|
1
भीष्म उवाच ततस ते तापसाः सर्वे कार्यवन्तॊ ऽभवंस तथा तां कन्यां चिन्तयन्तॊ वै किं कार्यम इति धर्मिणः 2 के चिथ आहुः पितुर वेश्म नीयताम इति तापसाः के चिथ अस्मथुपालम्भे मतिं चक्रुर थविजॊत्तमाः 3 के चिच छाल्वपतिं गत्वा नियॊज्यम इति मेनिरे नेति के चिथ वयवस्यन्ति परत्याख्याता हि तेन सा 4 एवंगते किं नु शक्यं भथ्रे कर्तुं मनीषिभिः पुनर ऊचुश च ते सर्वे तापसाः संशितव्रताः 5 अलं परव्रजितेनेह भथ्रे शृणु हितं वचः इतॊ गच्छस्व भथ्रं ते पितुर एव निवेशनम 6 परतिपत्स्यति राजा स पिता ते यथ अनन्तरम तत्र वत्स्यसि कल्याणि सुखं सर्वगुणान्विता न च ते ऽनया गतिर नयाय्या भवेथ भथ्रे यदा पिता 7 पतिर वापि गतिर नार्याः पिता वा वरवर्णिनि गतिः पतिः समस्दाया विषमे तु पिता गतिः 8 परव्रज्या हि सुथुःखेयं सुकुमार्या विशेषतः राजपुत्र्याः परकृत्या च कुमार्यास तव भामिनि 9 भथ्रे थॊषा हि विथ्यन्ते बहवॊ वरवर्णिनि आश्रमे वै वसन्त्यास ते न भवेयुः पितुर गृहे 10 ततस तु ते ऽबरुवन वाक्यं बराह्मणास तां तपस्विनीम तवाम इहैकाकिनीं थृष्ट्वा निजने गहने वने परार्दयिष्यन्ति राजेन्थ्रास तस्मान मैवं मनः कृदाः 11 अम्बॊवाच न शक्यं काशिनगरीं पुनर गन्तुं पितुर गृहान अवज्ञाता भविष्यामि बान्धवानां न संशयः 12 उषिता हय अन्यदा बाल्ये पितुर वेश्मनि तापसाः नाहं गमिष्ये भथ्रं वस तत्र यत्र पिता मम तपस तप्तुम अभीप्सामि तापसैः परिपालिता 13 यदा परे ऽपि मे लॊके न सयाथ एवं महात्ययः थौर्भाग्यं बराह्मणश्रेष्ठास तस्मात तप्स्याम्य अहं तपः 14 भीष्म उवाच इत्य एवं तेषु विप्रेषु चिन्तयत्सु तदा तदा राजर्षिस तथ वनं पराप्तस तपस्वी हॊत्रवाहनः 15 ततस ते तापसाः सर्वे पूजयन्ति सम तं नृपम पूजाभिः सवागताथ्याभिर आसनेनॊथकेन च 16 तस्यॊपविष्टस्य ततॊ विश्रान्तस्यॊपशृण्वतः पुनर एव कदां चक्रुः कन्यां परति वनौकसः 17 अम्बायास तां कदां शरुत्वा काशिराज्ञश च भारत स वेपमान उत्दाय मातुर अस्याः पिता तथा तां कन्याम अङ्गम आरॊप्य पर्याश्वासयत परभॊ 18 स ताम अपृच्छत कार्त्स्न्येन वयसनॊत्पत्तिम आथितः सा च तस्मै यदावृत्तं विस्तरेण नयवेथयत 19 ततः स राजर्षिर अभूथ थुःखशॊकसमन्वितः कार्यं च परतिपेथे तन मनसा सुमहातपाः 20 अब्रवीथ वेपमानश च कन्याम आर्तां सुथुःखितः मा गाः पितृगृहं भथ्रे मातुस ते जनकॊ हय अहम 21 थुःखं छेत्स्यामि ते ऽहं वै मयि वर्तस्व पुत्रिके पर्याप्तं ते मनः पुत्रि यथ एवं परिशुष्यसि 22 गच्छ मथ्वचनाथ रामं जामथग्न्यं तपस्विनम रामस तव महथ थुःखं शॊकं चापनयिष्यति हनिष्यति रणे भीष्मं न करिष्यति चेथ वचः 23 तं गच्छ भार्गवश्रेष्ठं कालाग्निसमतेजसम परतिष्ठापयिता स तवां समे पदि महातपाः 24 ततस तु सस्वरं बाष्पम उत्सृजन्ती पुनः पुनः अब्रवीत पितरं मातुः सा तथा हॊत्रवाहनम 25 अभिवाथयित्वा शिरसा गमिष्ये तव शासनात अपि नामाथ्य पश्येयम आर्यं तं लॊकविश्रुतम 26 कदं च तीव्रं थुःखं मे हनिष्यति स भार्गवः एतथ इच्छाम्य अहं शरॊतुम अद यास्यामि तत्र वै |
1
bhīṣma uvāca tatas te tāpasāḥ sarve kāryavanto 'bhavaṃs tadā tāṃ kanyāṃ cintayanto vai kiṃ kāryam iti dharmiṇaḥ 2 ke cid āhuḥ pitur veśma nīyatām iti tāpasāḥ ke cid asmadupālambhe matiṃ cakrur dvijottamāḥ 3 ke cic chālvapatiṃ gatvā niyojyam iti menire neti ke cid vyavasyanti pratyākhyātā hi tena sā 4 evaṃgate kiṃ nu śakyaṃ bhadre kartuṃ manīṣibhiḥ punar ūcuś ca te sarve tāpasāḥ saṃśitavratāḥ 5 alaṃ pravrajiteneha bhadre śṛṇu hitaṃ vacaḥ ito gacchasva bhadraṃ te pitur eva niveśanam 6 pratipatsyati rājā sa pitā te yad anantaram tatra vatsyasi kalyāṇi sukhaṃ sarvaguṇānvitā na ca te 'nyā gatir nyāyyā bhaved bhadre yathā pitā 7 patir vāpi gatir nāryāḥ pitā vā varavarṇini gatiḥ patiḥ samasthāyā viṣame tu pitā gatiḥ 8 pravrajyā hi suduḥkheyaṃ sukumāryā viśeṣataḥ rājaputryāḥ prakṛtyā ca kumāryās tava bhāmini 9 bhadre doṣā hi vidyante bahavo varavarṇini āśrame vai vasantyās te na bhaveyuḥ pitur gṛhe 10 tatas tu te 'bruvan vākyaṃ brāhmaṇās tāṃ tapasvinīm tvām ihaikākinīṃ dṛṣṭvā nijane gahane vane prārthayiṣyanti rājendrās tasmān maivaṃ manaḥ kṛthāḥ 11 ambovāca na śakyaṃ kāśinagarīṃ punar gantuṃ pitur gṛhān avajñātā bhaviṣyāmi bāndhavānāṃ na saṃśayaḥ 12 uṣitā hy anyathā bālye pitur veśmani tāpasāḥ nāhaṃ gamiṣye bhadraṃ vas tatra yatra pitā mama tapas taptum abhīpsāmi tāpasaiḥ paripālitā 13 yathā pare 'pi me loke na syād evaṃ mahātyayaḥ daurbhāgyaṃ brāhmaṇaśreṣṭhās tasmāt tapsyāmy ahaṃ tapaḥ 14 bhīṣma uvāca ity evaṃ teṣu vipreṣu cintayatsu tathā tathā rājarṣis tad vanaṃ prāptas tapasvī hotravāhanaḥ 15 tatas te tāpasāḥ sarve pūjayanti sma taṃ nṛpam pūjābhiḥ svāgatādyābhir āsanenodakena ca 16 tasyopaviṣṭasya tato viśrāntasyopaśṛṇvataḥ punar eva kathāṃ cakruḥ kanyāṃ prati vanaukasaḥ 17 ambāyās tāṃ kathāṃ śrutvā kāśirājñaś ca bhārata sa vepamāna utthāya mātur asyāḥ pitā tadā tāṃ kanyām aṅgam āropya paryāśvāsayata prabho 18 sa tām apṛcchat kārtsnyena vyasanotpattim āditaḥ sā ca tasmai yathāvṛttaṃ vistareṇa nyavedayat 19 tataḥ sa rājarṣir abhūd duḥkhaśokasamanvitaḥ kāryaṃ ca pratipede tan manasā sumahātapāḥ 20 abravīd vepamānaś ca kanyām ārtāṃ suduḥkhitaḥ mā gāḥ pitṛgṛhaṃ bhadre mātus te janako hy aham 21 duḥkhaṃ chetsyāmi te 'haṃ vai mayi vartasva putrike paryāptaṃ te manaḥ putri yad evaṃ pariśuṣyasi 22 gaccha madvacanād rāmaṃ jāmadagnyaṃ tapasvinam rāmas tava mahad duḥkhaṃ śokaṃ cāpanayiṣyati haniṣyati raṇe bhīṣmaṃ na kariṣyati ced vacaḥ 23 taṃ gaccha bhārgavaśreṣṭhaṃ kālāgnisamatejasam pratiṣṭhāpayitā sa tvāṃ same pathi mahātapāḥ 24 tatas tu sasvaraṃ bāṣpam utsṛjantī punaḥ punaḥ abravīt pitaraṃ mātuḥ sā tadā hotravāhanam 25 abhivādayitvā śirasā gamiṣye tava śāsanāt api nāmādya paśyeyam āryaṃ taṃ lokaviśrutam 26 kathaṃ ca tīvraṃ duḥkhaṃ me haniṣyati sa bhārgavaḥ etad icchāmy ahaṃ śrotum atha yāsyāmi tatra vai |