|
1
[स] ते सेने ऽनयॊन्यम आसाथ्य परहृष्टाश्वनरथ्विपे बृहत्यौ संप्रजह्राते थेवासुरचमूपमे 2 ततॊ गजा रदाश चाश्वाः पत्तयश च महाहवे संप्रहारं परं चक्रुर थेव पाप्म परणाशनम 3 पूर्णचन्थ्रार्क पथ्मानां कान्ति तविड गन्धतः समैः उत्तमाङ्गैर नृसिंहानां नृसिंहास तस्तरुर महीम 4 अर्धचन्थ्रैस तदा भल्लैः कषुरप्रैर असि पट्टिशैः परश्वधैश चाप्य अकृन्तन्न उत्तमाङ्गानि युध्यताम 5 वयायतायत बाहूनां वयायतायत बाहुभिः वयायता बाहवः पेतुश छिन्नमुष्ट्य आयुधाङ्गथाः 6 तैः सफुरथ्भिर मही भाति रक्ताङ्गुलि तलैस तथा गरुड परहतैर उग्रैः पञ्चास्यैर इव पन्नगैः 7 हयस्यन्थन नागेभ्यः पेतुर वीरा थविषथ धताः विमानेभ्यॊ यदा कषीणे पुण्ये सवर्गसथस तदा 8 गथाभिर अन्यैर गुर्वीभिः परिघैर मुसलैर अपि पॊदिताः शतशः पेतुर वीरा वीरतरै रणे 9 रदा रदैर विनिहता मत्ता मत्तैर थविपैर थविपाः साथिनः साथिभिश चैव तस्मिन परमसंकुले 10 रदा वररदैर नागैर अश्वारॊहाश च पत्तिभिः अश्वारॊहैः पथाताश च निहता युधि शेरते 11 रदाश्वपत्तयॊ नागै रदैर नागाश च पत्तयः रदपत्तिथ्विपाश चाश्वैर नृभिश चाश्वरदथ्विपाः 12 रदाश्वेभ नराणां च नराश्वेभ रदैः कृतम पाणिपाथैश च शस्त्रैश च रदैश च कथनं महत 13 तदा तस्मिन बले शूरैर वध्यमाने हते ऽपि च अस्मान अभ्यागमन पार्दा वृकॊथर पुरॊगमाः 14 धृष्टथ्युम्नः शिखण्डी च थरौपथेयाः परभथ्रकाः सात्यकिश चेकितानश च थरविडैः सैनिकैः सह 15 भृता वित्तेन महता पाण्ड्याश चौड्राः स केरलाः वयूढॊरस्का थीर्घभुजाः परांशवः परियथर्शनाः 16 आपीडिनॊ रक्तथन्ता मत्तमातङ्गविक्रमाः नाना विराग वसना गन्धचूर्णावचूर्णिताः 17 बथ्धासयः पाशहस्ता वारणप्रतिवारणाः समानमृत्यवॊ राजन्न अनीकस्दाः परस्परम 18 कलापिनश चापहस्ता थीर्घकेशाः परियाहवाः पत्तयः सात्यकेर अन्ध्रा घॊररूपपराक्रमाः 19 अदापरे पुनः शूराश चेथिपाञ्चालकेकयाः करूषाः कॊसलाः काश्या मागधाश चापि थुथ्रुवुः 20 तेषां रदाश च नागाश च परवराश चापि पत्तयः नानाविध रवैर हृष्टा नृत्यन्ति च हसन्ति च 21 तस्य सैन्यस्य महतॊ महामात्रवरैर वृतः मध्यं वृकॊथरॊ ऽभयागात तवथीयं नागधूर गतः 22 स नागप्रवरॊ ऽतयुग्रॊ विधिवत कल्पितॊ बभौ उथयाथ्र्य अग्र्यभवनं यदाभ्युथित भास्करम 23 तस्यायसं वर्म वरं वररत्नविभूषितम तारॊथ्भासस्य नभसः शारथस्य समत्विषम 24 स तॊमरप्रासकरश चारु मौलिः सवलंकृतः चरन मध्यंथिनार्काभस तेजसा वयथहथ रिपून 25 तं थृष्ट्वा थविरथं थूरात कषेमधूर्तिर थविपस्दितः आह्वयानॊ ऽभिथुथ्राव परमनाः परमनस्तरम 26 तयॊः समभवथ युथ्धं थविपयॊर उग्ररूपयॊः यथृच्छया थरुमवतॊर महापर्वतयॊर इव 27 संसक्तनागौ तौ वीरौ तॊमरैर इतरेतरम बलवत सूर्यरश्म्य आभैर भित्त्वा भित्त्वा विनेथतुः 28 वयपसृत्य तु नागाभ्यां मडलानि विचेरतुः परगृह्य चैव धनुषी जघ्नतुर वै परस्परम 29 कष्वेडितास्फॊटित रवैर बाणशब्थैश च सर्वशः तौ जनान हर्षयित्वा च सिंहनाथान परचक्रतुः 30 समुथ्यतकराभ्यां तौ थविपाभ्यां कृतिनाव उभौ वातॊथ्धूत पताकाभ्यां युयुधाते महाबलौ 31 ताव अन्यॊन्यस्य धनुषी छित्त्वान्यॊन्यं विनेथतुः शक्तितॊमर वर्षेण परावृण मेघाव इवाम्बुभिः 32 कषेमधूर्तिस तथा भीमं तॊमरेण सतनान्तरे निर्बिभेथ तु वेगेन षड्भिश चाप्य अपरैर नथन 33 स भीमसेनः शुशुभे तॊमरैर अङ्गमाश्रितैः करॊधथीप्तवपुर मेघैः सप्त सप्तिर इवांशुमान 34 ततॊ भास्करवर्णाभम अञ्जॊ गतिमय समयम ससर्ज तॊमरं भीमः परत्यमित्राय यत्नवान 35 ततः कुलूताधिपतिश चापम आयम्य सायकैः थशभिस तॊमरं छित्त्वा शक्त्या विव्याध पाण्डवम 36 अद कार्मुकम आथाय महाजलथ निस्वनम रिपॊर अभ्यर्थयन नागम उन्मथः पाण्डवः शरैः 37 स शरौघार्थितॊ नागॊ भीमसेनेन संयुगे निगृह्यमाणॊ नातिष्ठथ वातध्वस्त इवाम्बुथः 38 ताम अभ्यधावथ थविरथं भीमसेनस्य नागराट महावातेरितं मेघं वातॊथ्धूत इवाम्बुथः 39 संनिवर्त्यात्मनॊ नागं कषेमधूर्तिः परयत्नतः विव्याधाभिथ्रुतं बाणैर भीमसेनं स कुञ्जरम 40 ततः साधु विसृष्टेन कषुरेण पुरुषर्षभः छित्त्वा शरासनं शत्रॊर नागम आमित्रम आर्थयत 41 ततः खजा कया भीमं कषेमधूर्तिः पराभिनत जघान चास्य थविरथं नाराचैः सर्वमर्मसु 42 पुरा नागस्य पतनाथ अवप्लुत्य सदितॊ महीम भीमसेनॊ रिपॊर नागं गथया समपॊदयत 43 तस्मात परमदितान नागात कषेमधूर्तिम अवथ्रुतम उथ्यतासिम उपायान्तं गथयाहन वृकॊथरः 44 स पपात हतः सासिर वयसुः सवम अभितॊ थविपम वज्रप्ररुग्णम अचलं सिंहॊ वज्रहतॊ यदा 45 निहतं नृपतिं थृष्ट्वा कुलूतानां यशस्करम पराथ्रवथ वयदिता सेना तवथीया भरतर्षभ |
1
[s] te sene 'nyonyam āsādya prahṛṣṭāśvanaradvipe bṛhatyau saṃprajahrāte devāsuracamūpame 2 tato gajā rathāś cāśvāḥ pattayaś ca mahāhave saṃprahāraṃ paraṃ cakrur deva pāpma praṇāśanam 3 pūrṇacandrārka padmānāṃ kānti tviḍ gandhataḥ samaiḥ uttamāṅgair nṛsiṃhānāṃ nṛsiṃhās tastarur mahīm 4 ardhacandrais tathā bhallaiḥ kṣuraprair asi paṭṭiśaiḥ paraśvadhaiś cāpy akṛntann uttamāṅgāni yudhyatām 5 vyāyatāyata bāhūnāṃ vyāyatāyata bāhubhiḥ vyāyatā bāhavaḥ petuś chinnamuṣṭy āyudhāṅgadāḥ 6 taiḥ sphuradbhir mahī bhāti raktāṅguli talais tadā garuḍa prahatair ugraiḥ pañcāsyair iva pannagaiḥ 7 hayasyandana nāgebhyaḥ petur vīrā dviṣad dhatāḥ vimānebhyo yathā kṣīṇe puṇye svargasadas tathā 8 gadābhir anyair gurvībhiḥ parighair musalair api pothitāḥ śataśaḥ petur vīrā vīratarai raṇe 9 rathā rathair vinihatā mattā mattair dvipair dvipāḥ sādinaḥ sādibhiś caiva tasmin paramasaṃkule 10 rathā vararathair nāgair aśvārohāś ca pattibhiḥ aśvārohaiḥ padātāś ca nihatā yudhi śerate 11 rathāśvapattayo nāgai rathair nāgāś ca pattayaḥ rathapattidvipāś cāśvair nṛbhiś cāśvarathadvipāḥ 12 rathāśvebha narāṇāṃ ca narāśvebha rathaiḥ kṛtam pāṇipādaiś ca śastraiś ca rathaiś ca kadanaṃ mahat 13 tathā tasmin bale śūrair vadhyamāne hate 'pi ca asmān abhyāgaman pārthā vṛkodara purogamāḥ 14 dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ sātyakiś cekitānaś ca draviḍaiḥ sainikaiḥ saha 15 bhṛtā vittena mahatā pāṇḍyāś cauḍrāḥ sa keralāḥ vyūḍhoraskā dīrghabhujāḥ prāṃśavaḥ priyadarśanāḥ 16 āpīḍino raktadantā mattamātaṅgavikramāḥ nānā virāga vasanā gandhacūrṇāvacūrṇitāḥ 17 baddhāsayaḥ pāśahastā vāraṇaprativāraṇāḥ samānamṛtyavo rājann anīkasthāḥ parasparam 18 kalāpinaś cāpahastā dīrghakeśāḥ priyāhavāḥ pattayaḥ sātyaker andhrā ghorarūpaparākramāḥ 19 athāpare punaḥ śūrāś cedipāñcālakekayāḥ karūṣāḥ kosalāḥ kāśyā māgadhāś cāpi dudruvuḥ 20 teṣāṃ rathāś ca nāgāś ca pravarāś cāpi pattayaḥ nānāvidha ravair hṛṣṭā nṛtyanti ca hasanti ca 21 tasya sainyasya mahato mahāmātravarair vṛtaḥ madhyaṃ vṛkodaro 'bhyāgāt tvadīyaṃ nāgadhūr gataḥ 22 sa nāgapravaro 'tyugro vidhivat kalpito babhau udayādry agryabhavanaṃ yathābhyudita bhāskaram 23 tasyāyasaṃ varma varaṃ vararatnavibhūṣitam tārodbhāsasya nabhasaḥ śāradasya samatviṣam 24 sa tomaraprāsakaraś cāru mauliḥ svalaṃkṛtaḥ caran madhyaṃdinārkābhas tejasā vyadahad ripūn 25 taṃ dṛṣṭvā dviradaṃ dūrāt kṣemadhūrtir dvipasthitaḥ āhvayāno 'bhidudrāva pramanāḥ pramanastaram 26 tayoḥ samabhavad yuddhaṃ dvipayor ugrarūpayoḥ yadṛcchayā drumavator mahāparvatayor iva 27 saṃsaktanāgau tau vīrau tomarair itaretaram balavat sūryaraśmy ābhair bhittvā bhittvā vinedatuḥ 28 vyapasṛtya tu nāgābhyāṃ maḍalāni viceratuḥ pragṛhya caiva dhanuṣī jaghnatur vai parasparam 29 kṣveḍitāsphoṭita ravair bāṇaśabdaiś ca sarvaśaḥ tau janān harṣayitvā ca siṃhanādān pracakratuḥ 30 samudyatakarābhyāṃ tau dvipābhyāṃ kṛtināv ubhau vātoddhūta patākābhyāṃ yuyudhāte mahābalau 31 tāv anyonyasya dhanuṣī chittvānyonyaṃ vinedatuḥ śaktitomara varṣeṇa prāvṛṇ meghāv ivāmbubhiḥ 32 kṣemadhūrtis tadā bhīmaṃ tomareṇa stanāntare nirbibheda tu vegena ṣaḍbhiś cāpy aparair nadan 33 sa bhīmasenaḥ śuśubhe tomarair aṅgamāśritaiḥ krodhadīptavapur meghaiḥ sapta saptir ivāṃśumān 34 tato bhāskaravarṇābham añjo gatimaya smayam sasarja tomaraṃ bhīmaḥ pratyamitrāya yatnavān 35 tataḥ kulūtādhipatiś cāpam āyamya sāyakaiḥ daśabhis tomaraṃ chittvā śaktyā vivyādha pāṇḍavam 36 atha kārmukam ādāya mahājalada nisvanam ripor abhyardayan nāgam unmadaḥ pāṇḍavaḥ śaraiḥ 37 sa śaraughārdito nāgo bhīmasenena saṃyuge nigṛhyamāṇo nātiṣṭhad vātadhvasta ivāmbudaḥ 38 tām abhyadhāvad dviradaṃ bhīmasenasya nāgarāṭ mahāvāteritaṃ meghaṃ vātoddhūta ivāmbudaḥ 39 saṃnivartyātmano nāgaṃ kṣemadhūrtiḥ prayatnataḥ vivyādhābhidrutaṃ bāṇair bhīmasenaṃ sa kuñjaram 40 tataḥ sādhu visṛṣṭena kṣureṇa puruṣarṣabhaḥ chittvā śarāsanaṃ śatror nāgam āmitram ārdayat 41 tataḥ khajā kayā bhīmaṃ kṣemadhūrtiḥ parābhinat jaghāna cāsya dviradaṃ nārācaiḥ sarvamarmasu 42 purā nāgasya patanād avaplutya sthito mahīm bhīmaseno ripor nāgaṃ gadayā samapothayat 43 tasmāt pramathitān nāgāt kṣemadhūrtim avadrutam udyatāsim upāyāntaṃ gadayāhan vṛkodaraḥ 44 sa papāta hataḥ sāsir vyasuḥ svam abhito dvipam vajraprarugṇam acalaṃ siṃho vajrahato yathā 45 nihataṃ nṛpatiṃ dṛṣṭvā kulūtānāṃ yaśaskaram prādravad vyathitā senā tvadīyā bharatarṣabha |