|
1
[वै] ततॊ राज्ञः सुतॊ जयेष्ठः पराविशत पृदिवीं जयः सॊ ऽभिवाथ्य पितुः पाथौ धर्मराजम अपश्यत 2 स तं रुधिरसंसिक्तम अनेकाग्रम अनागसम भूमाव आसीनम एकान्ते सैरन्ध्र्या समुपस्दितम 3 ततः पप्रच्छ पितरं तवरमाण इवॊत्तरः केनायं ताडितॊ राजन केन पापम इथं कृतम 4 [विराट] मयायं ताडितॊ जिह्मॊ न चाप्य एतावथ अर्हति परशस्यमाने यः शूरे तवयि षण्ढं परशंसति 5 [उत्तर] अकार्यं ते कृतं राजन कषिप्रम एव परसाथ्यताम मा तवा बरह्म विषं घॊरं स मूलम अपि निर्थहेत 6 [वै] सपुत्रस्य वचः शरुत्वा विराटॊ राष्ट्रवर्धनः कषमयाम आस कौन्तेयं भस्म छन्नम इवानलम 7 कषमयन्तं तु राजानं पाण्डवः परत्यभाषत चिरं कषान्तम इथं राजन न मन्युर विथ्यते मम 8 यथि हय एतत पतेथ भूमौ रुधिरं मम नस्ततः सराष्ट्रस तवं महाराज विनश्येदा न संशयः 9 न थूषयामि ते राजन यच च हन्याथ अथूषकम बलवन्तं महाराज कषिप्रं थारुणम आप्नुयात 10 शॊणिते तु वयतिक्रान्ते परविवेश बृहन्नडा अभिवाथ्य विराटं च कङ्कं चाप्य उपतिष्ठत 11 कषमयित्वा तु कौरव्यं रणाथ उत्तरम आगतम परशशंस ततॊ मत्स्यः शृण्वतः सव्यसाचिनः 12 तवया थायाथवान अस्मि कैकेयीनन्थिवर्धन तवया मे सथृशः पुत्रॊ न भूतॊ न भविष्यति 13 पथं पथसहस्रेण यश चरन नापराध्नुयात तेन कर्णेन ते तात कदम आसीत समागमः 14 मनुष्यलॊके सकले यस्य तुल्यॊ न विथ्यते यः समुथ्र इवाक्षॊभ्यः कालाग्निर इव थुःसहः तेन भीष्मेण ते तात कदम आसीत समागमः 15 आचार्यॊ वृष्णिवीराणां पाण्डवानां च यॊ थविजः सर्वक्षत्रस्य चाचार्यः सर्वशस्त भृतां वरः तेन थरॊणेन ते तात कदम आसीत समागमः 16 आचार्य पुत्रॊ यः शूरः सर्वशस्त भृताम अपि अश्वत्दामेति विख्यातः कदं तेन समागमः 17 रणे यं परेक्ष्य सीथन्ति हृतस्वा वणिजॊ यदा कृपेण तेन ते तात कदम आसीत समागमः 18 पर्वतं यॊ ऽभिविध्येत राजपुत्रॊ महेषुभिः थुर्यॊधनेन ते तात कदम आसीत समागमः 19 [उत्तर] न मया निर्जिता गावॊ न मया निर्जिताः परे कृतं तु कर्म तत सर्वं थेवपुत्रेण केन चित 20 स हि भीतं थरवन्तं मां थेवपुत्रॊ नयवारयत स चातिष्ठथ रदॊपस्दे वज्रहस्तनिभॊ युवा 21 तेन ता निर्जिता गावस तेन ते कुरवॊ जिताः तस्य तत कर्म वीरस्य न मया तात तत कृतम 22 स हि शारथ्वतं थरॊणं थरॊणपुत्रं च वीर्यवान सूतपुत्रं च भीष्मं च चकार विमुखाञ शरैः 23 थुर्यॊधनं च समरे स नागम इव यूदपम परभग्नम अब्रवीथ भीतं राजपुत्रं महाबलम 24 न हास्तिनपुरे तराणं तव पश्यामि किं चन वयायामेन परीप्सस्व जीवितं कौरवात्म ज 25 न मॊक्ष्यसे पलायंस तवं राजन युथ्धे मनः कुरु पृदिवीं भॊक्ष्यसे जित्वा हतॊ वा सवर्गम आप्स्यसि 26 स निवृत्तॊ नरव्याघ्रॊ मुञ्चन वज्रनिभाञ शरान सचिवैः संवृतॊ राजा रदे नाग इव शवसन 27 तत्र मे रॊमहर्षॊ ऽभूथ ऊरुस्तम्भश च मारिष यथ अभ्रघनसंकाशम अनीकं वयधमच छरैः 28 तत परणुथ्य रदानीकं सिंहसंहननॊ युवा कुरूंस तान परहसन राजन वासांस्य अपहरथ बली 29 एकेन तेन वीरेण षड रदाः परिवारिताः शार्थूलेनेव मत्तेन मृगास तृणचरा वने 30 [विराट] कव स वीरॊ महाबाहुर थेवपुत्रॊ महायशाः यॊ मे धनम अवाजैषीत कुरुभिर गरस्तम आहवे 31 इच्छाम इतम अहं थरष्टुम अर्चितुं च महाबलम येन मे तवं च गावश च रक्षिता थेव सूनुना 32 [उत्तर] अन्तर्धानं गतस तात थेवपुत्रः परतापवान स तु शवॊ वा परष्वॊ वा मन्ये पराथुर भविष्यति 33 [वै] एवम आख्यायमानं तु छन्नं सत्रेण पाण्डवम वसन्तं तत्र नाज्ञासीथ विराटः पार्दम अर्जुनम 34 ततः पार्दॊ ऽभयनुज्ञातॊ विराटेन महात्मना परथथौ तानिवासांसि विराट थुहितुः सवयम 35 उत्तरा तु महार्हाणि विविधानि तनूनि च परतिगृह्याभवत परीता तनि वासांसि भामिनी 36 मन्त्रयित्वा तु कौन्तेय उत्तरेण रहस तथा इतिकर्तव्यतां सर्वां राजन्य अद युधिष्ठिरे 37 ततस तदा तथ वयथधाथ यदावत पुरुषर्षभ सह पुत्रेण मत्स्यस्य परहृष्टॊ भरतर्षभः |
1
[vai] tato rājñaḥ suto jyeṣṭhaḥ prāviśat pṛthivīṃ jayaḥ so 'bhivādya pituḥ pādau dharmarājam apaśyata 2 sa taṃ rudhirasaṃsiktam anekāgram anāgasam bhūmāv āsīnam ekānte sairandhryā samupasthitam 3 tataḥ papraccha pitaraṃ tvaramāṇa ivottaraḥ kenāyaṃ tāḍito rājan kena pāpam idaṃ kṛtam 4 [virāṭa] mayāyaṃ tāḍito jihmo na cāpy etāvad arhati praśasyamāne yaḥ śūre tvayi ṣaṇḍhaṃ praśaṃsati 5 [uttara] akāryaṃ te kṛtaṃ rājan kṣipram eva prasādyatām mā tvā brahma viṣaṃ ghoraṃ sa mūlam api nirdahet 6 [vai] saputrasya vacaḥ śrutvā virāṭo rāṣṭravardhanaḥ kṣamayām āsa kaunteyaṃ bhasma channam ivānalam 7 kṣamayantaṃ tu rājānaṃ pāṇḍavaḥ pratyabhāṣata ciraṃ kṣāntam idaṃ rājan na manyur vidyate mama 8 yadi hy etat pated bhūmau rudhiraṃ mama nastataḥ sarāṣṭras tvaṃ mahārāja vinaśyethā na saṃśayaḥ 9 na dūṣayāmi te rājan yac ca hanyād adūṣakam balavantaṃ mahārāja kṣipraṃ dāruṇam āpnuyāt 10 śoṇite tu vyatikrānte praviveśa bṛhannaḍā abhivādya virāṭaṃ ca kaṅkaṃ cāpy upatiṣṭhata 11 kṣamayitvā tu kauravyaṃ raṇād uttaram āgatam praśaśaṃsa tato matsyaḥ śṛṇvataḥ savyasācinaḥ 12 tvayā dāyādavān asmi kaikeyīnandivardhana tvayā me sadṛśaḥ putro na bhūto na bhaviṣyati 13 padaṃ padasahasreṇa yaś caran nāparādhnuyāt tena karṇena te tāta katham āsīt samāgamaḥ 14 manuṣyaloke sakale yasya tulyo na vidyate yaḥ samudra ivākṣobhyaḥ kālāgnir iva duḥsahaḥ tena bhīṣmeṇa te tāta katham āsīt samāgamaḥ 15 ācāryo vṛṣṇivīrāṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca yo dvijaḥ sarvakṣatrasya cācāryaḥ sarvaśasta bhṛtāṃ varaḥ tena droṇena te tāta katham āsīt samāgamaḥ 16 ācārya putro yaḥ śūraḥ sarvaśasta bhṛtām api aśvatthāmeti vikhyātaḥ kathaṃ tena samāgamaḥ 17 raṇe yaṃ prekṣya sīdanti hṛtasvā vaṇijo yathā kṛpeṇa tena te tāta katham āsīt samāgamaḥ 18 parvataṃ yo 'bhividhyeta rājaputro maheṣubhiḥ duryodhanena te tāta katham āsīt samāgamaḥ 19 [uttara] na mayā nirjitā gāvo na mayā nirjitāḥ pare kṛtaṃ tu karma tat sarvaṃ devaputreṇa kena cit 20 sa hi bhītaṃ dravantaṃ māṃ devaputro nyavārayat sa cātiṣṭhad rathopasthe vajrahastanibho yuvā 21 tena tā nirjitā gāvas tena te kuravo jitāḥ tasya tat karma vīrasya na mayā tāta tat kṛtam 22 sa hi śāradvataṃ droṇaṃ droṇaputraṃ ca vīryavān sūtaputraṃ ca bhīṣmaṃ ca cakāra vimukhāñ śaraiḥ 23 duryodhanaṃ ca samare sa nāgam iva yūthapam prabhagnam abravīd bhītaṃ rājaputraṃ mahābalam 24 na hāstinapure trāṇaṃ tava paśyāmi kiṃ cana vyāyāmena parīpsasva jīvitaṃ kauravātma ja 25 na mokṣyase palāyaṃs tvaṃ rājan yuddhe manaḥ kuru pṛthivīṃ bhokṣyase jitvā hato vā svargam āpsyasi 26 sa nivṛtto naravyāghro muñcan vajranibhāñ śarān sacivaiḥ saṃvṛto rājā rathe nāga iva śvasan 27 tatra me romaharṣo 'bhūd ūrustambhaś ca māriṣa yad abhraghanasaṃkāśam anīkaṃ vyadhamac charaiḥ 28 tat praṇudya rathānīkaṃ siṃhasaṃhanano yuvā kurūṃs tān prahasan rājan vāsāṃsy apaharad balī 29 ekena tena vīreṇa ṣaḍ rathāḥ parivāritāḥ śārdūleneva mattena mṛgās tṛṇacarā vane 30 [virāṭa] kva sa vīro mahābāhur devaputro mahāyaśāḥ yo me dhanam avājaiṣīt kurubhir grastam āhave 31 icchām itam ahaṃ draṣṭum arcituṃ ca mahābalam yena me tvaṃ ca gāvaś ca rakṣitā deva sūnunā 32 [uttara] antardhānaṃ gatas tāta devaputraḥ pratāpavān sa tu śvo vā paraṣvo vā manye prādur bhaviṣyati 33 [vai] evam ākhyāyamānaṃ tu channaṃ satreṇa pāṇḍavam vasantaṃ tatra nājñāsīd virāṭaḥ pārtham arjunam 34 tataḥ pārtho 'bhyanujñāto virāṭena mahātmanā pradadau tānivāsāṃsi virāṭa duhituḥ svayam 35 uttarā tu mahārhāṇi vividhāni tanūni ca pratigṛhyābhavat prītā tani vāsāṃsi bhāminī 36 mantrayitvā tu kaunteya uttareṇa rahas tadā itikartavyatāṃ sarvāṃ rājany atha yudhiṣṭhire 37 tatas tathā tad vyadadhād yathāvat puruṣarṣabha saha putreṇa matsyasya prahṛṣṭo bharatarṣabhaḥ |