|
1
[अर्जुन] कुरूणाम अथ्य सर्वेषां भवान सुहृथ अनुत्तमः संबन्धी थयितॊ नित्यम उभयॊः पक्षयॊर अपि 2 पाण्डवैर धार्तराष्ट्राणां परतिपाथ्यम अनामयम समर्द परशमं चैषां कर्तुं तवम असि केशव 3 तवम इतः पुण्डरीकाक्ष सुयॊधनम अमर्षणम शान्त्य अर्दं भारतं बरूया यत तथ वाच्यम अमित्रहन 4 तवया धर्मार्दयुक्तं चेथ उक्तं शिवम अनामयम हितं नाथास्यते बालॊ थिष्टस्य वशम एष्यति 5 [भ] धर्म्यम अस्मथ्धितं चैव कुरूणां यथ अनामयम एष यास्यामि राजानं धृतराष्ट्रम अभीष्प्सया 6 [व] ततॊ वयपेते तमसि सूर्ये विमल उथ्गते मैत्रे मुहूर्ते संप्राप्ते मृथ्व अर्चिषि थिवाकरे 7 कौमुथे मासि रेवत्यां शरथ अन्ते हिमागमे सफीतसस्यमुखे काले कल्यः सत्त्ववतां वरः 8 मङ्गल्याः पुण्यनिर्घॊषा वाचः शृण्वंश च सूनृताः बराह्मणानां परतीतानाम ऋषीणाम इव वासवः 9 कृत्वा पौर्वाह्णिकं कृत्यं सनातः शुचिर अलंकृतः उपतस्दे विवस्वन्तं पावकं च जनार्थनः 10 ऋषभं पृष्ठ आलभ्य बराह्मणान अभिवाथ्य च अग्निं परथक्षिणं कृत्वा पश्यन कल्याणम अग्रतः 11 तत परतिज्ञाय वचनं पाण्डवस्य जनार्थनः शिनेर नप्तारम आसीनम अभ्यभाषत सात्यकिम 12 रद आरॊप्यतां शङ्खश चक्रं च गथया सह उपासङ्गाश च शक्त्यश च सर्वप्रहरणानि च 13 थुर्यॊधनॊ हि थुष्टात्मा कर्णश च सह सौबलः न च शत्रुर अवज्ञेयः पराकृतॊ ऽपि बलीयसा 14 ततस तन मतम आज्ञाय केशवस्य पुरःसराः परसस्रुर यॊजयिष्यन्तॊ रदं चक्रगथाभृतः 15 तं थीप्तम इव कालाग्निम आकाशगम इवाध्वगम चन्थ्रसूर्यप्रकाशाभ्यां चक्राभ्यां समलंकृतम 16 अर्धचन्थ्रैश च चन्थ्रैश च मत्स्यैः समृगपक्षिभिः पुष्पैश च विविधैश चित्रं मणिरत्नैश च सर्वशः 17 तरुणाथित्यसंकाशं बृहन्तं चारुथर्शनम मणिहेमविचित्राङ्गं सुध्वजं सुपताकिनम 18 सूपस्करम अनाधृष्यं वैयाघ्रपरिवारणम यशॊघ्नं परत्यमित्राणां यथूनां नन्थिवर्धनम 19 वाजिभिः सैन्यसुग्रीवम एध पुष्पबलाहकैः सनातैः संपाथयां चक्रुः संपन्नैः सर्वसंपथा 20 महिमानं तु कृष्णस्य भूय एवाभिवर्धयन सुघॊषः पतगेन्थ्रेण धवजेन युयुजे रदः 21 तं मेरुशिखरप्रख्यं मेघथुन्थुभि निस्वनम आरुरॊह रदं शौरिर विमानम इव पुण्यकृत 22 ततः सात्यकिम आरॊप्य परययौ पुरुषॊत्तमः पृदिवीं चान्तरिक्षं च रदगॊषेण नाथयन 23 वयपॊढाभ्र घनः कालः कषणेन समपथ्यत शिवश चानुववौ वायुः परशान्तम अभवथ रविः 24 परथक्षिणानुलॊमाश च मङ्गल्या मृगपक्षिणः परयाणे वासुथेवस्य बभूवुर अनुयायिनः 25 मङ्गल्यार्द पथैः शब्थैर अन्ववर्तन्त सर्वशः सारसाः शतपत्राश च हंसाश च मधुसूथनम 26 मन्त्राहुति महाहॊमैर हूयमानश च पावकः परथक्षिणशिखॊ भूत्वा विधूमः समपथ्यत 27 वसिष्ठॊ वामथेवश च भूरिथ्युम्नॊ गयः करदः शुक्रनारथ वाल्मीका मरुतः कुशिकॊ भृगुः 28 बरह्म थेवर्षयश चैव कृष्णं यथुसुखावहम परथक्षिणम अवर्तन्त सहिता वासवानुजम 29 एवम एतैर महाभागैर महर्षिगणसाधुभिः पूजितः परययौ कृष्णः कुरूणां सथनं परति 30 तं परयान्तम अनुप्रायात कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः भीमसेनार्जुनौ चॊभौ माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ 31 चेकितानश च विक्रान्तॊ धृष्टकेतुश च चेथिपः थरुपथः काशिराजश च शिखण्डी च महारदः 32 धृष्टथ्युम्नः सपुत्रश च विराटः केकयैः सह संसाधनार्दं परययुः कषत्रियाः कषत्रियर्षभम 33 ततॊ ऽनुव्रज्य गॊविन्थं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः राज्ञां सकाशे थयुतिमान उवाचेथं वचस तथा 34 यॊ नैव कामान न भयान न लॊभान नार्दकारणात अन्यायम अनुवर्तेत सदिरबुथ्धिर अलॊलुपः 35 धर्मज्ञॊ धृतिमान पराज्ञः सर्वभूतेषु केशवः ईश्वरः सर्वभूतानां थेवथेवः परतापवान 36 तं सर्वगुणसंपन्नं शरीवत्स कृतलक्षणम संपरिष्वज्य कौन्तेयः संथेष्टुम उपचक्रमे 37 या सा बाल्यात परभृत्य अस्मान पर्यवर्धयताबला उपवासतपः शीला सथा सवस्त्ययने रता 38 थेवतातिदिपूजासु गुरुशुश्रूषणे रता वत्सला परियपुत्रा च परियास्माकं जनार्थन 39 सुयॊधन भयाथ या नॊ ऽतरायतामित्रकर्शन महतॊ मृत्युसंबाधाथ उत्तरन नौर इवार्णवात 40 अस्मत कृते च सततं यया थुःखानि माधव अनुभूतान्य अथुःखार्हा तां सम पृच्छेर अनामयम 41 भृशम आश्वासयेश चैनां पुत्रशॊकपरिप्लुताम अभिवाथ्य सवजेदाश च पाण्डवान परिकीर्तयन 42 ऊढात परभृति थुःखानि शवशुराणाम अरिंथम निकारान अतथर्हा च पश्यन्ती थुःखम अश्नुते 43 अपि जातु स कालः सयात कृष्ण थुःखविपर्ययः यथ अहं मातरं कलिष्टां सुखे थध्याम अरिंथम 44 परव्रजन्तॊ ऽनवधावत सा कृपणा पुत्रगृथ्धिनी रुथतीम अपहायैनाम उपगच्छाम यथ वनम 45 न नूनं मरियते थुःखैः सा चेज जीवति केशव तदा पुत्राधिभिर गाढम आर्ता हय आनर्त सत्कृता 46 अभिवाथ्या तु सा कृष्ण तवया मथ्वचनाथ विभॊ धृतराष्ट्रश च कौरव्यॊ राजानश च वयॊ ऽधिकाः 47 भीष्मं थरॊणं कृपं चैव महाराजं च बाह्लिकम थरौणिं च सॊमथत्तं च सर्वांश च भरतान पृदक 48 विथुरं च महाप्राज्ञं कुरूणां मन्त्रधारिणम अगाध बुथ्धिं धर्मज्ञं सवजेदा मधुसूथन 49 इत्य उक्त्वा केशवं तत्र राजमध्ये युधिष्ठिरः अनुज्ञातॊ निववृते कृष्णं कृत्वा परथक्षिणम 50 वरजन्न एव तु बीभत्सुः सखायं पुरुषर्षभम अब्रवीत परवीरघ्नं थाशार्हम अपराजितम 51 यथ अस्माकं विभॊ वृत्तं पुरा वै मन्त्रनिश्चये अर्धराज्यस्य गॊविन्थ विथितं सर्वराजसु 52 तच चेथ थथ्याथ असङ्गेन सत्कृत्यानवमन्य च परियं मे सयान महाबाहॊ मुच्येरन महतॊ भयात 53 अतश चेथ अन्यदा कर्ता धार्तराष्ट्रॊ ऽनुपायवित अन्तं नूनं करिष्यामि कषत्रियाणां जनार्थन 54 एवम उक्ते पाण्डवेन पर्यहृष्यथ वृकॊथरः मुहुर मुहुः करॊधवशात परवेपत च पाण्डवः 55 वेपमानश च कौन्तेयः पराक्रॊशन महतॊ रवान धनंजय वचः शरुत्वा हर्षॊत्सिक मना भृशम 56 तस्य तं निनथं शरुत्वा संप्रावेपन्त धन्विनः वाहनानि च सर्वाणि शकृन मूत्रं परसुस्रुवुः 57 इत्य उक्त्वा केशवं तत्र तदा चॊक्त्वा विनिश्चयम अनुज्ञातॊ निववृते परिष्वज्य जनार्थनम 58 तेषु राजसु सर्वेषु निवृत्तेषु जनार्थनः तूर्णम अभ्यपतथ धृष्टः सैन्यसुग्रीव वाहनः 59 ते हया वासुथेवस्य थारुकेण परचॊथिताः पन्दानम आचेमुर इव गरसमाना इवाम्बरम 60 अदापश्यन महाबाहुर ऋषीन अध्वनि केशवः बराह्म्या शरिया थीप्यमानान सदितान उभयतः पदि 61 सॊ ऽवतीर्य रदात तूर्णम अभिवाथ्य जनार्थनः यदावत तान ऋषीन सर्वान अभ्यभाषत पूजयन 62 कच चिल लॊकेषु कुशलं कच चिथ धर्मः सवनुष्ठितः बराह्मणानां तरयॊ वर्णाः कच चित तिष्ठन्ति शासने 63 तेभ्यः परयुज्य तां पूजां परॊवाच मधुसूथनः भगवन्तः कव संसिथ्धाः का वीदी भवताम इह 64 किं वा भगवतां कार्यम अहं किं करवाणि वः केनार्देनॊपसंप्राप्ता भगवन्तॊ महीतलम 65 तम अब्रवीज जामथग्न्य उपेत्य मधुसूथनम परिष्वज्य च गॊविन्थं पुरा सुचरिते सखा 66 थेवर्षयः पुण्यकृतॊ बराह्मणाश च बहुश्रुताः राजर्षयश च थाशार्ह मानयन्तस तपस्विनः 67 थेवासुरस्य थरष्टारः पुराणस्य महाथ्युते समेतं पार्दिवं कषत्रं थिथृक्षन्तश च सर्वतः 68 सभासथश च राजानस तवां च सत्यं जनार्थन एतन महत परेक्षणीयं थरष्टुं गच्छाम केशव 69 धर्मार्दसहिता वाचः शरॊतुम इच्छामि माधव तवयॊच्यमानाः कुरुषु राजमध्ये परंतप 70 भीष्मथ्रॊणाथयश चैव विथुरश च महामतिः तवं च याथव शार्थूलसभायां वै समेष्यद 71 तव वाक्यानि थिव्यानि तत्र तेषां च माधव शरॊतुम इच्छामि गॊविन्थ सत्यानि च शुभानि च 72 आपृष्टॊ ऽसि महाबाहॊ पुनर थरक्ष्यामहे वयम याह्य अविघ्नेन वै वीर थरक्ष्यामस तवां सभा गतम |
1
[arjuna] kurūṇām adya sarveṣāṃ bhavān suhṛd anuttamaḥ saṃbandhī dayito nityam ubhayoḥ pakṣayor api 2 pāṇḍavair dhārtarāṣṭrāṇāṃ pratipādyam anāmayam samartha praśamaṃ caiṣāṃ kartuṃ tvam asi keśava 3 tvam itaḥ puṇḍarīkākṣa suyodhanam amarṣaṇam śānty arthaṃ bhārataṃ brūyā yat tad vācyam amitrahan 4 tvayā dharmārthayuktaṃ ced uktaṃ śivam anāmayam hitaṃ nādāsyate bālo diṣṭasya vaśam eṣyati 5 [bha] dharmyam asmaddhitaṃ caiva kurūṇāṃ yad anāmayam eṣa yāsyāmi rājānaṃ dhṛtarāṣṭram abhīṣpsayā 6 [v] tato vyapete tamasi sūrye vimala udgate maitre muhūrte saṃprāpte mṛdv arciṣi divākare 7 kaumude māsi revatyāṃ śarad ante himāgame sphītasasyamukhe kāle kalyaḥ sattvavatāṃ varaḥ 8 maṅgalyāḥ puṇyanirghoṣā vācaḥ śṛṇvaṃś ca sūnṛtāḥ brāhmaṇānāṃ pratītānām ṛṣīṇām iva vāsavaḥ 9 kṛtvā paurvāhṇikaṃ kṛtyaṃ snātaḥ śucir alaṃkṛtaḥ upatasthe vivasvantaṃ pāvakaṃ ca janārdanaḥ 10 ṛṣabhaṃ pṛṣṭha ālabhya brāhmaṇān abhivādya ca agniṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā paśyan kalyāṇam agrataḥ 11 tat pratijñāya vacanaṃ pāṇḍavasya janārdanaḥ śiner naptāram āsīnam abhyabhāṣata sātyakim 12 ratha āropyatāṃ śaṅkhaś cakraṃ ca gadayā saha upāsaṅgāś ca śaktyaś ca sarvapraharaṇāni ca 13 duryodhano hi duṣṭātmā karṇaś ca saha saubalaḥ na ca śatrur avajñeyaḥ prākṛto 'pi balīyasā 14 tatas tan matam ājñāya keśavasya puraḥsarāḥ prasasrur yojayiṣyanto rathaṃ cakragadābhṛtaḥ 15 taṃ dīptam iva kālāgnim ākāśagam ivādhvagam candrasūryaprakāśābhyāṃ cakrābhyāṃ samalaṃkṛtam 16 ardhacandraiś ca candraiś ca matsyaiḥ samṛgapakṣibhiḥ puṣpaiś ca vividhaiś citraṃ maṇiratnaiś ca sarvaśaḥ 17 taruṇādityasaṃkāśaṃ bṛhantaṃ cārudarśanam maṇihemavicitrāṅgaṃ sudhvajaṃ supatākinam 18 sūpaskaram anādhṛṣyaṃ vaiyāghraparivāraṇam yaśoghnaṃ pratyamitrāṇāṃ yadūnāṃ nandivardhanam 19 vājibhiḥ sainyasugrīvam edha puṣpabalāhakaiḥ snātaiḥ saṃpādayāṃ cakruḥ saṃpannaiḥ sarvasaṃpadā 20 mahimānaṃ tu kṛṣṇasya bhūya evābhivardhayan sughoṣaḥ patagendreṇa dhvajena yuyuje rathaḥ 21 taṃ meruśikharaprakhyaṃ meghadundubhi nisvanam āruroha rathaṃ śaurir vimānam iva puṇyakṛt 22 tataḥ sātyakim āropya prayayau puruṣottamaḥ pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca rathagoṣeṇa nādayan 23 vyapoḍhābhra ghanaḥ kālaḥ kṣaṇena samapadyata śivaś cānuvavau vāyuḥ praśāntam abhavad raviḥ 24 pradakṣiṇānulomāś ca maṅgalyā mṛgapakṣiṇaḥ prayāṇe vāsudevasya babhūvur anuyāyinaḥ 25 maṅgalyārtha padaiḥ śabdair anvavartanta sarvaśaḥ sārasāḥ śatapatrāś ca haṃsāś ca madhusūdanam 26 mantrāhuti mahāhomair hūyamānaś ca pāvakaḥ pradakṣiṇaśikho bhūtvā vidhūmaḥ samapadyata 27 vasiṣṭho vāmadevaś ca bhūridyumno gayaḥ krathaḥ śukranārada vālmīkā marutaḥ kuśiko bhṛguḥ 28 brahma devarṣayaś caiva kṛṣṇaṃ yadusukhāvaham pradakṣiṇam avartanta sahitā vāsavānujam 29 evam etair mahābhāgair maharṣigaṇasādhubhiḥ pūjitaḥ prayayau kṛṣṇaḥ kurūṇāṃ sadanaṃ prati 30 taṃ prayāntam anuprāyāt kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ bhīmasenārjunau cobhau mādrīputrau ca pāṇḍavau 31 cekitānaś ca vikrānto dhṛṣṭaketuś ca cedipaḥ drupadaḥ kāśirājaś ca śikhaṇḍī ca mahārathaḥ 32 dhṛṣṭadyumnaḥ saputraś ca virāṭaḥ kekayaiḥ saha saṃsādhanārthaṃ prayayuḥ kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham 33 tato 'nuvrajya govindaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ rājñāṃ sakāśe dyutimān uvācedaṃ vacas tadā 34 yo naiva kāmān na bhayān na lobhān nārthakāraṇāt anyāyam anuvarteta sthirabuddhir alolupaḥ 35 dharmajño dhṛtimān prājñaḥ sarvabhūteṣu keśavaḥ īśvaraḥ sarvabhūtānāṃ devadevaḥ pratāpavān 36 taṃ sarvaguṇasaṃpannaṃ śrīvatsa kṛtalakṣaṇam saṃpariṣvajya kaunteyaḥ saṃdeṣṭum upacakrame 37 yā sā bālyāt prabhṛty asmān paryavardhayatābalā upavāsatapaḥ śīlā sadā svastyayane ratā 38 devatātithipūjāsu guruśuśrūṣaṇe ratā vatsalā priyaputrā ca priyāsmākaṃ janārdana 39 suyodhana bhayād yā no 'trāyatāmitrakarśana mahato mṛtyusaṃbādhād uttaran naur ivārṇavāt 40 asmat kṛte ca satataṃ yayā duḥkhāni mādhava anubhūtāny aduḥkhārhā tāṃ sma pṛccher anāmayam 41 bhṛśam āśvāsayeś caināṃ putraśokapariplutām abhivādya svajethāś ca pāṇḍavān parikīrtayan 42 ūḍhāt prabhṛti duḥkhāni śvaśurāṇām ariṃdama nikārān atadarhā ca paśyantī duḥkham aśnute 43 api jātu sa kālaḥ syāt kṛṣṇa duḥkhaviparyayaḥ yad ahaṃ mātaraṃ kliṣṭāṃ sukhe dadhyām ariṃdama 44 pravrajanto 'nvadhāvat sā kṛpaṇā putragṛddhinī rudatīm apahāyainām upagacchāma yad vanam 45 na nūnaṃ mriyate duḥkhaiḥ sā cej jīvati keśava tathā putrādhibhir gāḍham ārtā hy ānarta satkṛtā 46 abhivādyā tu sā kṛṣṇa tvayā madvacanād vibho dhṛtarāṣṭraś ca kauravyo rājānaś ca vayo 'dhikāḥ 47 bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ caiva mahārājaṃ ca bāhlikam drauṇiṃ ca somadattaṃ ca sarvāṃś ca bharatān pṛthak 48 viduraṃ ca mahāprājñaṃ kurūṇāṃ mantradhāriṇam agādha buddhiṃ dharmajñaṃ svajethā madhusūdana 49 ity uktvā keśavaṃ tatra rājamadhye yudhiṣṭhiraḥ anujñāto nivavṛte kṛṣṇaṃ kṛtvā pradakṣiṇam 50 vrajann eva tu bībhatsuḥ sakhāyaṃ puruṣarṣabham abravīt paravīraghnaṃ dāśārham aparājitam 51 yad asmākaṃ vibho vṛttaṃ purā vai mantraniścaye ardharājyasya govinda viditaṃ sarvarājasu 52 tac ced dadyād asaṅgena satkṛtyānavamanya ca priyaṃ me syān mahābāho mucyeran mahato bhayāt 53 ataś ced anyathā kartā dhārtarāṣṭro 'nupāyavit antaṃ nūnaṃ kariṣyāmi kṣatriyāṇāṃ janārdana 54 evam ukte pāṇḍavena paryahṛṣyad vṛkodaraḥ muhur muhuḥ krodhavaśāt pravepata ca pāṇḍavaḥ 55 vepamānaś ca kaunteyaḥ prākrośan mahato ravān dhanaṃjaya vacaḥ śrutvā harṣotsika manā bhṛśam 56 tasya taṃ ninadaṃ śrutvā saṃprāvepanta dhanvinaḥ vāhanāni ca sarvāṇi śakṛn mūtraṃ prasusruvuḥ 57 ity uktvā keśavaṃ tatra tathā coktvā viniścayam anujñāto nivavṛte pariṣvajya janārdanam 58 teṣu rājasu sarveṣu nivṛtteṣu janārdanaḥ tūrṇam abhyapatad dhṛṣṭaḥ sainyasugrīva vāhanaḥ 59 te hayā vāsudevasya dārukeṇa pracoditāḥ panthānam ācemur iva grasamānā ivāmbaram 60 athāpaśyan mahābāhur ṛṣīn adhvani keśavaḥ brāhmyā śriyā dīpyamānān sthitān ubhayataḥ pathi 61 so 'vatīrya rathāt tūrṇam abhivādya janārdanaḥ yathāvat tān ṛṣīn sarvān abhyabhāṣata pūjayan 62 kac cil lokeṣu kuśalaṃ kac cid dharmaḥ svanuṣṭhitaḥ brāhmaṇānāṃ trayo varṇāḥ kac cit tiṣṭhanti śāsane 63 tebhyaḥ prayujya tāṃ pūjāṃ provāca madhusūdanaḥ bhagavantaḥ kva saṃsiddhāḥ kā vīthī bhavatām iha 64 kiṃ vā bhagavatāṃ kāryam ahaṃ kiṃ karavāṇi vaḥ kenārthenopasaṃprāptā bhagavanto mahītalam 65 tam abravīj jāmadagnya upetya madhusūdanam pariṣvajya ca govindaṃ purā sucarite sakhā 66 devarṣayaḥ puṇyakṛto brāhmaṇāś ca bahuśrutāḥ rājarṣayaś ca dāśārha mānayantas tapasvinaḥ 67 devāsurasya draṣṭāraḥ purāṇasya mahādyute sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ didṛkṣantaś ca sarvataḥ 68 sabhāsadaś ca rājānas tvāṃ ca satyaṃ janārdana etan mahat prekṣaṇīyaṃ draṣṭuṃ gacchāma keśava 69 dharmārthasahitā vācaḥ śrotum icchāmi mādhava tvayocyamānāḥ kuruṣu rājamadhye paraṃtapa 70 bhīṣmadroṇādayaś caiva viduraś ca mahāmatiḥ tvaṃ ca yādava śārdūlasabhāyāṃ vai sameṣyatha 71 tava vākyāni divyāni tatra teṣāṃ ca mādhava śrotum icchāmi govinda satyāni ca śubhāni ca 72 āpṛṣṭo 'si mahābāho punar drakṣyāmahe vayam yāhy avighnena vai vīra drakṣyāmas tvāṃ sabhā gatam |