|
1
[धृ] बहूनीह विचित्राणि थवैरदानि सम संजय पाण्डूनां मामकैः सार्धम अश्रौषं तव जल्पतः 2 न चैव मामकं कं चिथ धृष्टं शंससि संजय नित्यं पाण्डुसुतान हृष्टान अभग्नांश चैव शंससि 3 जीयमानान विमनसॊ मामकान विगतौजसः वथसे संयुगे सूत थिष्टम एतथ असंशयम 4 [स] यदाशक्ति यदॊत्साहं युथ्धे चेष्टन्ति तावकाः थर्शयानाः परं शक्त्या पौरुषं पुरुषर्षभ 5 गङ्गायाः सुरनथ्या वै सवाथु भूतं यदॊथकम महॊथधि गुणाभ्यासाल लवणत्वं निगच्छति 6 तदा तत पौरुषं राजंस तावकानां महात्मनाम पराप्य पाण्डुसुतान वीरान वयर्दं भवति संयुगे 7 घटमानान यदाशक्ति कुर्वाणान कर्म थुष्करम न थॊषेण कुरुश्रेष्ठ कौरवान गन्तुम अर्हसि 8 तवापराधात सुमहान सपुत्रस्य विशां पते पृदिव्याः परक्षयॊ घॊरॊ यम राष्ट्रविवर्धनः 9 आत्मथॊषात समुत्पन्नं शॊचितुं नार्हसे नृप न हि रक्षन्ति राजानः सर्वार्दान नापि जीवितम 10 युथ्धे सुकृतिनां लॊकान इच्छन्तॊ वसुधाधिपाः चमूं विगाह्य युध्यन्ते नित्यं सवर्गपरायणाः 11 पूर्वाह्णे तु महाराज परावर्तत जनक्षयः तन ममैकमना भूत्वा शृणु थेवासुरॊपमम 12 आवन्त्यौ तु महेष्वासौ महात्मानौ महाबलौ इरावन्तम अभिप्रेक्ष्य समेयातां रणॊत्कटौ तेषां परववृते युथ्धं तुमुलं लॊमहर्षणम 13 इरावांस तु सुसंक्रुथ्धॊ भरातरौ थेवरूपिणौ विव्याध निशितैस तूर्णं शरैः संनतपर्वभिः ताव एनं परत्यविध्येतां समरे चित्रयॊधिनौ 14 युध्यतां हि तदा राजन विशेषॊ न वयथृश्यत यततां शत्रुनाशाय कृतप्रतिकृतैषिणाम 15 इरावांस तु ततॊ राजन्न अनुविन्थस्य सायकैः चतुर्भिश चतुरॊ वाहान अनयथ यमसाथनम 16 भल्लाभ्यां च सुतीक्ष्णाभ्यां धनुः केतुं च मारिष चिच्छेथ समरे राजंस तथ अथ्भुतम इवाभवत 17 तयक्त्वानुविन्थॊ ऽद रदं विन्थस्य रदम आस्दितः धनुर गृहीत्वा नवमं भारसाधनम उत्तमम 18 ताव एकस्दौ रणे वीराव आवन्त्यौ रदिनां वरौ शरान मुमुचतुस तूर्णम इरावति महात्मनि 19 ताभ्यां मुक्ता महावेगाः शराः काञ्चनभूषणाः थिवाकरपदं पराप्य छाथयाम आसुर अम्बरम 20 इरावांस तु ततः करुथ्धॊ भरातरौ तौ महारदौ ववर्ष शरवर्षेण सारदिं चाप्य अपातयत 21 तस्मिन निपतिते भूमौ गतसत्त्वे ऽद सारदौ रदः परथुथ्राव थिशः समुथ्भ्रान्त हयस ततः 22 तौ स जित्वा महाराज नागराजसुता सुतः पौरुषं खयापयंस तूर्णं वयधमत तव वाहिनीम 23 सा वध्यमाना समरे धार्तराष्ट्री महाचमूः वेगान बहुविधांश चक्रे विषं पीत्वेव मानवः 24 हैडिम्बॊ राक्षसेन्थ्रस तु भगथत्तं समाथ्रवत रदेनाथित्यवर्णेन स धवजेन महाबलः 25 ततः पराग्ज्यॊतिषॊ राजा नागराजं समास्दितः यदा वज्रधरः पूर्वं संग्रमे तारकामये 26 ततर थेवाः स गन्धर्वा ऋषयश च समागताः विशेषं न सम विविथुर हैडिम्ब भगथत्तयॊः 27 यदा सुरपतिः शक्रस तरासयाम आस थानवान तदैव समरे राजंस तरासयाम आस पाण्डवान 28 तेन विथ्राव्यमाणास ते पाण्डवाः सर्वतॊथिशम तरातारं नाभ्यविन्थन्त सवेष्व अनीकेषु भारत 29 भैमसेनिं रदस्दं तु तत्रापश्याम भारत शेषा विमनसॊ भूत्वा पराथ्रवन्त महारदाः 30 निवृत्तेषु तु पाण्डूनां पुनः सैन्येषु भारत आसीन निष्टानकॊ घॊरस तव सैन्येषु संयुगे 31 घटॊत्कचस ततॊ राजन भगथत्तं महारणे शरैः परच्छाथयाम आस मेरुं गिरिम इवाम्बुथः 32 निहत्य ताञ शरान राजा राक्षसस्य धनुश्च्युतान भैमसेनिं रणे तूर्णं सर्वमर्मस्व अताडयत 33 स ताड्यमानॊ बहुभिः शरैः संनतपर्वभिः न विव्यदे राक्षसेन्थ्रॊ भिथ्यमान इवाचलः 34 तस्य पराग्ज्यॊतिषः करुथ्धस तॊमरान स चतुर्थश परेषयाम आस समरे तांश च चिच्छेथ राक्षसः 35 स तांश छित्त्वा महाबाहुस तॊमरान निशितैः शरैः भगथत्तं च विव्याध सप्तत्या कङ्कपत्रिभिः 36 ततः पराग्ज्यॊतिषॊ राजन परहसन्न इव भारत तस्याश्वांश चतुरः संख्ये पातयाम आस सायकैः 37 स हताश्वे रदे तिष्ठन राक्षसेन्थ्रः परतापवान शक्तिं चिक्षेप वेगेन पराग्ज्यॊतिष गजं परति 38 ताम आपतन्तीं सहसा हेमथण्डां सुवेगिनाम तरिधा चिच्छेथ नृपतिः सा वयकीर्यत मेथिनीम 39 शक्तिं विनिहतां थृष्ट्वा हैडिम्बः पराथ्रवथ भयात यदेन्थ्रस्य रणात पूर्वं नमुचिर थैत्य सत्तमः 40 तं विजित्य रणे शूरं विक्रान्तं खयातपौरुषम अजेयं समरे राजन यमेन वरुणेन च 41 पाण्डवीं समरे सेनां संममर्थ स कुञ्जरः यदा वनगजॊ राजन मृथ्गंश चरति पथ्मिनीम 42 मथ्रेश्वरस तु समरे यमाभ्यां सह संगतः सवस्रीयौ छाथयां चक्रे शरौघैः पाण्डुनन्थनौ 43 सहथेवस तु समरे मातुलं वीक्ष्य संगतम अवारयच छरौघेण मेघॊ यथ्वथ थिवाकरम 44 छाथ्यमानः शरौघेण हृष्टरूपतरॊ ऽभवत तयॊश चाप्य अभवत परीतिर अतुला मातृकारणात 45 ततः परहस्य समरे नकुलस्य महारदः अश्वान वै चतुरॊ राजंश चतुर्भिः सायकॊत्तमैः परेषयाम आस समरे यमस्य सथनं परति 46 हयाश्वात तु रदात तूर्णम अवप्लुत्य महारदः आरुरॊह ततॊ हानं भरातुर एव यशस्विनः 47 एकस्दौ तु रणे शूरौ थृढे विक्षिप्य कार्मुके मथ्रराजरदं करुथ्धौ छाथयाम आसतुः कषणात 48 स चछाथ्यमानॊ बहुभिः शरैः संनतपर्वभिः सवस्रीयाभ्यां नरव्याघ्रॊ नाकम्पत यदाचलः परहसन्न इव तां चापि शरवृष्टिं जघान ह 49 सहथेवस ततः करुथ्धः शरम उथ्यम्य वीर्यवान मथ्रराजम अभिप्रेक्ष्य परेषयाम आस भारत 50 स शरः परेषितस तेन गरुत्मान इव वेगवान मथ्रराजं विनिर्भिथ्य निपपात महीतले 51 स गाढविथ्धॊ वयदितॊ रदॊपस्दे महारदः निषसाथ महाराज कश्मलं च जगाम ह 52 तं विसंज्ञं निपतितं सूतः संप्रेक्ष्य संयुगे अपॊवाह रदेनाजौ यमाभ्याम अभिपीडितम 53 थृट्ष्वा मथ्रेश्वर रदं धार्तराष्ट्राः पराङ्मुखम सर्वे विमनसॊ भूत्वा नेथम अस्तीत्य अचिन्तयन 54 निर्जित्य मातुलं संख्ये माथ्रीपुत्रौ महारदौ थध्मतुर मुथितौ शङ्खौ सिंहनाथं विनेथतुः 55 अभिथुथ्रुवतुर हृष्टौ तव सैन्यं विशां पते यदा थैत्य चमूं राजन्न इन्थ्रॊपेन्थ्राव इवामरौ |
1
[dhṛ] bahūnīha vicitrāṇi dvairathāni sma saṃjaya pāṇḍūnāṃ māmakaiḥ sārdham aśrauṣaṃ tava jalpataḥ 2 na caiva māmakaṃ kaṃ cid dhṛṣṭaṃ śaṃsasi saṃjaya nityaṃ pāṇḍusutān hṛṣṭān abhagnāṃś caiva śaṃsasi 3 jīyamānān vimanaso māmakān vigataujasaḥ vadase saṃyuge sūta diṣṭam etad asaṃśayam 4 [s] yathāśakti yathotsāhaṃ yuddhe ceṣṭanti tāvakāḥ darśayānāḥ paraṃ śaktyā pauruṣaṃ puruṣarṣabha 5 gaṅgāyāḥ suranadyā vai svādu bhūtaṃ yathodakam mahodadhi guṇābhyāsāl lavaṇatvaṃ nigacchati 6 tathā tat pauruṣaṃ rājaṃs tāvakānāṃ mahātmanām prāpya pāṇḍusutān vīrān vyarthaṃ bhavati saṃyuge 7 ghaṭamānān yathāśakti kurvāṇān karma duṣkaram na doṣeṇa kuruśreṣṭha kauravān gantum arhasi 8 tavāparādhāt sumahān saputrasya viśāṃ pate pṛthivyāḥ prakṣayo ghoro yama rāṣṭravivardhanaḥ 9 ātmadoṣāt samutpannaṃ śocituṃ nārhase nṛpa na hi rakṣanti rājānaḥ sarvārthān nāpi jīvitam 10 yuddhe sukṛtināṃ lokān icchanto vasudhādhipāḥ camūṃ vigāhya yudhyante nityaṃ svargaparāyaṇāḥ 11 pūrvāhṇe tu mahārāja prāvartata janakṣayaḥ tan mamaikamanā bhūtvā śṛṇu devāsuropamam 12 āvantyau tu maheṣvāsau mahātmānau mahābalau irāvantam abhiprekṣya sameyātāṃ raṇotkaṭau teṣāṃ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam 13 irāvāṃs tu susaṃkruddho bhrātarau devarūpiṇau vivyādha niśitais tūrṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ tāv enaṃ pratyavidhyetāṃ samare citrayodhinau 14 yudhyatāṃ hi tathā rājan viśeṣo na vyadṛśyata yatatāṃ śatrunāśāya kṛtapratikṛtaiṣiṇām 15 irāvāṃs tu tato rājann anuvindasya sāyakaiḥ caturbhiś caturo vāhān anayad yamasādanam 16 bhallābhyāṃ ca sutīkṣṇābhyāṃ dhanuḥ ketuṃ ca māriṣa ciccheda samare rājaṃs tad adbhutam ivābhavat 17 tyaktvānuvindo 'tha rathaṃ vindasya ratham āsthitaḥ dhanur gṛhītvā navamaṃ bhārasādhanam uttamam 18 tāv ekasthau raṇe vīrāv āvantyau rathināṃ varau śarān mumucatus tūrṇam irāvati mahātmani 19 tābhyāṃ muktā mahāvegāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ divākarapathaṃ prāpya chādayām āsur ambaram 20 irāvāṃs tu tataḥ kruddho bhrātarau tau mahārathau vavarṣa śaravarṣeṇa sārathiṃ cāpy apātayat 21 tasmin nipatite bhūmau gatasattve 'tha sārathau rathaḥ pradudrāva diśaḥ samudbhrānta hayas tataḥ 22 tau sa jitvā mahārāja nāgarājasutā sutaḥ pauruṣaṃ khyāpayaṃs tūrṇaṃ vyadhamat tava vāhinīm 23 sā vadhyamānā samare dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ vegān bahuvidhāṃś cakre viṣaṃ pītveva mānavaḥ 24 haiḍimbo rākṣasendras tu bhagadattaṃ samādravat rathenādityavarṇena sa dhvajena mahābalaḥ 25 tataḥ prāgjyotiṣo rājā nāgarājaṃ samāsthitaḥ yathā vajradharaḥ pūrvaṃ saṃgrame tārakāmaye 26 tatar devāḥ sa gandharvā ṛṣayaś ca samāgatāḥ viśeṣaṃ na sma vividur haiḍimba bhagadattayoḥ 27 yathā surapatiḥ śakras trāsayām āsa dānavān tathaiva samare rājaṃs trāsayām āsa pāṇḍavān 28 tena vidrāvyamāṇās te pāṇḍavāḥ sarvatodiśam trātāraṃ nābhyavindanta sveṣv anīkeṣu bhārata 29 bhaimaseniṃ rathasthaṃ tu tatrāpaśyāma bhārata śeṣā vimanaso bhūtvā prādravanta mahārathāḥ 30 nivṛtteṣu tu pāṇḍūnāṃ punaḥ sainyeṣu bhārata āsīn niṣṭānako ghoras tava sainyeṣu saṃyuge 31 ghaṭotkacas tato rājan bhagadattaṃ mahāraṇe śaraiḥ pracchādayām āsa meruṃ girim ivāmbudaḥ 32 nihatya tāñ śarān rājā rākṣasasya dhanuścyutān bhaimaseniṃ raṇe tūrṇaṃ sarvamarmasv atāḍayat 33 sa tāḍyamāno bahubhiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ na vivyathe rākṣasendro bhidyamāna ivācalaḥ 34 tasya prāgjyotiṣaḥ kruddhas tomarān sa caturdaśa preṣayām āsa samare tāṃś ca ciccheda rākṣasaḥ 35 sa tāṃś chittvā mahābāhus tomarān niśitaiḥ śaraiḥ bhagadattaṃ ca vivyādha saptatyā kaṅkapatribhiḥ 36 tataḥ prāgjyotiṣo rājan prahasann iva bhārata tasyāśvāṃś caturaḥ saṃkhye pātayām āsa sāyakaiḥ 37 sa hatāśve rathe tiṣṭhan rākṣasendraḥ pratāpavān śaktiṃ cikṣepa vegena prāgjyotiṣa gajaṃ prati 38 tām āpatantīṃ sahasā hemadaṇḍāṃ suveginām tridhā ciccheda nṛpatiḥ sā vyakīryata medinīm 39 śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā haiḍimbaḥ prādravad bhayāt yathendrasya raṇāt pūrvaṃ namucir daitya sattamaḥ 40 taṃ vijitya raṇe śūraṃ vikrāntaṃ khyātapauruṣam ajeyaṃ samare rājan yamena varuṇena ca 41 pāṇḍavīṃ samare senāṃ saṃmamarda sa kuñjaraḥ yathā vanagajo rājan mṛdgaṃś carati padminīm 42 madreśvaras tu samare yamābhyāṃ saha saṃgataḥ svasrīyau chādayāṃ cakre śaraughaiḥ pāṇḍunandanau 43 sahadevas tu samare mātulaṃ vīkṣya saṃgatam avārayac charaugheṇa megho yadvad divākaram 44 chādyamānaḥ śaraugheṇa hṛṣṭarūpataro 'bhavat tayoś cāpy abhavat prītir atulā mātṛkāraṇāt 45 tataḥ prahasya samare nakulasya mahārathaḥ aśvān vai caturo rājaṃś caturbhiḥ sāyakottamaiḥ preṣayām āsa samare yamasya sadanaṃ prati 46 hayāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ āruroha tato hānaṃ bhrātur eva yaśasvinaḥ 47 ekasthau tu raṇe śūrau dṛḍhe vikṣipya kārmuke madrarājarathaṃ kruddhau chādayām āsatuḥ kṣaṇāt 48 sa cchādyamāno bahubhiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ svasrīyābhyāṃ naravyāghro nākampata yathācalaḥ prahasann iva tāṃ cāpi śaravṛṣṭiṃ jaghāna ha 49 sahadevas tataḥ kruddhaḥ śaram udyamya vīryavān madrarājam abhiprekṣya preṣayām āsa bhārata 50 sa śaraḥ preṣitas tena garutmān iva vegavān madrarājaṃ vinirbhidya nipapāta mahītale 51 sa gāḍhaviddho vyathito rathopasthe mahārathaḥ niṣasāda mahārāja kaśmalaṃ ca jagāma ha 52 taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ sūtaḥ saṃprekṣya saṃyuge apovāha rathenājau yamābhyām abhipīḍitam 53 dṛṭṣvā madreśvara rathaṃ dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukham sarve vimanaso bhūtvā nedam astīty acintayan 54 nirjitya mātulaṃ saṃkhye mādrīputrau mahārathau dadhmatur muditau śaṅkhau siṃhanādaṃ vinedatuḥ 55 abhidudruvatur hṛṣṭau tava sainyaṃ viśāṃ pate yathā daitya camūṃ rājann indropendrāv ivāmarau |