11 बहूनि सुनृशंसानि कृतानि खलु पाण्डवैः भूरिश्रवसि कर्णे च भीष्मे थरॊणे च शरीमति 12 इथं चाकीर्तिजं कर्म नृशंसैः पाण्डवैः कृतम येन ते सत्सु निर्वेथं गमिष्यन्तीति मे मतिः 13 का परीतिः सत्त्वयुक्तस्य कृत्वॊपधि कृतं जयम कॊ वा समयभेत्तारं बुधः संमन्तुम अर्हति 14 अधर्मेण जयं लब्ध्वा कॊ नु हृष्येत पण्डितः यदा संहृष्यते पापः पाण्डुपुत्रॊ वृकॊथरः 15 किं नु चित्रम अतस तव अथ्य भग्नसक्दस्य यन मम करुथ्धेन भीमसेनेन पाथेन मृथितं शिरः 16 परतपन्तं शरिया जुष्टं वर्तमानं च बन्धुषु एवं कुर्यान नरॊ यॊ हि स वै संजय पूजितः 17 अभिज्ञौ कषत्रधर्मस्य मम माता पिता च मे तौ हि संजय थुःखार्तौ विज्ञाप्यौ वचनान मम 18 इष्टं भृत्या भृताः सम्यग भूः परशास्ता ससागरा मूर्ध्नि सदितम अमित्राणां जीवताम एव संजय 19 थत्ता थाया यदाशक्ति मित्राणां च परियं कृतम अमित्रा बाधिताः सर्वे कॊ नु सवन्ततरॊ मया 20 यातानि परराष्ट्राणि नृपा भुक्ताश च थासवत परियेभ्यः परकृतं साधु कॊ नु सवन्ततरॊ मया 21 मानिता बान्धवाः सर्वे मान्यः संपूजितॊ जनः तरितयं सेवितं सर्वं कॊ नु सवन्ततरॊ मया 22 आज्ञप्तं नृप मुख्येषु मानः पराप्तः सुथुर्लभः आजानेयैस तदा यातं कॊ नु सवन्ततरॊ मया 23 अधीतं विधिवथ थत्तं पराप्तम आयुर निरामयम सवधर्मेण जिता लॊक्काः कॊ नु सवन्ततरॊ मया 24 थिष्ट्या नाहं जितः संख्ये परान परेष्यवथ आश्रितः थिष्ट्या मे विपुला लक्ष्मीर मृते तव अन्यं गता विभॊ 25 यथ इष्टं कषत्रबन्धूनां सवधर्मम अनुतिष्ठताम निधनं तन मया पराप्तं कॊ नु सवन्ततरॊ मया 26 थिष्ट्या नाहं परावृत्तॊ वैरात पराकृतवज जितः थिष्ट्या न विमतिं कां चिथ भजित्वा तु पराजितः 27 सुप्तं वाद परमत्तं वा यदा हन्याथ विषेण वा एवं वयुत्क्रान्त धर्मेण वयुत्क्रम्य समयं हतः 28 अश्वत्दामा महाभागः कृतवर्मा च सात्वतः कृपः शारथ्वतश चैव वक्तव्या वचनान मम 29 अधर्मेण परवृत्तानां पाण्डवानाम अनेकशः विश्वासं समयघ्नानां न यूयं गन्तुम अर्हद 30 वातिकांश चाब्रवीथ राजा पुत्रस ते सत्यविक्रमः अधर्माथ भीमसेनेन निहतॊ ऽहं यदा रणे 31 सॊ ऽहं थरॊणं सवर्गगतं शल्य कर्णाव उभौ तदा वृषसेनं महावीर्यं शकुनिं चापि सौबलम 32 जलसंधं महावीर्यं भगथत्तं च पार्दिवम सौमथत्तिं महेष्वासं सैन्धवं च जयथ्रदम 33 थुःशासन पुरॊगांश च भरातॄन आत्मसमांस तदा थौःशासनिं च विक्रान्तं लक्ष्मणं चात्मजाव उभौ 34 एतांश चान्यांश च सुबहून मथीयांश च सहस्रशः पृष्ठतॊ ऽनुगमिष्यामि सार्दहीन इवाध्वगः 35 कदं भरातॄन हताञ शरुत्वा भर्तारं च सवसा मम रॊरूयमाणा थुःखार्ता थुःशला सा भविष्यति 36 सनुषाभिः परसुणाभिश च वृथ्धॊ राजा पिता मम गान्धारी सहितः करॊशन कां गतिं परतिपत्स्यते 37 नूनं लक्ष्मण मातापि हतपुत्रा हतेश्वरा विनाशं यास्यति कषिप्रं कल्याणी पृदुलॊचना 38 यथि जानाति चार्वाकः परिव्राड वाग विशारथः करिष्यति महाभागॊ धरुवं सॊ ऽपचितिं मम 39 समन्तपञ्चके पुण्ये तरिषु लॊकेषु विश्रुते अहं निधनम आसाथ्य लॊकान पराप्स्यामि शाश्वतान 40 ततॊ जनसहस्राणि बाष्पपूर्णानि मारिष परलापं नृपतेः शरुत्वा विथ्रवन्ति थिशॊ थश 41 ससागरवना घॊरा पृदिवी सचराचरा चचालाद सनिर्ह्राथा थिशश चैवाविलाभवन 42 ते थरॊणपुत्रम आसाथ्य यदावृत्तं नयवेथयन वयवहारं गथायुथ्धे पार्दिवस्य च घातनम 43 तथ आख्याय ततः सर्वे थरॊणपुत्रस्य भारत धयात्वा च सुचिरं कालं जग्मुर आर्ता यदागतम |
1
[dhṛ] adhiṣṭhitaḥ padā mūrdhni bhagnasaktho mahīṃ gataḥ śauṭīramānī putro me kāny abhāṣata saṃjaya 2 atyarthaṃ kopano rājā jātavairaś ca pāṇḍuṣu vyasanaṃ paramaṃ prāptaḥ kim āha paramāhave 3 [s] śṛṇu rājan pravakṣyāmi yathāvṛttaṃ narādhipa rājñā yad uktaṃ bhagnena tasmin vyasana āgate 4 bhagnasaktho nṛpo rājan pāṃsunā so 'vaguṇṭhitaḥ yamayan pūrdhajāṃs tatra vīkṣya caiva diśo daśa 5 keśān niyamya yatnena niḥśvasann urago yathā saṃrambhāśru parītābhyāṃ netrābhyām abhivīkṣya mām 6 bāhū dharaṇyāṃ niṣpiṣya muhur matta iva dvipaḥ prakīrṇān mūrdhajān dhunvan dantair dantān upaspṛśan garhayan pāṇḍavaṃ jyeṣṭhaṃ niḥśvasyedam athābravīt 7 bhīṣme śāṃtanave nāthe karṇe cāstrabhṛtāṃ vare gautame śakunau cāpi droṇe cāstrabhṛtāṃ vare 8 aśvatthāmni tathā śalye śūre ca kṛtavarmaṇi imām avasthāṃ prāpto 'smi kālo hi durita kramaḥ 9 ekādaśa camū bhartā so 'ham etāṃ daśāṃ gataḥ kālaṃ prāpya mahābāho na kaś cid ativartate 10 ākhyātavyaṃ madīyānāṃ ye 'smiñ jīvanti saṃgare yathāhaṃ bhīmasenena vyutkramya samayaṃ hataḥ 11 bahūni sunṛśaṃsāni kṛtāni khalu pāṇḍavaiḥ bhūriśravasi karṇe ca bhīṣme droṇe ca śrīmati 12 idaṃ cākīrtijaṃ karma nṛśaṃsaiḥ pāṇḍavaiḥ kṛtam yena te satsu nirvedaṃ gamiṣyantīti me matiḥ 13 kā prītiḥ sattvayuktasya kṛtvopadhi kṛtaṃ jayam ko vā samayabhettāraṃ budhaḥ saṃmantum arhati 14 adharmeṇa jayaṃ labdhvā ko nu hṛṣyeta paṇḍitaḥ yathā saṃhṛṣyate pāpaḥ pāṇḍuputro vṛkodaraḥ 15 kiṃ nu citram atas tv adya bhagnasakthasya yan mama kruddhena bhīmasenena pādena mṛditaṃ śiraḥ 16 pratapantaṃ śriyā juṣṭaṃ vartamānaṃ ca bandhuṣu evaṃ kuryān naro yo hi sa vai saṃjaya pūjitaḥ 17 abhijñau kṣatradharmasya mama mātā pitā ca me tau hi saṃjaya duḥkhārtau vijñāpyau vacanān mama 18 iṣṭaṃ bhṛtyā bhṛtāḥ samyag bhūḥ praśāstā sasāgarā mūrdhni sthitam amitrāṇāṃ jīvatām eva saṃjaya 19 dattā dāyā yathāśakti mitrāṇāṃ ca priyaṃ kṛtam amitrā bādhitāḥ sarve ko nu svantataro mayā 20 yātāni pararāṣṭrāṇi nṛpā bhuktāś ca dāsavat priyebhyaḥ prakṛtaṃ sādhu ko nu svantataro mayā 21 mānitā bāndhavāḥ sarve mānyaḥ saṃpūjito janaḥ tritayaṃ sevitaṃ sarvaṃ ko nu svantataro mayā 22 ājñaptaṃ nṛpa mukhyeṣu mānaḥ prāptaḥ sudurlabhaḥ ājāneyais tathā yātaṃ ko nu svantataro mayā 23 adhītaṃ vidhivad dattaṃ prāptam āyur nirāmayam svadharmeṇa jitā lokkāḥ ko nu svantataro mayā 24 diṣṭyā nāhaṃ jitaḥ saṃkhye parān preṣyavad āśritaḥ diṣṭyā me vipulā lakṣmīr mṛte tv anyaṃ gatā vibho 25 yad iṣṭaṃ kṣatrabandhūnāṃ svadharmam anutiṣṭhatām nidhanaṃ tan mayā prāptaṃ ko nu svantataro mayā 26 diṣṭyā nāhaṃ parāvṛtto vairāt prākṛtavaj jitaḥ diṣṭyā na vimatiṃ kāṃ cid bhajitvā tu parājitaḥ 27 suptaṃ vātha pramattaṃ vā yathā hanyād viṣeṇa vā evaṃ vyutkrānta dharmeṇa vyutkramya samayaṃ hataḥ 28 aśvatthāmā mahābhāgaḥ kṛtavarmā ca sātvataḥ kṛpaḥ śāradvataś caiva vaktavyā vacanān mama 29 adharmeṇa pravṛttānāṃ pāṇḍavānām anekaśaḥ viśvāsaṃ samayaghnānāṃ na yūyaṃ gantum arhatha 30 vātikāṃś cābravīd rājā putras te satyavikramaḥ adharmād bhīmasenena nihato 'haṃ yathā raṇe 31 so 'haṃ droṇaṃ svargagataṃ śalya karṇāv ubhau tathā vṛṣasenaṃ mahāvīryaṃ śakuniṃ cāpi saubalam 32 jalasaṃdhaṃ mahāvīryaṃ bhagadattaṃ ca pārthivam saumadattiṃ maheṣvāsaṃ saindhavaṃ ca jayadratham 33 duḥśāsana purogāṃś ca bhrātṝn ātmasamāṃs tathā dauḥśāsaniṃ ca vikrāntaṃ lakṣmaṇaṃ cātmajāv ubhau 34 etāṃś cānyāṃś ca subahūn madīyāṃś ca sahasraśaḥ pṛṣṭhato 'nugamiṣyāmi sārthahīna ivādhvagaḥ 35 kathaṃ bhrātṝn hatāñ śrutvā bhartāraṃ ca svasā mama rorūyamāṇā duḥkhārtā duḥśalā sā bhaviṣyati 36 snuṣābhiḥ prasuṇābhiś ca vṛddho rājā pitā mama gāndhārī sahitaḥ krośan kāṃ gatiṃ pratipatsyate 37 nūnaṃ lakṣmaṇa mātāpi hataputrā hateśvarā vināśaṃ yāsyati kṣipraṃ kalyāṇī pṛthulocanā 38 yadi jānāti cārvākaḥ parivrāḍ vāg viśāradaḥ kariṣyati mahābhāgo dhruvaṃ so 'pacitiṃ mama 39 samantapañcake puṇye triṣu lokeṣu viśrute ahaṃ nidhanam āsādya lokān prāpsyāmi śāśvatān 40 tato janasahasrāṇi bāṣpapūrṇāni māriṣa pralāpaṃ nṛpateḥ śrutvā vidravanti diśo daśa 41 sasāgaravanā ghorā pṛthivī sacarācarā cacālātha sanirhrādā diśaś caivāvilābhavan 42 te droṇaputram āsādya yathāvṛttaṃ nyavedayan vyavahāraṃ gadāyuddhe pārthivasya ca ghātanam 43 tad ākhyāya tataḥ sarve droṇaputrasya bhārata dhyātvā ca suciraṃ kālaṃ jagmur ārtā yathāgatam |