|
1
[स] मध्याह्ने तु महाराज संग्रामः समपथ्यत लॊकक्षयकरॊ रौथ्रॊ भीष्मस्य सह सॊमकैः 2 गाङ्गेयॊ रदिनां शरेष्ठः पाण्डवानाम अनीकिनीम वयधमन निशितैर बाणैः शतशॊ ऽद सहस्रशः 3 संममर्थ च तत सैन्यं पिता थेवव्रतस तव धान्यानाम इव लूनानां परकरं गॊगणा इव 4 धृष्टथ्युम्नः शिखण्डी च विराटॊ थरुपथस तदा भीष्मम आसाथ्य समरे शरैर जघ्नुर महारदम 5 धृष्टथ्युम्नं ततॊ विथ्ध्वा विराटं च तरिभिः शरैः थरुपथस्य च नाराचं परेषयाम आस भारत 6 तेन विथ्धा महेष्वासा भीष्मेणामित्रकर्शिना चुक्रुधुः समरे राजन पाथस्पृष्टा इवॊरगाः 7 शिखण्डी तं च विव्याध भरतानां पितामहम सत्रीमयं मनसा धयात्वा नास्मै पराहरथ अच्युतः 8 धृष्टथ्युम्नस तु समरे करॊधाथ अग्निर इव जवलन पितामहं तरिभिर बाणैर बाह्वॊर उरसि चार्पयत 9 थरुपथः पञ्चविंशत्या विराटॊ थशभिः शरैः शिखण्डी पञ्चविंशत्या भीष्मं विव्याध सायकैः 10 सॊ ऽतिविथ्धॊ महाराज भीष्मः संख्ये महात्मभिः वसन्ते पुष्पशबलॊ रक्ताशॊक इवाबभौ 11 तान परत्यविध्यथ गाङ्गेयस तरिभिस तरिभिर अजिह्मगैः थरुपथस्य च भल्लेन धनुश चिच्छेथ मारिष 12 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय भीष्मं विव्याध पञ्चभिः सारदिं च तरिभिर बाणैः सुशितै रणमूर्धनि 13 ततॊ भीमॊ महाराज थरौपथ्याः पञ्च चात्मजाः केकया भरातरः पञ्च सात्यकिश चैव सात्वतः 14 अभ्यथ्रवन्त गाङ्गेयं युधिष्ठिर हितेप्सया रिरक्षिषन्तः पाञ्चाल्यं धृट थयुम्न मुखन रणे 15 तदैव तावकाः सर्वे भीष्मरक्षार्दम उथ्यताः परत्युथ्ययुः पाण्डुसेनां सह सैन्या नराधिप 16 तत्रासीत सुमहथ युथ्धं तव तेषां च संकुलम नराश्वरदनागानां यम राष्ट्रविवर्धनम 17 रदी रदिनम आसाथ्य पराहिणॊथ यमसाथनम तदेतरान समासाथ्य नरनागाश्वसाथिनः 18 अनयन परलॊकाय शरैः संनतपर्वभिः अस्त्रैश च विविधैर घॊरैस तत्र तत्र विशां पते 19 रदाश च रदिभिर हीना हतसारदयस तदा विप्रथ्रुताश्वाः समरे थिशॊ जग्मुः समन्ततः 20 मर्थमाना नरान राजन हयांश च सुबहून रणे वातायमाना थृश्यन्ते गन्धर्वनगरॊपमाः 21 रदिनश च रदैर हीना वर्मिणस तेजसा युताः कुण्डलॊष्णीषिणः सर्वे निष्काङ्गथविभूषिताः 22 थेवपुत्रसमा रूपॊ शौर्ये शक्रसमा युधि ऋथ्ध्या वैश्रवणं चाति नयेन च बृहस्पतिम 23 सर्वलॊकेश्वराः शूरास तत्र तत्र विशां पते विप्रथ्रुता वयथृश्यन्त पराकृता इव मानवाः 24 थन्तिनश च नरश्रेष्ठ विहीना वरसाथिभिः मृथ्नन्तः सवान्य अनीकानि संपेतुः सर्वशब्थगाः 25 वर्मभिश चामरैश छत्रैः पताकाभिश च मारिष कक्ष्याभिर अद तॊत्त्रैश च घण्टाभिस तॊमरैस तदा 26 विशीर्णैर विप्रधावन्तॊ थृश्यन्ते सम थिशॊ थश नगमेघप्रतीकाशैर जलथॊथय निस्वनैः 27 तदैव थन्तिभिर हीनान गजारॊहान विशां पते परधावन्तॊ ऽनवपश्याम तव तेषां च संकुले 28 नानाथेशसमुत्दांश च तुरगान हेमभूषितान वातायमानान अथ्राक्षं शतशॊ ऽद सहस्रशः 29 अश्वारॊहान हतैर अश्वैर गृहीतासीन समन्ततः थरवमाणान अपश्याम थराव्यमाणांश च संयुगे 30 गजॊ गजं समासाथ्य थरवमाणं महारणे ययौ विमृथ्नंस तरसा पथातीन वाजिनस तदा 31 तदैव च रदान राजन संममर्थ रणे गजः रदश चैव समासाथ्य पथातिं तुरगं तदा 32 वयमृथ्नात समरे राजंस तुरगांश च नरान रणे एवं ते बहुधा राजन परमृथ्नन्तः परस्परम 33 तस्मिन रौथ्रे तदा युथ्धे वर्तमाने महाभये परावर्तत नथी घॊरा शॊणितान्त्र तरङ्गिणी 34 अस्दि संचयसंघाटा केशशैवलशाथ्वला रदह्रथा शरावर्ता हयमीना थुरासथा 35 शीर्षॊपल समाकीर्णा हस्तिग्राहसमाकुला कवचॊष्णीष फेनाढ्या धनुर थवीपासि कच्छपा 36 पताकाध्वजवृक्षाढ्या मर्त्यकूलापहारिणी करव्याथसंघसंकीर्णा यम राष्ट्रविवर्धिनी 37 तां नथीं कषत्रियाः शूरा हयनागरदप्लवैः परतेरुर बहवॊ राजन भयं तयक्त्वा महाहवे 38 अपॊवाह रणे भीरून कश्मलेनाभिसंवृतान यदा वैतरणी परेतान परेतराजपुरं परति 39 पराक्रॊशन कषत्रियास तत्र थृष्ट्वा तथ वैशसं महत थुर्यॊधनापराधेन कषयं गच्छन्ति कौरवाः 40 गुणवत्सु कदं थवेषं धार्तराष्ट्रॊ जनेश्वरः कृतवान पाण्डुपुत्रेषु पापात्मा लॊभमॊहितः 41 एवं बहुविधा वाचः शरूयन्ते समात्र भारत पाण्डव सवत संयुक्ताः पुत्राणां ते सुथारुणाः 42 ता निशम्य तथा वाचः सर्वयॊधैर उथाहृताः आगस्कृत सर्वलॊकस्य पुत्रॊ थुर्यॊधनस तव 43 भीष्मं थरॊणं कृपं चैव शल्यं चॊवाच भारत युध्यध्वम अनहंकाराः किं चिरं कुरुदेति च 44 ततः परववृते युथ्धं कुरूणां पाण्डवैः सह अक्षथ्यूतकृतं राजन सुघॊरं वैशसं तथा 45 यत पुरा न निगृह्णीषे वार्यमाणॊ महात्मभिः वैचित्रवीर्य तस्येथं फलं पश्य तदाविधम 46 न हि पाण्डुसुता राजन स सैन्याः सपथानुगाः रक्षन्ति समरे पराणान कौरवा वा विशां पते 47 एतस्मात कारणाथ घॊरॊ वर्तते सम जनक्षयः थैवाथ वा पुरुषव्याघ्र तव चापनयान नृप |
1
[s] madhyāhne tu mahārāja saṃgrāmaḥ samapadyata lokakṣayakaro raudro bhīṣmasya saha somakaiḥ 2 gāṅgeyo rathināṃ śreṣṭhaḥ pāṇḍavānām anīkinīm vyadhaman niśitair bāṇaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 3 saṃmamarda ca tat sainyaṃ pitā devavratas tava dhānyānām iva lūnānāṃ prakaraṃ gogaṇā iva 4 dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca virāṭo drupadas tathā bhīṣmam āsādya samare śarair jaghnur mahāratham 5 dhṛṣṭadyumnaṃ tato viddhvā virāṭaṃ ca tribhiḥ śaraiḥ drupadasya ca nārācaṃ preṣayām āsa bhārata 6 tena viddhā maheṣvāsā bhīṣmeṇāmitrakarśinā cukrudhuḥ samare rājan pādaspṛṣṭā ivoragāḥ 7 śikhaṇḍī taṃ ca vivyādha bharatānāṃ pitāmaham strīmayaṃ manasā dhyātvā nāsmai prāharad acyutaḥ 8 dhṛṣṭadyumnas tu samare krodhād agnir iva jvalan pitāmahaṃ tribhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat 9 drupadaḥ pañcaviṃśatyā virāṭo daśabhiḥ śaraiḥ śikhaṇḍī pañcaviṃśatyā bhīṣmaṃ vivyādha sāyakaiḥ 10 so 'tividdho mahārāja bhīṣmaḥ saṃkhye mahātmabhiḥ vasante puṣpaśabalo raktāśoka ivābabhau 11 tān pratyavidhyad gāṅgeyas tribhis tribhir ajihmagaiḥ drupadasya ca bhallena dhanuś ciccheda māriṣa 12 so 'nyat kārmukam ādāya bhīṣmaṃ vivyādha pañcabhiḥ sārathiṃ ca tribhir bāṇaiḥ suśitai raṇamūrdhani 13 tato bhīmo mahārāja draupadyāḥ pañca cātmajāḥ kekayā bhrātaraḥ pañca sātyakiś caiva sātvataḥ 14 abhyadravanta gāṅgeyaṃ yudhiṣṭhira hitepsayā rirakṣiṣantaḥ pāñcālyaṃ dhṛṭa dyumna mukhan raṇe 15 tathaiva tāvakāḥ sarve bhīṣmarakṣārtham udyatāḥ pratyudyayuḥ pāṇḍusenāṃ saha sainyā narādhipa 16 tatrāsīt sumahad yuddhaṃ tava teṣāṃ ca saṃkulam narāśvarathanāgānāṃ yama rāṣṭravivardhanam 17 rathī rathinam āsādya prāhiṇod yamasādanam tathetarān samāsādya naranāgāśvasādinaḥ 18 anayan paralokāya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ astraiś ca vividhair ghorais tatra tatra viśāṃ pate 19 rathāś ca rathibhir hīnā hatasārathayas tathā vipradrutāśvāḥ samare diśo jagmuḥ samantataḥ 20 mardamānā narān rājan hayāṃś ca subahūn raṇe vātāyamānā dṛśyante gandharvanagaropamāḥ 21 rathinaś ca rathair hīnā varmiṇas tejasā yutāḥ kuṇḍaloṣṇīṣiṇaḥ sarve niṣkāṅgadavibhūṣitāḥ 22 devaputrasamā rūpo śaurye śakrasamā yudhi ṛddhyā vaiśravaṇaṃ cāti nayena ca bṛhaspatim 23 sarvalokeśvarāḥ śūrās tatra tatra viśāṃ pate vipradrutā vyadṛśyanta prākṛtā iva mānavāḥ 24 dantinaś ca naraśreṣṭha vihīnā varasādibhiḥ mṛdnantaḥ svāny anīkāni saṃpetuḥ sarvaśabdagāḥ 25 varmabhiś cāmaraiś chatraiḥ patākābhiś ca māriṣa kakṣyābhir atha tottraiś ca ghaṇṭābhis tomarais tathā 26 viśīrṇair vipradhāvanto dṛśyante sma diśo daśa nagameghapratīkāśair jaladodaya nisvanaiḥ 27 tathaiva dantibhir hīnān gajārohān viśāṃ pate pradhāvanto 'nvapaśyāma tava teṣāṃ ca saṃkule 28 nānādeśasamutthāṃś ca turagān hemabhūṣitān vātāyamānān adrākṣaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 29 aśvārohān hatair aśvair gṛhītāsīn samantataḥ dravamāṇān apaśyāma drāvyamāṇāṃś ca saṃyuge 30 gajo gajaṃ samāsādya dravamāṇaṃ mahāraṇe yayau vimṛdnaṃs tarasā padātīn vājinas tathā 31 tathaiva ca rathān rājan saṃmamarda raṇe gajaḥ rathaś caiva samāsādya padātiṃ turagaṃ tathā 32 vyamṛdnāt samare rājaṃs turagāṃś ca narān raṇe evaṃ te bahudhā rājan pramṛdnantaḥ parasparam 33 tasmin raudre tathā yuddhe vartamāne mahābhaye prāvartata nadī ghorā śoṇitāntra taraṅgiṇī 34 asthi saṃcayasaṃghāṭā keśaśaivalaśādvalā rathahradā śarāvartā hayamīnā durāsadā 35 śīrṣopala samākīrṇā hastigrāhasamākulā kavacoṣṇīṣa phenāḍhyā dhanur dvīpāsi kacchapā 36 patākādhvajavṛkṣāḍhyā martyakūlāpahāriṇī kravyādasaṃghasaṃkīrṇā yama rāṣṭravivardhinī 37 tāṃ nadīṃ kṣatriyāḥ śūrā hayanāgarathaplavaiḥ praterur bahavo rājan bhayaṃ tyaktvā mahāhave 38 apovāha raṇe bhīrūn kaśmalenābhisaṃvṛtān yathā vaitaraṇī pretān pretarājapuraṃ prati 39 prākrośan kṣatriyās tatra dṛṣṭvā tad vaiśasaṃ mahat duryodhanāparādhena kṣayaṃ gacchanti kauravāḥ 40 guṇavatsu kathaṃ dveṣaṃ dhārtarāṣṭro janeśvaraḥ kṛtavān pāṇḍuputreṣu pāpātmā lobhamohitaḥ 41 evaṃ bahuvidhā vācaḥ śrūyante smātra bhārata pāṇḍava svata saṃyuktāḥ putrāṇāṃ te sudāruṇāḥ 42 tā niśamya tadā vācaḥ sarvayodhair udāhṛtāḥ āgaskṛt sarvalokasya putro duryodhanas tava 43 bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ caiva śalyaṃ covāca bhārata yudhyadhvam anahaṃkārāḥ kiṃ ciraṃ kurutheti ca 44 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha akṣadyūtakṛtaṃ rājan sughoraṃ vaiśasaṃ tadā 45 yat purā na nigṛhṇīṣe vāryamāṇo mahātmabhiḥ vaicitravīrya tasyedaṃ phalaṃ paśya tathāvidham 46 na hi pāṇḍusutā rājan sa sainyāḥ sapadānugāḥ rakṣanti samare prāṇān kauravā vā viśāṃ pate 47 etasmāt kāraṇād ghoro vartate sma janakṣayaḥ daivād vā puruṣavyāghra tava cāpanayān nṛpa |