|
1
[व] तत तु वाक्यम अनाथृत्य सॊ ऽरदवन मातृभाषितम पुनः परतस्दे संरम्भत सकाशम अकृतात्मनाम 2 ततः सभाया निर्गम्य मन्त्रयाम आस कौरवः सौबलेन मताक्षेण राज्ञा शकुनिना सह 3 थुर्यॊधनस्य कर्णस्य शकुनेः सौबलस्य च थुःशासनचतुर्दानाम इथम आसीथ विचेष्टितम 4 पुरायम अस्मान गृह्णाति कषिप्रकारी जनार्थनः सहितॊ धृतराष्ट्रेण राज्ञा शांतनवेन च 5 वयम एव हृषीकेशं निगृह्णीम बलाथ इव परसह्य पुरुषव्याघ्रम इन्थ्रॊ वैरॊचनिं यदा 6 शरुत्वा गृहीतं वार्ष्णेयं पाण्डवा हतचेतसः निरुत्साहा भविष्यन्ति भग्नथंष्ट्रा इवॊरगाः 7 अयं हय एषां महाबाहुः सर्वेषां शर्म वर्म च अस्मिन गृहीते वरथे ऋषभे सर्वसात्वताम निरुथ्यमा भविष्यन्ति पाण्डवाः सॊमकैः सह 8 तस्माथ वयम इहैवैनं केशवं कषिप्रकारिणम करॊशतॊ धृतराष्ट्रस्य बथ्ध्वा यॊत्स्यामहे रिपून 9 तेषां पापम अभिप्रायं पापानां थुष्टचेतसाम इङ्गितज्ञः कविः कषिप्रम अन्वबुध्यत सात्यकिः 10 तथर्दम अभिनिष्क्रम्य हार्थिक्येन सहास्दितः अब्रवीत कृतवर्माणं कषिप्रं यॊजय वाहिनीम 11 वयूढानीकः सभा थवारम उपतिष्ठस्व थंशितः यावथ आख्याम्य अहं चैतत कृष्णायाक्लिष्ट कर्मणे 12 स परविश्य सभां वीरः सिंहॊ गिरिगुहाम इव आचष्ट तम अभिप्रायं केशवाय महात्मने 13 धृतराष्ट्रं ततश चैव विथुरं चान्वभाषत तेषाम एतम अभिप्रायम आचचक्षे समयन्न इव 14 धर्माथ अपेतम अर्दाच च कर्म साधु विगर्हितम मन्थाः कर्तुम इहेच्छन्ति न चावाप्यं कदं चन 15 पुरा विकुर्वते मूढाः पापात्मानः समागताः धर्षिताः काममन्युभ्यां करॊधलॊभ वशानुगाः 16 इमं हि पुण्डरीकाक्षं जिघृक्षन्त्य अल्पचेतसः पटेनानिगं परज्वलितं यदा बाला यदा जडाः 17 सात्यकेस तथ वचः शरुत्वा विथुरॊ थीर्घथर्शिवान धृतराष्ट्रं महाबाहुम अब्रवीत कुरुसंसथि 18 राजन परीतकालास ते पुत्राः सर्वे परंतप अयशस्यम अशक्यं च कर्म कर्तुं समुथ्यताः 19 इमं हि पुण्डरीकाक्षम अभिभूय परसह्य च निग्रहीतुं किलेच्छन्ति सहिता वासवानुजम 20 इमं पुरुषशार्थूलम अप्रधृष्यं थुरासथम आसाथ्य न भविष्यन्ति पतंगा इव पावकम 21 अयम इच्छन हि तान सर्वान यतमानाञ जनार्थनः सिंहॊ मृगान इव करुथ्धॊ गमयेथ यमसाथनम 22 न तव अयं निन्तिथं कर्म कुर्यात कृष्णः कदं चन न च धर्माथ अपक्रामेथ अच्युतः पुरुषॊत्तमः 23 विथुरेणैवम उक्ते तु केशवॊ वाक्यम अब्रवीत धृतराष्ट्रम अभिप्रेक्ष्य सुहृथां शृण्वतां मिदः 24 राजन्न एते यथि करुथ्धा मां निगृह्णीयुर ओजसा एते वा माम अहं वैनान अनुजानीहि पार्दिव 25 एतान हि सर्वान संरब्धान नियन्तुम अहम उत्सहे न तव अहं निन्थितं कर्म कुर्यां पापं कदं चन 26 पाण्डवार्दे हि लुभ्यन्तः सवार्दाथ धास्यन्ति ते सुताः एते चेथ एवम इच्छन्ति कृतकार्यॊ युधिष्ठिरः 27 अथ्यैव हय अहम एतांश च ये चैतान अनु भारत निगृह्य राजन पार्देभ्यॊ थथ्यां किं थुष्कृतं भवेत 28 इथं तु न परवर्तेयं निन्थितं कर्म भारत संनिधौ ते महाराज करॊधजं पापबुथ्धिजम 29 एष थुर्यॊधनॊ राजन यदेच्छति तदास्तु तत अहं तु सर्वान समयान अनुजानामि भारत 30 एतच छरुत्वा तु विथुरं धृतराष्ट्रॊ ऽभयभाषत कषिप्रम आनय तं पापं राज्यलुब्धं सुयॊधनम 31 सह मित्रं सहामात्यं ससॊथर्यं सहानुगम शक्नुयां यथि पन्दानम अवतारयितुं पुनः 32 ततॊ थुर्यॊधनं कषत्ता पुनः परावेशयत सभाम अकामं भरातृभिः सार्धं राजभिः परिवारितम 33 अद थुर्यॊधनं राजा धृतराष्ट्रॊ ऽभयभाषत कर्ण थुःशासनाभ्यां च राजभिश चाभिसंवृतम 34 नृशंसपापभूयिष्ठ कषुथ्रकर्म सहायवान पापैः सहायैः संहत्य पापं कर्म चिकीर्षसि 35 अशक्यम अयशस्यं च सथ्भिश चापि विगर्हितम यदा तवाथृशकॊ मूढॊ वयवस्येत कुलपांसनः 36 तवम इमं पुण्डरीकाक्षम अप्रधृष्यं थुरासथम पापैः सहायैः संहत्य निग्रहीतुं किलेच्छसि 37 यॊ न शक्यॊ बलात कर्तुं थेवैर अपि सवासवैः तं तवं परार्दयसे मन्थबालश चन्थ्रमसं यदा 38 थेवैर मनुष्यैर गन्धर्वैर असुरैर उरगैश च यः न सॊढुं समरे शक्यस तं न बुध्यसि केशवम 39 थुर्ग्रहः पाणिना वायुर थुःस्पर्शः पाणिना शशी थुर्धरा पृदिवी मूर्ध्ना थुर्ग्रहः केशवॊ बलात 40 इत्य उक्ते धृतराष्ट्रेण कषत्तापि विथुरॊ ऽबरवीत थुर्यॊधनम अभिप्रेक्ष्य धार्तराष्ट्रम अमर्षणम 41 सौभथ्वारे वानरेन्थ्रॊ थविविथॊ नाम नामतः शिला वर्षेण महता छाथयाम आस केशवम 42 गरहीतुकामॊ विक्रम्य सर्वयत्नेन माधवम गरहीतुं नाशकत तत्र तं तवं परार्दयसे बलात 43 निर्मॊचने षट सहस्राः पाशैर बथ्ध्वा महासुराः गरहीतुं नाशकंश चैनं तं तवं परार्दयसे बलात 44 पराग्ज्यॊतिष गतं शौरिं नरकः सह थानवैः गरहीतुं नाशकत तत्र तं तवं परार्दयसे बलात 45 अनेन हि हता बाल्ये पूतना शिशुना तदा गॊवर्धनॊ धारितश च गवार्दे भरतर्षभ 46 अरिष्टॊ धेनुकश चैव चाणूरश च महाबलः अश्वराजश च निहतः कंसश चारिष्टम आचरन 47 जरासंधश च वक्रश च शिशुपालश च वीर्यवान बाणश च निहतः संख्ये राजान च निषूथिताः 48 वरुणॊ निर्जितॊ राजा पावकश चामितौजसा पारिजातं च हरता जितः साक्षाच छची पतिः 49 एकार्णवे शयानेन हतौ तौ मधुकैटभौ जन्मान्तरम उपागम्य हयग्रीवस तदा हतः 50 अयं कर्ता न करियते कारणं चापि पौरुषे यथ यथ इच्छेथ अयं शौरिस तत तत कुर्याथ अयत्नतः 51 तं न बुध्यसि गॊविन्थं घॊरविक्रमम अच्युतम आशीविषम इव करुथ्धं तेजॊराशिम अनिर्जितम 52 परधर्षयन महाबाहुं कृष्णम अक्लिष्टकारिणम पतंगॊ ऽगनिम इवासाथ्य सामात्यॊ न भविष्यसि |
1
[v] tat tu vākyam anādṛtya so 'rthavan mātṛbhāṣitam punaḥ pratasthe saṃrambhat sakāśam akṛtātmanām 2 tataḥ sabhāyā nirgamya mantrayām āsa kauravaḥ saubalena matākṣeṇa rājñā śakuninā saha 3 duryodhanasya karṇasya śakuneḥ saubalasya ca duḥśāsanacaturthānām idam āsīd viceṣṭitam 4 purāyam asmān gṛhṇāti kṣiprakārī janārdanaḥ sahito dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śāṃtanavena ca 5 vayam eva hṛṣīkeśaṃ nigṛhṇīma balād iva prasahya puruṣavyāghram indro vairocaniṃ yathā 6 śrutvā gṛhītaṃ vārṣṇeyaṃ pāṇḍavā hatacetasaḥ nirutsāhā bhaviṣyanti bhagnadaṃṣṭrā ivoragāḥ 7 ayaṃ hy eṣāṃ mahābāhuḥ sarveṣāṃ śarma varma ca asmin gṛhīte varade ṛṣabhe sarvasātvatām nirudyamā bhaviṣyanti pāṇḍavāḥ somakaiḥ saha 8 tasmād vayam ihaivainaṃ keśavaṃ kṣiprakāriṇam krośato dhṛtarāṣṭrasya baddhvā yotsyāmahe ripūn 9 teṣāṃ pāpam abhiprāyaṃ pāpānāṃ duṣṭacetasām iṅgitajñaḥ kaviḥ kṣipram anvabudhyata sātyakiḥ 10 tadartham abhiniṣkramya hārdikyena sahāsthitaḥ abravīt kṛtavarmāṇaṃ kṣipraṃ yojaya vāhinīm 11 vyūḍhānīkaḥ sabhā dvāram upatiṣṭhasva daṃśitaḥ yāvad ākhyāmy ahaṃ caitat kṛṣṇāyākliṣṭa karmaṇe 12 sa praviśya sabhāṃ vīraḥ siṃho giriguhām iva ācaṣṭa tam abhiprāyaṃ keśavāya mahātmane 13 dhṛtarāṣṭraṃ tataś caiva viduraṃ cānvabhāṣata teṣām etam abhiprāyam ācacakṣe smayann iva 14 dharmād apetam arthāc ca karma sādhu vigarhitam mandāḥ kartum ihecchanti na cāvāpyaṃ kathaṃ cana 15 purā vikurvate mūḍhāḥ pāpātmānaḥ samāgatāḥ dharṣitāḥ kāmamanyubhyāṃ krodhalobha vaśānugāḥ 16 imaṃ hi puṇḍarīkākṣaṃ jighṛkṣanty alpacetasaḥ paṭenānigṃ prajvalitaṃ yathā bālā yathā jaḍāḥ 17 sātyakes tad vacaḥ śrutvā viduro dīrghadarśivān dhṛtarāṣṭraṃ mahābāhum abravīt kurusaṃsadi 18 rājan parītakālās te putrāḥ sarve paraṃtapa ayaśasyam aśakyaṃ ca karma kartuṃ samudyatāḥ 19 imaṃ hi puṇḍarīkākṣam abhibhūya prasahya ca nigrahītuṃ kilecchanti sahitā vāsavānujam 20 imaṃ puruṣaśārdūlam apradhṛṣyaṃ durāsadam āsādya na bhaviṣyanti pataṃgā iva pāvakam 21 ayam icchan hi tān sarvān yatamānāñ janārdanaḥ siṃho mṛgān iva kruddho gamayed yamasādanam 22 na tv ayaṃ nintidaṃ karma kuryāt kṛṣṇaḥ kathaṃ cana na ca dharmād apakrāmed acyutaḥ puruṣottamaḥ 23 vidureṇaivam ukte tu keśavo vākyam abravīt dhṛtarāṣṭram abhiprekṣya suhṛdāṃ śṛṇvatāṃ mithaḥ 24 rājann ete yadi kruddhā māṃ nigṛhṇīyur ojasā ete vā mām ahaṃ vainān anujānīhi pārthiva 25 etān hi sarvān saṃrabdhān niyantum aham utsahe na tv ahaṃ ninditaṃ karma kuryāṃ pāpaṃ kathaṃ cana 26 pāṇḍavārthe hi lubhyantaḥ svārthād dhāsyanti te sutāḥ ete ced evam icchanti kṛtakāryo yudhiṣṭhiraḥ 27 adyaiva hy aham etāṃś ca ye caitān anu bhārata nigṛhya rājan pārthebhyo dadyāṃ kiṃ duṣkṛtaṃ bhavet 28 idaṃ tu na pravarteyaṃ ninditaṃ karma bhārata saṃnidhau te mahārāja krodhajaṃ pāpabuddhijam 29 eṣa duryodhano rājan yathecchati tathāstu tat ahaṃ tu sarvān samayān anujānāmi bhārata 30 etac chrutvā tu viduraṃ dhṛtarāṣṭro 'bhyabhāṣata kṣipram ānaya taṃ pāpaṃ rājyalubdhaṃ suyodhanam 31 saha mitraṃ sahāmātyaṃ sasodaryaṃ sahānugam śaknuyāṃ yadi panthānam avatārayituṃ punaḥ 32 tato duryodhanaṃ kṣattā punaḥ prāveśayat sabhām akāmaṃ bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ rājabhiḥ parivāritam 33 atha duryodhanaṃ rājā dhṛtarāṣṭro 'bhyabhāṣata karṇa duḥśāsanābhyāṃ ca rājabhiś cābhisaṃvṛtam 34 nṛśaṃsapāpabhūyiṣṭha kṣudrakarma sahāyavān pāpaiḥ sahāyaiḥ saṃhatya pāpaṃ karma cikīrṣasi 35 aśakyam ayaśasyaṃ ca sadbhiś cāpi vigarhitam yathā tvādṛśako mūḍho vyavasyet kulapāṃsanaḥ 36 tvam imaṃ puṇḍarīkākṣam apradhṛṣyaṃ durāsadam pāpaiḥ sahāyaiḥ saṃhatya nigrahītuṃ kilecchasi 37 yo na śakyo balāt kartuṃ devair api savāsavaiḥ taṃ tvaṃ prārthayase mandabālaś candramasaṃ yathā 38 devair manuṣyair gandharvair asurair uragaiś ca yaḥ na soḍhuṃ samare śakyas taṃ na budhyasi keśavam 39 durgrahaḥ pāṇinā vāyur duḥsparśaḥ pāṇinā śaśī durdharā pṛthivī mūrdhnā durgrahaḥ keśavo balāt 40 ity ukte dhṛtarāṣṭreṇa kṣattāpi viduro 'bravīt duryodhanam abhiprekṣya dhārtarāṣṭram amarṣaṇam 41 saubhadvāre vānarendro dvivido nāma nāmataḥ śilā varṣeṇa mahatā chādayām āsa keśavam 42 grahītukāmo vikramya sarvayatnena mādhavam grahītuṃ nāśakat tatra taṃ tvaṃ prārthayase balāt 43 nirmocane ṣaṭ sahasrāḥ pāśair baddhvā mahāsurāḥ grahītuṃ nāśakaṃś cainaṃ taṃ tvaṃ prārthayase balāt 44 prāgjyotiṣa gataṃ śauriṃ narakaḥ saha dānavaiḥ grahītuṃ nāśakat tatra taṃ tvaṃ prārthayase balāt 45 anena hi hatā bālye pūtanā śiśunā tathā govardhano dhāritaś ca gavārthe bharatarṣabha 46 ariṣṭo dhenukaś caiva cāṇūraś ca mahābalaḥ aśvarājaś ca nihataḥ kaṃsaś cāriṣṭam ācaran 47 jarāsaṃdhaś ca vakraś ca śiśupālaś ca vīryavān bāṇaś ca nihataḥ saṃkhye rājāna ca niṣūditāḥ 48 varuṇo nirjito rājā pāvakaś cāmitaujasā pārijātaṃ ca haratā jitaḥ sākṣāc chacī patiḥ 49 ekārṇave śayānena hatau tau madhukaiṭabhau janmāntaram upāgamya hayagrīvas tathā hataḥ 50 ayaṃ kartā na kriyate kāraṇaṃ cāpi pauruṣe yad yad icched ayaṃ śauris tat tat kuryād ayatnataḥ 51 taṃ na budhyasi govindaṃ ghoravikramam acyutam āśīviṣam iva kruddhaṃ tejorāśim anirjitam 52 pradharṣayan mahābāhuṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam pataṃgo 'gnim ivāsādya sāmātyo na bhaviṣyasi |