|
1
[धृ] सर्व एते महॊत्साहा ये तवया परिकीर्तिताः एकतस तव एव ते सर्वे समेता भीम एकतः 2 भीमसेनाथ धि मे भूयॊ भयं संजायते महत करुथ्धाथ अमर्षणात तात वयाघ्राथ इव महारुरॊः 3 जागर्मि रात्रयः सर्वा थीर्घम उष्णं च निःश्वसन भीतॊ वृकॊथरात तात सिंहात पशुर इवाबलः 4 न हि तस्य महाबाहॊर अक्र परतिमतेजसः सैन्ये ऽसमिन परतिपश्यामि य एनं विषहेथ युधि 5 अमर्षणश च कौन्तेयॊ थृढवैरश च पाण्डवः अनर्म हासी सॊन्माथस तिर्यक परेक्षी महास्वनः 6 महावेगॊ महॊत्साहॊ महाबाहुर महाबलः मन्थानां मम पुत्राणां युथ्धेनान्तं करिष्यति 7 ऊरुग्राहगृहीतानां गथां बिभ्रथ वृकॊथरः कुरूणाम ऋषभॊ युथ्धे थण्डपाणिर इवान्तकः 8 सैक्यायसमयीं घॊरां गथां काञ्चनभूषिताम मनसाहं परपश्यामि बरह्मथण्डम इवॊथ्यतम 9 यदा रुरूणां यूदेषु सिंहॊ जातबलश चरेत मामकेषु तदा भीमॊ बलेषु विचरिष्यति 10 सर्वेषां मम पुत्राणां स एकः करूर विक्रमः बह्व आशीविप्रतीपश च बाल्ये ऽपि रभसः सथा 11 उथ्वेपते मे हृथयं यथा थुर्यॊधनाथयः बाल्ये ऽपि तेन युध्यन्तॊ वारणेनेव मर्थिताः 12 तस्य वीर्येण संक्लिष्टा नित्यम एव सुता मम स एव हेतुर भेथस्य भीमॊ भीमपराक्रमः 13 गरसमानम अनीकानि नरवारणवाजिनाम पश्यामीवाग्रतॊ भीमं करॊधमूर्छितम आहवे 14 अस्त्रे थरॊणार्जुन समं वायुवेगसमं जवे संजयाचक्ष्व मे शूरं भीमसेनम अमर्षणम 15 अतिलाभं तु मन्ये ऽहं यत तेन रिपुघातिना तथैव न हताः सर्वे मम पुत्रा मनस्विना 16 येन भीमबला यक्षा राक्षसाश च समाहताः कदं तस्य रणे वेगं मानुषः परसहिष्यति 17 न स जातु वशे तस्दौ मम बालॊ ऽपि संजय किं पुनर मम थुष्पुत्रैः कलिष्टः संप्रति पाण्डवः 18 निष्ठुरः स च नैष्ठुर्याथ भज्येथ अपि न संनमेत तिर्यक परेक्षी संहतभ्रूः कदं शाम्येथ वृकॊथरः 19 बृहथ अंसॊ ऽपरतिबलॊ गौरस ताल इवॊथ्गतः परमाणतॊ भीमसेनः पराथेशेनाधिकॊ ऽरजुनात 20 जवेन वाजिनॊ ऽतयेति बलेनात्येति कुञ्जरान अव्यक्तजल्पी मध्व अक्षॊ मध्यमः पाण्डवॊ बली 21 इति बाल्ये शरुतः पूर्वं मया वयास मुखात पुरा रूपतॊ वीर्यतश चैव यादातद्येन पाण्डवः 22 आयसेन स थण्डेन रदान नागान हयान नरान हनिष्यति रणे करुथ्धॊ भीमः परहरतां वरः 23 अमर्षी नित्यसंरब्धॊ रौथ्रः करूरपराक्रमः मम तात परतीपानि कुर्वन पूर्वं विमानितः 24 निष्कीर्णाम आयसीं सदूलां सुपर्वां काञ्चनीं गथाम शतघ्नीं शतनिर्ह्राथां कदं शक्ष्यन्ति मे सुताः 25 अपारम अप्लवागाधं समुथ्रं शरवेगिनम भीमसेनमयं थुर्गं तात मन्थास तितीर्षवः 26 करॊशतॊ मे न शृण्वन्ति बालाः पण्डितमानिनः विषमं नावबुध्यन्ते परपातं मधु थर्शिनः 27 संयुगं ये करिष्यन्ति नररूपेण वायुना नियतं चॊथिता धात्रा सिंहेनेव महामृगाः 28 शैक्यां तात चतुष्किष्कुं षड अस्रिम अमितौजसम परहितां थुःखसंस्पर्शां कदं शक्ष्यन्ति मे सुताः 29 गथां भरामयतस तस्य भिन्थतॊ हस्तिमस्तकान सृक्किणी लेलिहानस्य बाष्पम उत्सृजतॊ मुहुः 30 उथ्थिश्य पातान पततः कुर्वतॊ भैरवान रवान परतीपान पततॊ मत्तान कुञ्जरान परतिगर्जतः 31 विगाह्य रदमार्गेषु वरान उथ्थिश्य निघ्नतः अग्नेः परज्वलितस्येव अपि मुच्येत मे परजा 32 वीदीं कुर्वन महाबाहुर थरावयन मम वाहिनीम नृत्यन्न इव गथापाणिर युगान्तं थर्शयिष्यति 33 परभिन्न इव मातङ्गः परभञ्जन पुष्पितान थरुमान परवेक्ष्यति रणे सेनां पुत्राणां मे वृकॊथरः 34 कुर्वन रदान विपुरुषान विध्वजान भग्नपुष्करान आरुजन पुरुषव्याघ्रॊ रदिनः साथिनस तदा 35 गङ्गा वेग इवानूपांस तीरजान विविधान थरुमान परवेक्ष्यति महासेनां पुत्राणां मम संजय 36 वशं नूनं गमिष्यन्ति भीमसेनबलार्थिताः मम पुत्राश च भृत्याश च राजानश चैव संजय 37 येन राजा महावीर्यः परविश्यान्तःपुरं पुरा वासुथेवसहायेन जरासंधॊ निपातितः 38 कृत्स्नेयं पृदिवी थेवी जरासंधेन धीमता मागधेन्थ्रेण बलिना वशे कृत्वा परतापिता 39 भीष्म परतापात कुरवॊ नयेनान्धकवृष्णयः ते न तस्य वशं जग्मुः केवलं थैवम एव वा 40 स गत्वा पाण्डुपुत्रेण तरसा बाहुशालिना अनायुधेन वीरेण निहतः किं ततॊ ऽधिकम 41 थीर्घकालेन संसिक्तं विषम आशीविषॊ यदा स मॊक्ष्यति रणे तेजः पुत्रेषु मम संजय 42 महेन्थ्र इव वज्रेण थानवान थेव सत्तमः भीमसेनॊ गथापाणिः सूथयिष्यति मे सुतान 43 अविषह्यम अनावार्यं तीव्रवेगपराक्रमम पश्यामीवातिताम्राक्षम आपतन्तं वृकॊथरम 44 अगथस्याप्य अधनुषॊ विरदस्य विवर्मणः बाहुभ्यां युध्यमानस्य कस तिष्ठेथ अग्रतः पुमान 45 भीष्मॊ थरॊणश च विप्रॊ ऽयं कृपः शारथ्वतस तदा जानन्त्य एते यदैवाहं वीर्यज्ञस तस्य धीमतः 46 आर्य वरतं तु जानन्तः संगरान न बिभित्सवः सेनामुखेषु सदास्यन्ति मामकानां नरर्षभाः 47 बलीयः सर्वतॊ थिष्टं पुरुषस्य विशेषतः पश्यन्न अपि जयं तेषां न नियच्छामि यत सुतान 48 ते पुराणं महेष्वासा मार्गम ऐन्थ्रं समास्दिताः तयक्ष्यन्ति तुमुले पराणान रक्षन्तः पार्दिवं यशः 49 यदैषां मामकास तात तदैषां पाण्डवा अपि पौत्रा भीष्मस्य शिष्याश च थरॊणस्य च कृपस्य च 50 यत तव अस्मथ आश्रयं किं चिथ थत्तम इष्टं च संजय तस्यापचितिम आर्यत्वात कर्तारः सदविरास तरयः 51 आथथानस्य शस्त्रं हि कषत्रधर्मं परीप्सतः निधनं बराह्मणस्याजौ वरम एवाहुर उत्तमम 52 स वै शॊचामि सर्वान वै ये युयुत्सन्ति पाण्डवान विक्रुष्टं विथुरेणाथौ तथ एतथ भयम आगतम 53 न तु मन्ये विघाताय जञानं थुःखस्य संजय भवत्य अतिबले हय एतज जञानम अप्य उपघातकम 54 ऋषयॊ हय अपि निर्मुक्ताः पश्यन्तॊ लॊकसंग्रहान सुखे भवन्ति सुखिनस तदा थुःखेन थुःखिताः 55 किं पुनर यॊ ऽहम आसक्तस तत्र तत्र सहस्रधा पुत्रेषु राज्यथारेषु पौत्रेष्व अपि च बन्धुषु 56 संशये तु महत्य अस्मिन किं नु मे कषमम उत्तमम विनाशं हय एव पश्यामि कुरूणाम अनुचिन्तयन 57 थयूतप्रमुखम आभाति कुरूणां वयसनं महत मन्थेनैश्वर्यकामेन लॊभात पापम इथं कृतम 58 मन्ये पर्याय धर्मॊ ऽयं कालस्यात्यन्त गामिनः चक्रे परधिर इवासक्तॊ नास्य शक्यं पलायितुम 59 किं नु कार्यं कदं कुर्यां कव नु गच्छामि संजय एते नश्यन्ति कुरवॊ मन्थाः कालवशं गताः 60 अवशॊ ऽहं पुरा तात पुत्राणां निहते शते शरॊष्यामि निनथं सत्रीणां कदं मां मरणं सपृशेत 61 यदा निथाघे जवलनः समिथ्धॊ; थहेत कक्षं वायुना चॊथ्यमानः गथाहस्तः पाण्डवस तथ्वथ एव; हन्ता मथीयान सहितॊ ऽरजुनेन |
1
[dhṛ] sarva ete mahotsāhā ye tvayā parikīrtitāḥ ekatas tv eva te sarve sametā bhīma ekataḥ 2 bhīmasenād dhi me bhūyo bhayaṃ saṃjāyate mahat kruddhād amarṣaṇāt tāta vyāghrād iva mahāruroḥ 3 jāgarmi rātrayaḥ sarvā dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasan bhīto vṛkodarāt tāta siṃhāt paśur ivābalaḥ 4 na hi tasya mahābāhor akra pratimatejasaḥ sainye 'smin pratipaśyāmi ya enaṃ viṣahed yudhi 5 amarṣaṇaś ca kaunteyo dṛḍhavairaś ca pāṇḍavaḥ anarma hāsī sonmādas tiryak prekṣī mahāsvanaḥ 6 mahāvego mahotsāho mahābāhur mahābalaḥ mandānāṃ mama putrāṇāṃ yuddhenāntaṃ kariṣyati 7 ūrugrāhagṛhītānāṃ gadāṃ bibhrad vṛkodaraḥ kurūṇām ṛṣabho yuddhe daṇḍapāṇir ivāntakaḥ 8 saikyāyasamayīṃ ghorāṃ gadāṃ kāñcanabhūṣitām manasāhaṃ prapaśyāmi brahmadaṇḍam ivodyatam 9 yathā rurūṇāṃ yūtheṣu siṃho jātabalaś caret māmakeṣu tathā bhīmo baleṣu vicariṣyati 10 sarveṣāṃ mama putrāṇāṃ sa ekaḥ krūra vikramaḥ bahv āśīvipratīpaś ca bālye 'pi rabhasaḥ sadā 11 udvepate me hṛdayaṃ yadā duryodhanādayaḥ bālye 'pi tena yudhyanto vāraṇeneva marditāḥ 12 tasya vīryeṇa saṃkliṣṭā nityam eva sutā mama sa eva hetur bhedasya bhīmo bhīmaparākramaḥ 13 grasamānam anīkāni naravāraṇavājinām paśyāmīvāgrato bhīmaṃ krodhamūrchitam āhave 14 astre droṇārjuna samaṃ vāyuvegasamaṃ jave saṃjayācakṣva me śūraṃ bhīmasenam amarṣaṇam 15 atilābhaṃ tu manye 'haṃ yat tena ripughātinā tadaiva na hatāḥ sarve mama putrā manasvinā 16 yena bhīmabalā yakṣā rākṣasāś ca samāhatāḥ kathaṃ tasya raṇe vegaṃ mānuṣaḥ prasahiṣyati 17 na sa jātu vaśe tasthau mama bālo 'pi saṃjaya kiṃ punar mama duṣputraiḥ kliṣṭaḥ saṃprati pāṇḍavaḥ 18 niṣṭhuraḥ sa ca naiṣṭhuryād bhajyed api na saṃnamet tiryak prekṣī saṃhatabhrūḥ kathaṃ śāmyed vṛkodaraḥ 19 bṛhad aṃso 'pratibalo gauras tāla ivodgataḥ pramāṇato bhīmasenaḥ prādeśenādhiko 'rjunāt 20 javena vājino 'tyeti balenātyeti kuñjarān avyaktajalpī madhv akṣo madhyamaḥ pāṇḍavo balī 21 iti bālye śrutaḥ pūrvaṃ mayā vyāsa mukhāt purā rūpato vīryataś caiva yāthātathyena pāṇḍavaḥ 22 āyasena sa daṇḍena rathān nāgān hayān narān haniṣyati raṇe kruddho bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ 23 amarṣī nityasaṃrabdho raudraḥ krūraparākramaḥ mama tāta pratīpāni kurvan pūrvaṃ vimānitaḥ 24 niṣkīrṇām āyasīṃ sthūlāṃ suparvāṃ kāñcanīṃ gadām śataghnīṃ śatanirhrādāṃ kathaṃ śakṣyanti me sutāḥ 25 apāram aplavāgādhaṃ samudraṃ śaraveginam bhīmasenamayaṃ durgaṃ tāta mandās titīrṣavaḥ 26 krośato me na śṛṇvanti bālāḥ paṇḍitamāninaḥ viṣamaṃ nāvabudhyante prapātaṃ madhu darśinaḥ 27 saṃyugaṃ ye kariṣyanti nararūpeṇa vāyunā niyataṃ coditā dhātrā siṃheneva mahāmṛgāḥ 28 śaikyāṃ tāta catuṣkiṣkuṃ ṣaḍ asrim amitaujasam prahitāṃ duḥkhasaṃsparśāṃ kathaṃ śakṣyanti me sutāḥ 29 gadāṃ bhrāmayatas tasya bhindato hastimastakān sṛkkiṇī lelihānasya bāṣpam utsṛjato muhuḥ 30 uddiśya pātān patataḥ kurvato bhairavān ravān pratīpān patato mattān kuñjarān pratigarjataḥ 31 vigāhya rathamārgeṣu varān uddiśya nighnataḥ agneḥ prajvalitasyeva api mucyeta me prajā 32 vīthīṃ kurvan mahābāhur drāvayan mama vāhinīm nṛtyann iva gadāpāṇir yugāntaṃ darśayiṣyati 33 prabhinna iva mātaṅgaḥ prabhañjan puṣpitān drumān pravekṣyati raṇe senāṃ putrāṇāṃ me vṛkodaraḥ 34 kurvan rathān vipuruṣān vidhvajān bhagnapuṣkarān ārujan puruṣavyāghro rathinaḥ sādinas tathā 35 gaṅgā vega ivānūpāṃs tīrajān vividhān drumān pravekṣyati mahāsenāṃ putrāṇāṃ mama saṃjaya 36 vaśaṃ nūnaṃ gamiṣyanti bhīmasenabalārditāḥ mama putrāś ca bhṛtyāś ca rājānaś caiva saṃjaya 37 yena rājā mahāvīryaḥ praviśyāntaḥpuraṃ purā vāsudevasahāyena jarāsaṃdho nipātitaḥ 38 kṛtsneyaṃ pṛthivī devī jarāsaṃdhena dhīmatā māgadhendreṇa balinā vaśe kṛtvā pratāpitā 39 bhīṣma pratāpāt kuravo nayenāndhakavṛṣṇayaḥ te na tasya vaśaṃ jagmuḥ kevalaṃ daivam eva vā 40 sa gatvā pāṇḍuputreṇa tarasā bāhuśālinā anāyudhena vīreṇa nihataḥ kiṃ tato 'dhikam 41 dīrghakālena saṃsiktaṃ viṣam āśīviṣo yathā sa mokṣyati raṇe tejaḥ putreṣu mama saṃjaya 42 mahendra iva vajreṇa dānavān deva sattamaḥ bhīmaseno gadāpāṇiḥ sūdayiṣyati me sutān 43 aviṣahyam anāvāryaṃ tīvravegaparākramam paśyāmīvātitāmrākṣam āpatantaṃ vṛkodaram 44 agadasyāpy adhanuṣo virathasya vivarmaṇaḥ bāhubhyāṃ yudhyamānasya kas tiṣṭhed agrataḥ pumān 45 bhīṣmo droṇaś ca vipro 'yaṃ kṛpaḥ śāradvatas tathā jānanty ete yathaivāhaṃ vīryajñas tasya dhīmataḥ 46 ārya vrataṃ tu jānantaḥ saṃgarān na bibhitsavaḥ senāmukheṣu sthāsyanti māmakānāṃ nararṣabhāḥ 47 balīyaḥ sarvato diṣṭaṃ puruṣasya viśeṣataḥ paśyann api jayaṃ teṣāṃ na niyacchāmi yat sutān 48 te purāṇaṃ maheṣvāsā mārgam aindraṃ samāsthitāḥ tyakṣyanti tumule prāṇān rakṣantaḥ pārthivaṃ yaśaḥ 49 yathaiṣāṃ māmakās tāta tathaiṣāṃ pāṇḍavā api pautrā bhīṣmasya śiṣyāś ca droṇasya ca kṛpasya ca 50 yat tv asmad āśrayaṃ kiṃ cid dattam iṣṭaṃ ca saṃjaya tasyāpacitim āryatvāt kartāraḥ sthavirās trayaḥ 51 ādadānasya śastraṃ hi kṣatradharmaṃ parīpsataḥ nidhanaṃ brāhmaṇasyājau varam evāhur uttamam 52 sa vai śocāmi sarvān vai ye yuyutsanti pāṇḍavān vikruṣṭaṃ vidureṇādau tad etad bhayam āgatam 53 na tu manye vighātāya jñānaṃ duḥkhasya saṃjaya bhavaty atibale hy etaj jñānam apy upaghātakam 54 ṛṣayo hy api nirmuktāḥ paśyanto lokasaṃgrahān sukhe bhavanti sukhinas tathā duḥkhena duḥkhitāḥ 55 kiṃ punar yo 'ham āsaktas tatra tatra sahasradhā putreṣu rājyadāreṣu pautreṣv api ca bandhuṣu 56 saṃśaye tu mahaty asmin kiṃ nu me kṣamam uttamam vināśaṃ hy eva paśyāmi kurūṇām anucintayan 57 dyūtapramukham ābhāti kurūṇāṃ vyasanaṃ mahat mandenaiśvaryakāmena lobhāt pāpam idaṃ kṛtam 58 manye paryāya dharmo 'yaṃ kālasyātyanta gāminaḥ cakre pradhir ivāsakto nāsya śakyaṃ palāyitum 59 kiṃ nu kāryaṃ kathaṃ kuryāṃ kva nu gacchāmi saṃjaya ete naśyanti kuravo mandāḥ kālavaśaṃ gatāḥ 60 avaśo 'haṃ purā tāta putrāṇāṃ nihate śate śroṣyāmi ninadaṃ strīṇāṃ kathaṃ māṃ maraṇaṃ spṛśet 61 yathā nidāghe jvalanaḥ samiddho; dahet kakṣaṃ vāyunā codyamānaḥ gadāhastaḥ pāṇḍavas tadvad eva; hantā madīyān sahito 'rjunena |