|
1
[व] राज्ञस तु वचनं शरुत्वा धर्मार्दसहितं हितम कृष्णा थाशार्हम आसीनम अब्रवीच छॊककर्षिता 2 सुता थरुपथराजस्य सवसितायत मूर्धजा संपूज्य सहथेवं च सात्यकिं च महारदम 3 भीमसेनं च संशान्तं थृष्ट्वा परमथुर्मनाः अश्रुपूर्णेक्षणा वाक्यम उवाचेथं मनस्विनी 4 विथितं ते महाबाहॊ धर्मज्ञ मधुसूथन यदा निकृतिम आस्दाय भरंशिताः पाण्डवाः सुखात 5 धृतराष्ट्रस्य पुत्रेण सामात्येन जनार्थन यदा च संजयॊ राज्ञा मन्त्रं रहसि शरावितः 6 युधिष्ठिरेण थाशार्ह तच चापि विथितं तव यदॊक्तः संजयश चैव तच च सर्वं शरुतं तवया 7 पञ्च नस तात थीयन्तां गरामा इति महाथ्युते कुश सदलं वृकस्दलम आसन्थी वारणावतम 8 अवसानं महाबाहॊ किं चिथ एव तु पञ्चमम इति थुर्यॊधनॊ वाच्यः सुहृथश चास्य केशव 9 तच चापि नाकरॊथ वाक्यं शरुत्वा कृष्ण सुयॊधनः युधिष्ठिरस्य थाशार्ह हरीमतः संधिम इच्छतः 10 अप्रथानेन राज्यस्य यथि कृष्ण सुयॊधनः संधिम इच्छेन न कर्तव्यस तत्र गत्वा कदं चन 11 शक्ष्यन्ति हि महाबाहॊ पाण्डवाः सृञ्जयैः सह धार्तराष्ट्र बलं घॊरं करुथ्धं परतिसमासितुम 12 न हि साम्ना न थानेन शक्यॊ ऽरदस तेषु कश चन तस्मात तेषु न कर्तव्या कृपा ते मधुसूथन 13 साम्ना थानेन वा कृष्ण ये न शाम्यन्ति शत्रवः मॊक्तव्यस तेषु थण्डः सयाज जीवितं परिरक्षता 14 तस्मात तेषु महाथण्डः कषेप्तव्यः कषिप्रम अच्युत तवया चैव महाबाहॊ पाण्डवैः सह सृज्ञ्जयैः 15 एतत समर्दं पार्दानां तव चैव यशः करम करियमाणं भवेत कृष्ण कषत्रस्य च सुखावहम 16 कषत्रियेण हि हन्तव्यः कषत्रियॊ लॊभम आस्दितः अक्षत्रियॊ वा थाशार्ह सवधर्मम अनुतिष्ठता 17 अन्यत्र बराह्मणात तात सर्वपापेष्व अवस्दितात गुरुर हि सर्ववर्णानां बराह्मणः परसृताग्र भुज 18 यदा वध्ये भवेथ थॊषॊ वध्यमाने जनार्थन स वध्यस्यावधे थृष्ट इति धर्मविथॊ विथुः 19 यदा तवां न सपृशेथ एष थॊषः कृष्ण तदा कुरु पाण्डवैः सह थाशार्ह सृञ्जयैश च ससैनिकैः 20 पुनर उक्तं च वक्ष्यामि विश्रम्भेण जनार्थन का नु सीमन्तिनी माथृक पृदिव्याम अस्ति केशव 21 सुता थरुपथराजस्य वेथिमध्यात समुत्दिता धृष्टथ्युम्नस्य भगिनी तव कृष्ण परिया सखी 22 आजमीढ कुलं पराप्ता सनुषा पाण्डॊर महात्मनः महिषी पाण्डुपुत्राणां पञ्चेन्थ्र समवर्चसाम 23 सुता मे पञ्चभिर वीरैः पञ्च जाता महारदाः अभिमन्युर यदा कृष्ण तदा ते तव धर्मतः 24 साहं केशग्रहं पराप्ता परिक्लिष्टा सभां गता पश्यतां पाण्डुपुत्राणां तवयि जीवति केशव 25 जीवत्सु कौरवेयेषु पाञ्चालेष्व अद वृष्णिषु थासी भूतास्मि पापानां सभामध्ये वयवस्दिता 26 निरामर्षेष्व अचेष्टेषु परेक्षमाणेषु पाण्डुषु तराहि माम इति गॊविन्थ मनसा काङ्क्षितॊ ऽसि मे 27 यत्र मां भगवान राजा शवशुरॊ वाक्यम अब्रवीत वरं वृणीष्व पाञ्चालि वरार्हासि मतासि मे 28 अथासाः पाण्डवाः सन्तु सरदाः सायुधा इति मयॊक्ते यत्र निर्मुक्ता वनवासाय केशव 29 एवंविधानां थुःखानाम अभिज्ञॊ ऽसि जनार्थन तराहि मां पुण्डरीकाक्ष सभर्तृज्ञातिबान्धवाम 30 नन्व अहं कृष्ण भीष्मस्य धृतराष्ट्रस्य चॊभयॊः सनुषा भवामि धर्मेण साहं थासी कृताभवम 31 धिग बलं भीमसेनस्य धिक पार्दस्य धनुष्मताम यत्र थुर्यॊधनः कृष्ण मुहूर्तम अपि जीवति 32 यथि ते ऽहम अनुग्राह्या यथि ते ऽसति कृपा मयि धार्तराष्ट्रेषु वै कॊपः सर्वः कृष्ण विधीयताम 33 इत्य उक्त्वा मृथु संहारं वृजिनाग्रं सुथर्शनम सुनीलम असितापाङ्गी पुण्यगन्धाधिवासितम 34 सर्वलक्षणसंपन्नं महाभुजग वर्चसम केशपक्षं वरारॊहा गृह्य सव्येन पाणिना 35 पथ्माक्षी पुण्डरीकाक्षम उपेत्य गजगामिनी अश्रुपूर्णेक्षणा कृष्णा कृष्णं वचनम अब्रवीत 36 अयं ते पुण्डरीकाक्ष थुःशासन करॊथ्धृतः समर्तव्यः सर्वकालेषु परेषां संधिम इच्छता 37 यथि भीमार्जुनौ कृष्ण कृपणौ संधिकामुकौ पिता मे यॊत्स्यते वृथ्धः सह पुत्रैर महारदैः 38 पञ्च चैव महावीर्याः पुत्रा मे मधुसूथन अभिमन्युं पुरस्कृत्य यॊत्स्यन्ति कुरुभिः सह 39 थुःशासन भुजं शयामं संछिन्नं पांसुगुण्ठितम यथ्य अहं तं न पश्यामि का शान्तिर हृथयस्य मे 40 तरयॊथश हि वर्षाणि परतीक्षन्त्या गतानि मे निधाय हृथये मन्युं परथीप्तम इव पावकम 41 विथीर्यते मे हृथयं भीम वाक्शल्य पीडितम यॊ ऽयम अथ्य महाबाहुर धर्मं समनुपश्यति 42 इत्य उक्त्वा बाष्पसन्नेन कण्ठेनायत लॊचना रुरॊथ कृष्णा सॊत्कम्पं सस्वरं बाष्पगथ्गथम 43 सतनौ पीनायतश्रॊणी सहिताव अभिवर्षती थरवी भूतम इवात्युष्णम उत्सृजथ वारि नेत्रजम 44 ताम उवाच महाबाहुः केशवः परिसान्त्वयन अचिराथ थरक्ष्यसे कृष्णे रुथतीर भरत सत्रियः 45 एवं ता भीरु रॊत्स्यन्ति निहतज्ञातिबान्धवाः हतमित्रा हतबला येषां करुथ्धासि भामिनि 46 अहं च तत करिष्यामि भींमार्जुन यमैः सह युधिष्ठिर नियॊगेन थैवाच च विधिनिर्मितात 47 धार्तराष्ट्राः कालपक्वा न चेच छृण्वन्ति मे वचः शेष्यन्ते निहता भूमौ शवशृगालाथनी कृताः 48 चलेथ धि हिमवाञ शैलॊ मेथिनी शतधा भवेत थयौः पतेच च सनक्षत्रा न मे मॊघं वचॊ भवेत 49 सत्यं ते परतिजानामि कृष्णे बाष्पॊ निगृह्यताम हतामित्राञ शरिया युक्तान अचिराथ थरक्ष्यसे पतीन |
1
[v] rājñas tu vacanaṃ śrutvā dharmārthasahitaṃ hitam kṛṣṇā dāśārham āsīnam abravīc chokakarṣitā 2 sutā drupadarājasya svasitāyata mūrdhajā saṃpūjya sahadevaṃ ca sātyakiṃ ca mahāratham 3 bhīmasenaṃ ca saṃśāntaṃ dṛṣṭvā paramadurmanāḥ aśrupūrṇekṣaṇā vākyam uvācedaṃ manasvinī 4 viditaṃ te mahābāho dharmajña madhusūdana yathā nikṛtim āsthāya bhraṃśitāḥ pāṇḍavāḥ sukhāt 5 dhṛtarāṣṭrasya putreṇa sāmātyena janārdana yathā ca saṃjayo rājñā mantraṃ rahasi śrāvitaḥ 6 yudhiṣṭhireṇa dāśārha tac cāpi viditaṃ tava yathoktaḥ saṃjayaś caiva tac ca sarvaṃ śrutaṃ tvayā 7 pañca nas tāta dīyantāṃ grāmā iti mahādyute kuśa sthalaṃ vṛkasthalam āsandī vāraṇāvatam 8 avasānaṃ mahābāho kiṃ cid eva tu pañcamam iti duryodhano vācyaḥ suhṛdaś cāsya keśava 9 tac cāpi nākarod vākyaṃ śrutvā kṛṣṇa suyodhanaḥ yudhiṣṭhirasya dāśārha hrīmataḥ saṃdhim icchataḥ 10 apradānena rājyasya yadi kṛṣṇa suyodhanaḥ saṃdhim icchen na kartavyas tatra gatvā kathaṃ cana 11 śakṣyanti hi mahābāho pāṇḍavāḥ sṛñjayaiḥ saha dhārtarāṣṭra balaṃ ghoraṃ kruddhaṃ pratisamāsitum 12 na hi sāmnā na dānena śakyo 'rthas teṣu kaś cana tasmāt teṣu na kartavyā kṛpā te madhusūdana 13 sāmnā dānena vā kṛṣṇa ye na śāmyanti śatravaḥ moktavyas teṣu daṇḍaḥ syāj jīvitaṃ parirakṣatā 14 tasmāt teṣu mahādaṇḍaḥ kṣeptavyaḥ kṣipram acyuta tvayā caiva mahābāho pāṇḍavaiḥ saha sṛjñjayaiḥ 15 etat samarthaṃ pārthānāṃ tava caiva yaśaḥ karam kriyamāṇaṃ bhavet kṛṣṇa kṣatrasya ca sukhāvaham 16 kṣatriyeṇa hi hantavyaḥ kṣatriyo lobham āsthitaḥ akṣatriyo vā dāśārha svadharmam anutiṣṭhatā 17 anyatra brāhmaṇāt tāta sarvapāpeṣv avasthitāt gurur hi sarvavarṇānāṃ brāhmaṇaḥ prasṛtāgra bhuj 18 yathā vadhye bhaved doṣo vadhyamāne janārdana sa vadhyasyāvadhe dṛṣṭa iti dharmavido viduḥ 19 yathā tvāṃ na spṛśed eṣa doṣaḥ kṛṣṇa tathā kuru pāṇḍavaiḥ saha dāśārha sṛñjayaiś ca sasainikaiḥ 20 punar uktaṃ ca vakṣyāmi viśrambheṇa janārdana kā nu sīmantinī mādṛk pṛthivyām asti keśava 21 sutā drupadarājasya vedimadhyāt samutthitā dhṛṣṭadyumnasya bhaginī tava kṛṣṇa priyā sakhī 22 ājamīḍha kulaṃ prāptā snuṣā pāṇḍor mahātmanaḥ mahiṣī pāṇḍuputrāṇāṃ pañcendra samavarcasām 23 sutā me pañcabhir vīraiḥ pañca jātā mahārathāḥ abhimanyur yathā kṛṣṇa tathā te tava dharmataḥ 24 sāhaṃ keśagrahaṃ prāptā parikliṣṭā sabhāṃ gatā paśyatāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ tvayi jīvati keśava 25 jīvatsu kauraveyeṣu pāñcāleṣv atha vṛṣṇiṣu dāsī bhūtāsmi pāpānāṃ sabhāmadhye vyavasthitā 26 nirāmarṣeṣv aceṣṭeṣu prekṣamāṇeṣu pāṇḍuṣu trāhi mām iti govinda manasā kāṅkṣito 'si me 27 yatra māṃ bhagavān rājā śvaśuro vākyam abravīt varaṃ vṛṇīṣva pāñcāli varārhāsi matāsi me 28 adāsāḥ pāṇḍavāḥ santu sarathāḥ sāyudhā iti mayokte yatra nirmuktā vanavāsāya keśava 29 evaṃvidhānāṃ duḥkhānām abhijño 'si janārdana trāhi māṃ puṇḍarīkākṣa sabhartṛjñātibāndhavām 30 nanv ahaṃ kṛṣṇa bhīṣmasya dhṛtarāṣṭrasya cobhayoḥ snuṣā bhavāmi dharmeṇa sāhaṃ dāsī kṛtābhavam 31 dhig balaṃ bhīmasenasya dhik pārthasya dhanuṣmatām yatra duryodhanaḥ kṛṣṇa muhūrtam api jīvati 32 yadi te 'ham anugrāhyā yadi te 'sti kṛpā mayi dhārtarāṣṭreṣu vai kopaḥ sarvaḥ kṛṣṇa vidhīyatām 33 ity uktvā mṛdu saṃhāraṃ vṛjināgraṃ sudarśanam sunīlam asitāpāṅgī puṇyagandhādhivāsitam 34 sarvalakṣaṇasaṃpannaṃ mahābhujaga varcasam keśapakṣaṃ varārohā gṛhya savyena pāṇinā 35 padmākṣī puṇḍarīkākṣam upetya gajagāminī aśrupūrṇekṣaṇā kṛṣṇā kṛṣṇaṃ vacanam abravīt 36 ayaṃ te puṇḍarīkākṣa duḥśāsana karoddhṛtaḥ smartavyaḥ sarvakāleṣu pareṣāṃ saṃdhim icchatā 37 yadi bhīmārjunau kṛṣṇa kṛpaṇau saṃdhikāmukau pitā me yotsyate vṛddhaḥ saha putrair mahārathaiḥ 38 pañca caiva mahāvīryāḥ putrā me madhusūdana abhimanyuṃ puraskṛtya yotsyanti kurubhiḥ saha 39 duḥśāsana bhujaṃ śyāmaṃ saṃchinnaṃ pāṃsuguṇṭhitam yady ahaṃ taṃ na paśyāmi kā śāntir hṛdayasya me 40 trayodaśa hi varṣāṇi pratīkṣantyā gatāni me nidhāya hṛdaye manyuṃ pradīptam iva pāvakam 41 vidīryate me hṛdayaṃ bhīma vākśalya pīḍitam yo 'yam adya mahābāhur dharmaṃ samanupaśyati 42 ity uktvā bāṣpasannena kaṇṭhenāyata locanā ruroda kṛṣṇā sotkampaṃ sasvaraṃ bāṣpagadgadam 43 stanau pīnāyataśroṇī sahitāv abhivarṣatī dravī bhūtam ivātyuṣṇam utsṛjad vāri netrajam 44 tām uvāca mahābāhuḥ keśavaḥ parisāntvayan acirād drakṣyase kṛṣṇe rudatīr bharata striyaḥ 45 evaṃ tā bhīru rotsyanti nihatajñātibāndhavāḥ hatamitrā hatabalā yeṣāṃ kruddhāsi bhāmini 46 ahaṃ ca tat kariṣyāmi bhīṃmārjuna yamaiḥ saha yudhiṣṭhira niyogena daivāc ca vidhinirmitāt 47 dhārtarāṣṭrāḥ kālapakvā na cec chṛṇvanti me vacaḥ śeṣyante nihatā bhūmau śvaśṛgālādanī kṛtāḥ 48 caled dhi himavāñ śailo medinī śatadhā bhavet dyauḥ patec ca sanakṣatrā na me moghaṃ vaco bhavet 49 satyaṃ te pratijānāmi kṛṣṇe bāṣpo nigṛhyatām hatāmitrāñ śriyā yuktān acirād drakṣyase patīn |