|
1
संजय उवाच तं तदा कृपयाविष्टम अश्रुपूर्णाकुलेक्षणम विषीथन्तम इथं वाक्यम उवाच मधुसूथनः 2 शरीभगवान उवाच कुतस तवा कश्मलम इथं विषमे समुपस्दितम अनार्यजुष्टम अस्वर्ग्यम अकीर्तिकरम अर्जुन 3 कलैब्यं मा सम गमः पार्द नैतत तवय्य उपपथ्यते कषुथ्रं हृथयथौर्बल्यं तयक्त्वॊत्तिष्ठ परंतप 4 अर्जुन उवाच कदं भीष्मम अहं संख्ये थरॊणं च मधुसूथन इषुभिः परतियॊत्स्यामि पूजार्हाव अरिसूथन 5 गुरून अहत्वा हि महानुभावाञ; शरेयॊ भॊक्तुं भैक्ष्यम अपीह लॊके हत्वार्दकामांस तु गुरून इहैव; भुञ्जीय भॊगान रुधिरप्रथिग्धान 6 न चैतथ विथ्मः कतरन नॊ गरीयॊ; यथ वा जयेम यथि वा नॊ जयेयुः यान एव हत्वा न जिजीविषामस; ते ऽवस्दिताः परमुखे धार्तराष्ट्राः 7 कार्पण्यथॊषॊपहतस्वभावः; पृच्छामि तवां धर्मसंमूढचेताः यच छरेयः सयान निश्चितं बरूहि तन मे; शिष्यस ते ऽहं शाधि मां तवां परपन्नम 8 न हि परपश्यामि ममापनुथ्याथ; यच छॊकम उच्छॊषणम इन्थ्रियाणाम अवाप्य भूमाव असपत्नम ऋथ्धं; राज्यं सुराणाम अपि चाधिपत्यम 9 संजय उवाच एवम उक्त्वा हृषीकेशं गुडाकेशः परंतपः न यॊत्स्य इति गॊविन्थम उक्त्वा तूष्णीं बभूव ह 10 तम उवाच हृषीकेशः परहसन्न इव भारत सेनयॊर उभयॊर मध्ये विषीथन्तम इथं वचः 11 शरीभगवान उवाच अशॊच्यान अन्वशॊचस तवं परज्ञावाथांश च भाषसे गतासून अगतासूंश च नानुशॊचन्ति पण्डिताः 12 न तव एवाहं जातु नासं न तवं नेमे जनाधिपाः न चैव न भविष्यामः सर्वे वयम अतः परम 13 थेहिनॊ ऽसमिन यदा थेहे कौमारं यौवनं जरा तदा थेहान्तरप्राप्तिर धीरस तत्र न मुह्यति 14 मात्रास्पर्शास तु कौन्तेय शीतॊष्णसुखथुःखथाः आगमापायिनॊ ऽनित्यास तांस तितिक्षस्व भारत 15 यं हि न वयदयन्त्य एते पुरुषं पुरुषर्षभ समथुःखसुखं धीरं सॊ ऽमृतत्वाय कल्पते 16 नासतॊ विथ्यते भावॊ नाभावॊ विथ्यते सतः उभयॊर अपि थृष्टॊ ऽनतस तव अनयॊस तत्त्वथर्शिभिः 17 अविनाशि तु तथ विथ्धि येन सर्वम इथं ततम विनाशम अव्ययस्यास्य न कश चित कर्तुम अर्हति 18 अन्तवन्त इमे थेहा नित्यस्यॊक्ताः शरीरिणः अनाशिनॊ ऽपरमेयस्य तस्माथ युध्यस्व भारत 19 य एनं वेत्ति हन्तारं यश चैनं मन्यते हतम उभौ तौ न विजानीतॊ नायं हन्ति न हन्यते 20 न जायते मरियते वा कथा चिन; नायं भूत्वा भविता वा न भूयः अजॊ नित्यः शाश्वतॊ ऽयं पुराणॊ; न हन्यते हन्यमाने शरीरे 21 वेथाविनाशिनं नित्यं य एनम अजम अव्ययम कदं स पुरुषः पार्द कं घातयति हन्ति कम 22 वासांसि जीर्णानि यदा विहाय; नवानि गृह्णाति नरॊ ऽपराणि तदा शरीराणि विहाय जीर्णानि; अन्यानि संयाति नवानि थेही 23 नैनं छिन्थन्ति शस्त्राणि नैनं थहति पावकः न चैनं कलेथयन्त्य आपॊ न शॊषयति मारुतः 24 अच्छेथ्यॊ ऽयम अथाह्यॊ ऽयम अक्लेथ्यॊ ऽशॊष्य एव च नित्यः सर्वगतः सदाणुर अचलॊ ऽयं सनातनः 25 अव्यक्तॊ ऽयम अचिन्त्यॊ ऽयम अविकार्यॊ ऽयम उच्यते तस्माथ एवं विथित्वैनं नानुशॊचितुम अर्हसि 26 अद चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम तदापि तवं महाबाहॊ नैवं शॊचितुम अर्हसि 27 जातस्य हि धरुवॊ मृत्युर धरुवं जन्म मृतस्य च तस्माथ अपरिहार्ये ऽरदे न तवं शॊचितुम अर्हसि 28 अव्यक्ताथीनि भूतानि वयक्तमध्यानि भारत अव्यक्तनिधनान्य एव तत्र का परिथेवना 29 आश्चर्यवत पश्यति कश चिथ एनम; आश्चर्यवथ वथति तदैव चान्यः आश्चर्यवच चैनम अन्यः शृणॊति; शरुत्वाप्य एनं वेथ न चैव कश चित 30 थेही नित्यम अवध्यॊ ऽयं थेहे सर्वस्य भारत तस्मात सर्वाणि भूतानि न तवं शॊचितुम अर्हसि 31 सवधर्मम अपि चावेक्ष्य न विकम्पितुम अर्हसि धर्म्याथ धि युथ्धाच छरेयॊ ऽनयत कषत्रियस्य न विथ्यते 32 यथृच्छया चॊपपन्नं सवर्गथ्वारम अपावृतम सुखिनः कषत्रियाः पार्द लभन्ते युथ्धम ईथृशम 33 अद चेत तवम इमं धर्म्यं संग्रामं न करिष्यसि ततः सवधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापम अवाप्स्यसि 34 अकीर्तिं चापि भूतानि कदयिष्यन्ति ते ऽवययाम संभावितस्य चाकीर्तिर मरणाथ अतिरिच्यते 35 भयाथ रणाथ उपरतं मंस्यन्ते तवां महारदाः येषां च तवं बहुमतॊ भूत्वा यास्यसि लाघवम 36 अवाच्यवाथांश च बहून वथिष्यन्ति तवाहिताः निन्थन्तस तव सामर्द्यं ततॊ थुःखतरं नु किम 37 हतॊ वा पराप्स्यसि सवर्गं जित्वा वा भॊक्ष्यसे महीम तस्माथ उत्तिष्ठ कौन्तेय युथ्धाय कृतनिश्चयः 38 सुखथुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ ततॊ युथ्धाय युज्यस्व नैवं पापम अवाप्स्यसि 39 एषा ते ऽभिहिता सांख्ये बुथ्धिर यॊगे तव इमां शृणु बुथ्ध्या युक्तॊ यया पार्द कर्मबन्धं परहास्यसि 40 नेहाभिक्रमनाशॊ ऽसति परत्यवायॊ न विथ्यते सवल्पम अप्य अस्य धर्मस्य तरायते महतॊ भयात 41 वयवसायात्मिका बुथ्धिर एकेह कुरुनन्थन बहुशाखा हय अनन्ताश च बुथ्धयॊ ऽवयवसायिनाम 42 याम इमां पुष्पितां वाचं परवथन्त्य अविपश्चितः वेथवाथरताः पार्द नान्यथ अस्तीति वाथिनः 43 कामात्मानः सवर्गपरा जन्मकर्मफलप्रथाम करियाविशेषबहुलां भॊगैश्वर्यगतिं परति 44 भॊगैश्वर्यप्रसक्तानां तयापहृतचेतसाम वयवसायात्मिका बुथ्धिः समाधौ न विधीयते 45 तरैगुण्यविषया वेथा निस्त्रैगुण्यॊ भवार्जुन निर्थ्वन्थ्वॊ नित्यसत्त्वस्दॊ निर्यॊगक्षेम आत्मवान 46 यावान अर्द उथपाने सर्वतः संप्लुतॊथके तावान सर्वेषु वेथेषु बराह्मणस्य विजानतः 47 कर्मण्य एवाधिकारस ते मा फलेषु कथा चन मा कर्मफलहेतुर भूर मा ते सङ्गॊ ऽसत्व अकर्मणि 48 यॊगस्दः कुरु कर्माणि सङ्गं तयक्त्वा धनंजय सिथ्ध्यसिथ्ध्यॊः समॊ भूत्वा समत्वं यॊग उच्यते 49 थूरेण हय अवरं कर्म बुथ्धियॊगाथ धनंजय बुथ्धौ शरणम अन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः 50 बुथ्धियुक्तॊ जहातीह उभे सुकृतथुष्कृते तस्माथ यॊगाय युज्यस्व यॊगः कर्मसु कौशलम 51 कर्मजं बुथ्धियुक्ता हि फलं तयक्त्वा मनीषिणः जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः पथं गच्छन्त्य अनामयम 52 यथा ते मॊहकलिलं बुथ्धिर वयतितरिष्यति तथा गन्तासि निर्वेथं शरॊतव्यस्य शरुतस्य च 53 शरुतिविप्रतिपन्ना ते यथा सदास्यति निश्चला समाधाव अचला बुथ्धिस तथा यॊगम अवाप्स्यसि 54 अर्जुन उवाच सदितप्रज्ञस्य का भाषा समाधिस्दस्य केशव सदितधीः किं परभाषेत किम आसीत वरजेत किम 55 परजहाति यथा कामान सर्वान पार्द मनॊगतान आत्मन्य एवात्मना तुष्टः सदितप्रज्ञस तथॊच्यते 56 थुःखेष्व अनुथ्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः वीतरागभयक्रॊधः सदितधीर मुनिर उच्यते 57 यः सर्वत्रानभिस्नेहस तत तत पराप्य शुभाशुभम नाभिनन्थति न थवेष्टि तस्य परज्ञा परतिष्ठिता 58 यथा संहरते चायं कूर्मॊ ऽङगानीव सर्वशः इन्थ्रियाणीन्थ्रियार्देभ्यस तस्य परज्ञा परतिष्ठिता 59 विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य थेहिनः रसवर्जं रसॊ ऽपय अस्य परं थृष्ट्वा निवर्तते 60 यततॊ हय अपि कौन्तेय पुरुषस्य विपश्चितः इन्थ्रियाणि परमादीनि हरन्ति परसभं मनः 61 तानि सर्वाणि संयम्य युक्त आसीत मत्परः वशे हि यस्येन्थ्रियाणि तस्य परज्ञा परतिष्ठिता 62 धयायतॊ विषयान पुंसः सङ्गस तेषूपजायते सङ्गात संजायते कामः कामात करॊधॊ ऽभिजायते 63 करॊधाथ भवति संमॊहः संमॊहात समृतिविभ्रमः समृतिभ्रंशाथ बुथ्धिनाशॊ बुथ्धिनाशात परणश्यति 64 रागथ्वेषवियुक्तैस तु विषयान इन्थ्रियैश चरन आत्मवश्यैर विधेयात्मा परसाथम अधिगच्छति 65 परसाथे सर्वथुःखानां हानिर अस्यॊपजायते परसन्नचेतसॊ हय आशु बुथ्धिः पर्यवतिष्ठते 66 नास्ति बुथ्धिर अयुक्तस्य न चायुक्तस्य भावना न चाभावयतः शान्तिर अशान्तस्य कुतः सुखम 67 इन्थ्रियाणां हि चरतां यन मनॊ ऽनुविधीयते तथ अस्य हरति परज्ञां वायुर नावम इवाम्भसि 68 तस्माथ यस्य महाबाहॊ निगृहीतानि सर्वशः इन्थ्रियाणीन्थ्रियार्देभ्यस तस्य परज्ञा परतिष्ठिता 69 या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतॊ मुनेः 70 आपूर्यमाणम अचलप्रतिष्ठं; समुथ्रम आपः परविशन्ति यथ्वत तथ्वत कामा यं परविशन्ति सर्वे; स शान्तिम आप्नॊति न कामकामी 71 विहाय कामान यः सर्वान पुमांश चरति निःस्पृहः निर्ममॊ निरहंकारः स शान्तिम अधिगच्छति 72 एषा बराह्मी सदितिः पार्द नैनां पराप्य विमुह्यति सदित्वास्याम अन्तकाले ऽपि बरह्मनिर्वाणम ऋच्छति |
1
saṃjaya uvāca taṃ tathā kṛpayāviṣṭam aśrupūrṇākulekṣaṇam viṣīdantam idaṃ vākyam uvāca madhusūdanaḥ 2 śrībhagavān uvāca kutas tvā kaśmalam idaṃ viṣame samupasthitam anāryajuṣṭam asvargyam akīrtikaram arjuna 3 klaibyaṃ mā sma gamaḥ pārtha naitat tvayy upapadyate kṣudraṃ hṛdayadaurbalyaṃ tyaktvottiṣṭha paraṃtapa 4 arjuna uvāca kathaṃ bhīṣmam ahaṃ saṃkhye droṇaṃ ca madhusūdana iṣubhiḥ pratiyotsyāmi pūjārhāv arisūdana 5 gurūn ahatvā hi mahānubhāvāñ; śreyo bhoktuṃ bhaikṣyam apīha loke hatvārthakāmāṃs tu gurūn ihaiva; bhuñjīya bhogān rudhirapradigdhān 6 na caitad vidmaḥ kataran no garīyo; yad vā jayema yadi vā no jayeyuḥ yān eva hatvā na jijīviṣāmas; te 'vasthitāḥ pramukhe dhārtarāṣṭrāḥ 7 kārpaṇyadoṣopahatasvabhāvaḥ; pṛcchāmi tvāṃ dharmasaṃmūḍhacetāḥ yac chreyaḥ syān niścitaṃ brūhi tan me; śiṣyas te 'haṃ śādhi māṃ tvāṃ prapannam 8 na hi prapaśyāmi mamāpanudyād; yac chokam ucchoṣaṇam indriyāṇām avāpya bhūmāv asapatnam ṛddhaṃ; rājyaṃ surāṇām api cādhipatyam 9 saṃjaya uvāca evam uktvā hṛṣīkeśaṃ guḍākeśaḥ paraṃtapaḥ na yotsya iti govindam uktvā tūṣṇīṃ babhūva ha 10 tam uvāca hṛṣīkeśaḥ prahasann iva bhārata senayor ubhayor madhye viṣīdantam idaṃ vacaḥ 11 śrībhagavān uvāca aśocyān anvaśocas tvaṃ prajñāvādāṃś ca bhāṣase gatāsūn agatāsūṃś ca nānuśocanti paṇḍitāḥ 12 na tv evāhaṃ jātu nāsaṃ na tvaṃ neme janādhipāḥ na caiva na bhaviṣyāmaḥ sarve vayam ataḥ param 13 dehino 'smin yathā dehe kaumāraṃ yauvanaṃ jarā tathā dehāntaraprāptir dhīras tatra na muhyati 14 mātrāsparśās tu kaunteya śītoṣṇasukhaduḥkhadāḥ āgamāpāyino 'nityās tāṃs titikṣasva bhārata 15 yaṃ hi na vyathayanty ete puruṣaṃ puruṣarṣabha samaduḥkhasukhaṃ dhīraṃ so 'mṛtatvāya kalpate 16 nāsato vidyate bhāvo nābhāvo vidyate sataḥ ubhayor api dṛṣṭo 'ntas tv anayos tattvadarśibhiḥ 17 avināśi tu tad viddhi yena sarvam idaṃ tatam vināśam avyayasyāsya na kaś cit kartum arhati 18 antavanta ime dehā nityasyoktāḥ śarīriṇaḥ anāśino 'prameyasya tasmād yudhyasva bhārata 19 ya enaṃ vetti hantāraṃ yaś cainaṃ manyate hatam ubhau tau na vijānīto nāyaṃ hanti na hanyate 20 na jāyate mriyate vā kadā cin; nāyaṃ bhūtvā bhavitā vā na bhūyaḥ ajo nityaḥ śāśvato 'yaṃ purāṇo; na hanyate hanyamāne śarīre 21 vedāvināśinaṃ nityaṃ ya enam ajam avyayam kathaṃ sa puruṣaḥ pārtha kaṃ ghātayati hanti kam 22 vāsāṃsi jīrṇāni yathā vihāya; navāni gṛhṇāti naro 'parāṇi tathā śarīrāṇi vihāya jīrṇāni; anyāni saṃyāti navāni dehī 23 nainaṃ chindanti śastrāṇi nainaṃ dahati pāvakaḥ na cainaṃ kledayanty āpo na śoṣayati mārutaḥ 24 acchedyo 'yam adāhyo 'yam akledyo 'śoṣya eva ca nityaḥ sarvagataḥ sthāṇur acalo 'yaṃ sanātanaḥ 25 avyakto 'yam acintyo 'yam avikāryo 'yam ucyate tasmād evaṃ viditvainaṃ nānuśocitum arhasi 26 atha cainaṃ nityajātaṃ nityaṃ vā manyase mṛtam tathāpi tvaṃ mahābāho naivaṃ śocitum arhasi 27 jātasya hi dhruvo mṛtyur dhruvaṃ janma mṛtasya ca tasmād aparihārye 'rthe na tvaṃ śocitum arhasi 28 avyaktādīni bhūtāni vyaktamadhyāni bhārata avyaktanidhanāny eva tatra kā paridevanā 29 āścaryavat paśyati kaś cid enam; āścaryavad vadati tathaiva cānyaḥ āścaryavac cainam anyaḥ śṛṇoti; śrutvāpy enaṃ veda na caiva kaś cit 30 dehī nityam avadhyo 'yaṃ dehe sarvasya bhārata tasmāt sarvāṇi bhūtāni na tvaṃ śocitum arhasi 31 svadharmam api cāvekṣya na vikampitum arhasi dharmyād dhi yuddhāc chreyo 'nyat kṣatriyasya na vidyate 32 yadṛcchayā copapannaṃ svargadvāram apāvṛtam sukhinaḥ kṣatriyāḥ pārtha labhante yuddham īdṛśam 33 atha cet tvam imaṃ dharmyaṃ saṃgrāmaṃ na kariṣyasi tataḥ svadharmaṃ kīrtiṃ ca hitvā pāpam avāpsyasi 34 akīrtiṃ cāpi bhūtāni kathayiṣyanti te 'vyayām saṃbhāvitasya cākīrtir maraṇād atiricyate 35 bhayād raṇād uparataṃ maṃsyante tvāṃ mahārathāḥ yeṣāṃ ca tvaṃ bahumato bhūtvā yāsyasi lāghavam 36 avācyavādāṃś ca bahūn vadiṣyanti tavāhitāḥ nindantas tava sāmarthyaṃ tato duḥkhataraṃ nu kim 37 hato vā prāpsyasi svargaṃ jitvā vā bhokṣyase mahīm tasmād uttiṣṭha kaunteya yuddhāya kṛtaniścayaḥ 38 sukhaduḥkhe same kṛtvā lābhālābhau jayājayau tato yuddhāya yujyasva naivaṃ pāpam avāpsyasi 39 eṣā te 'bhihitā sāṃkhye buddhir yoge tv imāṃ śṛṇu buddhyā yukto yayā pārtha karmabandhaṃ prahāsyasi 40 nehābhikramanāśo 'sti pratyavāyo na vidyate svalpam apy asya dharmasya trāyate mahato bhayāt 41 vyavasāyātmikā buddhir ekeha kurunandana bahuśākhā hy anantāś ca buddhayo 'vyavasāyinām 42 yām imāṃ puṣpitāṃ vācaṃ pravadanty avipaścitaḥ vedavādaratāḥ pārtha nānyad astīti vādinaḥ 43 kāmātmānaḥ svargaparā janmakarmaphalapradām kriyāviśeṣabahulāṃ bhogaiśvaryagatiṃ prati 44 bhogaiśvaryaprasaktānāṃ tayāpahṛtacetasām vyavasāyātmikā buddhiḥ samādhau na vidhīyate 45 traiguṇyaviṣayā vedā nistraiguṇyo bhavārjuna nirdvandvo nityasattvastho niryogakṣema ātmavān 46 yāvān artha udapāne sarvataḥ saṃplutodake tāvān sarveṣu vedeṣu brāhmaṇasya vijānataḥ 47 karmaṇy evādhikāras te mā phaleṣu kadā cana mā karmaphalahetur bhūr mā te saṅgo 'stv akarmaṇi 48 yogasthaḥ kuru karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā dhanaṃjaya siddhyasiddhyoḥ samo bhūtvā samatvaṃ yoga ucyate 49 dūreṇa hy avaraṃ karma buddhiyogād dhanaṃjaya buddhau śaraṇam anviccha kṛpaṇāḥ phalahetavaḥ 50 buddhiyukto jahātīha ubhe sukṛtaduṣkṛte tasmād yogāya yujyasva yogaḥ karmasu kauśalam 51 karmajaṃ buddhiyuktā hi phalaṃ tyaktvā manīṣiṇaḥ janmabandhavinirmuktāḥ padaṃ gacchanty anāmayam 52 yadā te mohakalilaṃ buddhir vyatitariṣyati tadā gantāsi nirvedaṃ śrotavyasya śrutasya ca 53 śrutivipratipannā te yadā sthāsyati niścalā samādhāv acalā buddhis tadā yogam avāpsyasi 54 arjuna uvāca sthitaprajñasya kā bhāṣā samādhisthasya keśava sthitadhīḥ kiṃ prabhāṣeta kim āsīta vrajeta kim 55 prajahāti yadā kāmān sarvān pārtha manogatān ātmany evātmanā tuṣṭaḥ sthitaprajñas tadocyate 56 duḥkheṣv anudvignamanāḥ sukheṣu vigataspṛhaḥ vītarāgabhayakrodhaḥ sthitadhīr munir ucyate 57 yaḥ sarvatrānabhisnehas tat tat prāpya śubhāśubham nābhinandati na dveṣṭi tasya prajñā pratiṣṭhitā 58 yadā saṃharate cāyaṃ kūrmo 'ṅgānīva sarvaśaḥ indriyāṇīndriyārthebhyas tasya prajñā pratiṣṭhitā 59 viṣayā vinivartante nirāhārasya dehinaḥ rasavarjaṃ raso 'py asya paraṃ dṛṣṭvā nivartate 60 yatato hy api kaunteya puruṣasya vipaścitaḥ indriyāṇi pramāthīni haranti prasabhaṃ manaḥ 61 tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta matparaḥ vaśe hi yasyendriyāṇi tasya prajñā pratiṣṭhitā 62 dhyāyato viṣayān puṃsaḥ saṅgas teṣūpajāyate saṅgāt saṃjāyate kāmaḥ kāmāt krodho 'bhijāyate 63 krodhād bhavati saṃmohaḥ saṃmohāt smṛtivibhramaḥ smṛtibhraṃśād buddhināśo buddhināśāt praṇaśyati 64 rāgadveṣaviyuktais tu viṣayān indriyaiś caran ātmavaśyair vidheyātmā prasādam adhigacchati 65 prasāde sarvaduḥkhānāṃ hānir asyopajāyate prasannacetaso hy āśu buddhiḥ paryavatiṣṭhate 66 nāsti buddhir ayuktasya na cāyuktasya bhāvanā na cābhāvayataḥ śāntir aśāntasya kutaḥ sukham 67 indriyāṇāṃ hi caratāṃ yan mano 'nuvidhīyate tad asya harati prajñāṃ vāyur nāvam ivāmbhasi 68 tasmād yasya mahābāho nigṛhītāni sarvaśaḥ indriyāṇīndriyārthebhyas tasya prajñā pratiṣṭhitā 69 yā niśā sarvabhūtānāṃ tasyāṃ jāgarti saṃyamī yasyāṃ jāgrati bhūtāni sā niśā paśyato muneḥ 70 āpūryamāṇam acalapratiṣṭhaṃ; samudram āpaḥ praviśanti yadvat tadvat kāmā yaṃ praviśanti sarve; sa śāntim āpnoti na kāmakāmī 71 vihāya kāmān yaḥ sarvān pumāṃś carati niḥspṛhaḥ nirmamo nirahaṃkāraḥ sa śāntim adhigacchati 72 eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha naināṃ prāpya vimuhyati sthitvāsyām antakāle 'pi brahmanirvāṇam ṛcchati |