|
1
[धृ] सेनापत्यं तु संप्राप्य कर्णॊ वैकर्तनस तथा तदॊक्तश च सवयं राज्ञा सनिग्धं भरातृसमं वचः 2 यॊगम आज्ञाप्य सेनाया आथित्ये ऽभयुथिते तथा अकरॊत किं महाप्राज्ञस तन ममाचक्ष्व संजय 3 [स] कर्णस्य मतम आज्ञाय पुत्रस ते भरतर्षभ यॊगम आज्ञापयाम आस नान्थी तूर्यपुरःसरम 4 महत्य अपररात्रे तु तव पुत्रस्य मारिष यॊगॊ गॊगेति सहसा पराथुरासीन महास्वनः 5 नागानां कल्पमानानां रदानां च वरूदिनाम संनह्यतां पथातीनां वाजिनां च विशां पते 6 करॊशतां चापि यॊधानां तवरितानां परस्परम बभूव तुमुलः शब्थॊ थिवस्पृक सुमहांस तथा 7 ततः शवेतपताकेन बालार्काकार वाजिना हेमपृष्ठेन धनुषा हस्तिकक्ष्येण केतुना 8 तूणेन शरपूर्णेन साङ्गथेन वरूदिना शतघ्नी किङ्किणी शक्तिशूलतॊमर धारिणा 9 कार्मुकेणॊपपन्नेन विमलाथित्य वर्चसा रदेनातिपताकेन सूतपुत्रॊ वयथृश्यत 10 धमन्तं वारिजं तात हेमजालविभूषितम विधुन्वानं महच चापं कार्तस्वरविभूषितम 11 थृष्ट्वा कर्णं महेष्वासं रदस्दं रदिनां वरम भानुमन्तम इवॊथ्यन्तं तमॊ घनन्तं सहस्रशः 12 न भीष्म वयसनं के चिन नापि थरॊणस्य मारिष नान्येषां पुरुषव्याघ्र मेनिरे तत्र कौरवाः 13 ततस तु तवरयन यॊधाञ शङ्खशब्थेन मारिष कर्णॊ निष्कासयाम आस कौरवाणां वरूदिनीम 14 वयूहं वयूह्य महेष्वासॊ माकरं शत्रुतापनः परत्युथ्ययौ तथा कर्णः पाण्डवान विजिगीषया 15 मकरस्य तु तुण्डे वै कर्णॊ राजन वयवस्दितः नेत्राभ्यां शकुनिः शूर उलूकश च महारदः 16 थरॊणपुत्रस तु शिरसि गरीवायां सर्वसॊथराः मध्ये थुर्यॊधनॊ राजा बलेन महता वृतः 17 वामे पाथे तु राजेन्थ्र कृतवर्मा वयवस्दितः नारायण बलैर युक्तॊ गॊपालैर युथ्धथुर्मथः 18 पाथे तु थक्षिणे राजन गौतमः सत्यविक्रमः तरिगर्तैश च महेष्वासैर थाक्षिणात्यैश च संवृतः 19 अनुपाथस तु यॊ वामस तत्र शल्यॊ वयवस्दितः महत्या सेनया सार्धं मथ्रथेशसमुत्दया 20 थक्षिणे तु महाराज सुषेणः सत्यसंगरः वृतॊ रदसहस्रैश च थन्तिनां च शतैस तदा 21 पुच्छे आस्तां महावीरौ भरातरौ पार्दिवौ तथा चित्रसेनश च चित्रश च महत्या सेनया वृतौ 22 ततः परयाते राजेन्थ्र कर्णे नरवरॊत्तमे धनंजयम अभिप्रेक्ष्य धर्मराजॊ ऽबरवीथ इथम 23 पश्य पार्द महासेनां धार्तराष्ट्रस्य संयुगे कर्णेन निर्मितां वीर गुप्तां वीरैर महारदैः 24 हतवीरतमा हय एषा धार्तराष्ट्री महाचमूः फल्गु शेषा महाबाहॊ तृणैस तुल्या मता मम 25 एकॊ हय अत्र महेष्वासः सूतपुत्रॊ वयवस्दितः स थेवासुरगन्धर्वैः स किंनरमहॊरगैः चराचरैस तरिभिर लॊकैर यॊ ऽजय्यॊ रदिनां वरः 26 तं हत्वाथ्य महाबाहॊ विजयस तव फल्गुना उथ्धृतश च भवेच छल्यॊ मम थवाथश वार्षिकः एवं जञात्वा महाबाहॊ वयूहं वयूह यदेच्छसि 27 भरातुस तथ वचनं शरुत्वा पाण्डवः शवेतवाहनः अर्धचन्थ्रेण वयूहेन परत्यव्यूहत तां चमूम 28 वामपार्श्वे ऽभवथ राजन भीमसेनॊ वयवस्दितः थक्षिणे च महेष्वासॊ धृष्टथ्युम्नॊ महाबलः 29 मध्ये वयूहस्य साक्षात तु पाण्डवः कृष्णसारदिः नकुलः सहथेवश च धर्मराजश च पृष्ठतः 30 चक्ररक्षौ तु पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमौजसौ नार्जुनं जहतुर युथ्धे पाल्यमानौ किरीटिना 31 शेषा नृपतयॊ वीराः सदिता वयूहस्य थंशिताः यदा भावं यदॊत्साहं यदा सत्त्वं च भारत 32 एवम एतन महाव्यूहं वयूह्य भारत पाण्डवाः तावकाश च महेष्वासा युथ्धायैव मनॊ थधुः 33 थृष्ट्वा वयूढां तव चमूं सूतपुत्रेण संयुगे निहतान पाण्डवान मेने तव पुत्रः सहान्वयः 34 तदैव पाण्डवीं सेनां वयूढां थृष्ट्वा युधिष्ठिरः धार्तराष्ट्रान हतान मेने स कर्णान वै जनाधिप 35 ततः शङ्खाश च भेर्यश च पणवानकगॊमुखाः सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्थाश च समन्ततः 36 सेनयॊर उभयॊ राजन परावाथ्यन्त महास्वनाः सिंहनाथश च संजज्ञे शूराणां जय गृथ्धिनाम 37 हयहेषित शब्थाश च वारणानां च बृंहितम रदनेमि सवनाश चॊग्राः संबभूवुर जनाधिप 38 न थरॊण वयसनं कश चिज जानीते भरतर्षभ थृष्ट्वा कर्णं महेष्वासं मुखे वयूहस्य थंशितम 39 उभे सेने महासत्त्वे परहृष्टनरकुञ्जरे यॊथ्धुकामे सदिते राजन हन्तुम अन्यॊन्यम अञ्जसा 40 तत्र यत्तौ सुसंरब्धौ थृष्ट्वान्यॊन्यं वयवस्दितौ अनीकमध्ये राजेन्थ्र रेजतुः कर्णपाण्डवौ 41 नृत्यमाने तु ते सेने समेयातां परस्परम तयॊः पक्षैः परपक्षैश च निर्जग्मुर वै युयुत्सवः 42 ततः परववृते युथ्धं नरवारणवाजिनाम रदिनां च महाराज अन्यॊन्यं निघ्नतां थृढम |
1
[dhṛ] senāpatyaṃ tu saṃprāpya karṇo vaikartanas tadā tathoktaś ca svayaṃ rājñā snigdhaṃ bhrātṛsamaṃ vacaḥ 2 yogam ājñāpya senāyā āditye 'bhyudite tadā akarot kiṃ mahāprājñas tan mamācakṣva saṃjaya 3 [s] karṇasya matam ājñāya putras te bharatarṣabha yogam ājñāpayām āsa nāndī tūryapuraḥsaram 4 mahaty apararātre tu tava putrasya māriṣa yogo gogeti sahasā prādurāsīn mahāsvanaḥ 5 nāgānāṃ kalpamānānāṃ rathānāṃ ca varūthinām saṃnahyatāṃ padātīnāṃ vājināṃ ca viśāṃ pate 6 krośatāṃ cāpi yodhānāṃ tvaritānāṃ parasparam babhūva tumulaḥ śabdo divaspṛk sumahāṃs tadā 7 tataḥ śvetapatākena bālārkākāra vājinā hemapṛṣṭhena dhanuṣā hastikakṣyeṇa ketunā 8 tūṇena śarapūrṇena sāṅgadena varūthinā śataghnī kiṅkiṇī śaktiśūlatomara dhāriṇā 9 kārmukeṇopapannena vimalāditya varcasā rathenātipatākena sūtaputro vyadṛśyata 10 dhamantaṃ vārijaṃ tāta hemajālavibhūṣitam vidhunvānaṃ mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam 11 dṛṣṭvā karṇaṃ maheṣvāsaṃ rathasthaṃ rathināṃ varam bhānumantam ivodyantaṃ tamo ghnantaṃ sahasraśaḥ 12 na bhīṣma vyasanaṃ ke cin nāpi droṇasya māriṣa nānyeṣāṃ puruṣavyāghra menire tatra kauravāḥ 13 tatas tu tvarayan yodhāñ śaṅkhaśabdena māriṣa karṇo niṣkāsayām āsa kauravāṇāṃ varūthinīm 14 vyūhaṃ vyūhya maheṣvāso mākaraṃ śatrutāpanaḥ pratyudyayau tadā karṇaḥ pāṇḍavān vijigīṣayā 15 makarasya tu tuṇḍe vai karṇo rājan vyavasthitaḥ netrābhyāṃ śakuniḥ śūra ulūkaś ca mahārathaḥ 16 droṇaputras tu śirasi grīvāyāṃ sarvasodarāḥ madhye duryodhano rājā balena mahatā vṛtaḥ 17 vāme pāde tu rājendra kṛtavarmā vyavasthitaḥ nārāyaṇa balair yukto gopālair yuddhadurmadaḥ 18 pāde tu dakṣiṇe rājan gautamaḥ satyavikramaḥ trigartaiś ca maheṣvāsair dākṣiṇātyaiś ca saṃvṛtaḥ 19 anupādas tu yo vāmas tatra śalyo vyavasthitaḥ mahatyā senayā sārdhaṃ madradeśasamutthayā 20 dakṣiṇe tu mahārāja suṣeṇaḥ satyasaṃgaraḥ vṛto rathasahasraiś ca dantināṃ ca śatais tathā 21 pucche āstāṃ mahāvīrau bhrātarau pārthivau tadā citrasenaś ca citraś ca mahatyā senayā vṛtau 22 tataḥ prayāte rājendra karṇe naravarottame dhanaṃjayam abhiprekṣya dharmarājo 'bravīd idam 23 paśya pārtha mahāsenāṃ dhārtarāṣṭrasya saṃyuge karṇena nirmitāṃ vīra guptāṃ vīrair mahārathaiḥ 24 hatavīratamā hy eṣā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ phalgu śeṣā mahābāho tṛṇais tulyā matā mama 25 eko hy atra maheṣvāsaḥ sūtaputro vyavasthitaḥ sa devāsuragandharvaiḥ sa kiṃnaramahoragaiḥ carācarais tribhir lokair yo 'jayyo rathināṃ varaḥ 26 taṃ hatvādya mahābāho vijayas tava phalgunā uddhṛtaś ca bhavec chalyo mama dvādaśa vārṣikaḥ evaṃ jñātvā mahābāho vyūhaṃ vyūha yathecchasi 27 bhrātus tad vacanaṃ śrutvā pāṇḍavaḥ śvetavāhanaḥ ardhacandreṇa vyūhena pratyavyūhata tāṃ camūm 28 vāmapārśve 'bhavad rājan bhīmaseno vyavasthitaḥ dakṣiṇe ca maheṣvāso dhṛṣṭadyumno mahābalaḥ 29 madhye vyūhasya sākṣāt tu pāṇḍavaḥ kṛṣṇasārathiḥ nakulaḥ sahadevaś ca dharmarājaś ca pṛṣṭhataḥ 30 cakrarakṣau tu pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau nārjunaṃ jahatur yuddhe pālyamānau kirīṭinā 31 śeṣā nṛpatayo vīrāḥ sthitā vyūhasya daṃśitāḥ yathā bhāvaṃ yathotsāhaṃ yathā sattvaṃ ca bhārata 32 evam etan mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ tāvakāś ca maheṣvāsā yuddhāyaiva mano dadhuḥ 33 dṛṣṭvā vyūḍhāṃ tava camūṃ sūtaputreṇa saṃyuge nihatān pāṇḍavān mene tava putraḥ sahānvayaḥ 34 tathaiva pāṇḍavīṃ senāṃ vyūḍhāṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ dhārtarāṣṭrān hatān mene sa karṇān vai janādhipa 35 tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca paṇavānakagomukhāḥ sahasaivābhyahanyanta sa śabdāś ca samantataḥ 36 senayor ubhayo rājan prāvādyanta mahāsvanāḥ siṃhanādaś ca saṃjajñe śūrāṇāṃ jaya gṛddhinām 37 hayaheṣita śabdāś ca vāraṇānāṃ ca bṛṃhitam rathanemi svanāś cogrāḥ saṃbabhūvur janādhipa 38 na droṇa vyasanaṃ kaś cij jānīte bharatarṣabha dṛṣṭvā karṇaṃ maheṣvāsaṃ mukhe vyūhasya daṃśitam 39 ubhe sene mahāsattve prahṛṣṭanarakuñjare yoddhukāme sthite rājan hantum anyonyam añjasā 40 tatra yattau susaṃrabdhau dṛṣṭvānyonyaṃ vyavasthitau anīkamadhye rājendra rejatuḥ karṇapāṇḍavau 41 nṛtyamāne tu te sene sameyātāṃ parasparam tayoḥ pakṣaiḥ prapakṣaiś ca nirjagmur vai yuyutsavaḥ 42 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ naravāraṇavājinām rathināṃ ca mahārāja anyonyaṃ nighnatāṃ dṛḍham |