|
1
[वै] अवजित्य धनं चापि विराटॊ वाहिनीपतिः पराविशन नगरं हृष्टश चतुर्भिः सह पाण्डवैः 2 जित्वा तरिगर्तान संग्रामे गाश चैवाथाय केवलाः अशॊभत महाराजः सह पार्दैः शरिया वृतः 3 तम आसनगतं वीरं सुहृथां परीतिवर्धनम उपतस्दुः परकृतयः समस्ता बराह्मणैः सह 4 सभाजितः स सैन्यस तु परतिनन्थ्याद मत्स्यराज विसर्जयाम आस तथा थविजांश च परकृतीस तदा 5 ततः स राजा मत्स्यानां विराटॊ वाहिनीपतिः उत्तरं परिपप्रच्छ कव यात इति चाब्रवीत 6 आचख्युस तस्य संहृष्टाः सत्रियः कन्याश च वेश्मनि अन्तःपुर चराश चैव कुरुभिर गॊधनं हृतम 7 विजेतुम अभिसंरब्ध एक एवाति साहसात बृहन्नडा सहायश च निर्यातः पृदिवीं जयः 8 उपयातान अति रदान थरॊणं शांतनवं कृपम कर्णं थुर्यॊधनं चैव थरॊणपुत्रं च षड रदान 9 राजा विराटॊ ऽद भृशं परतप्तः; शरुत्वा सुतं हय एकरदेन यातम बृहन्नडा सारदिम आजिवर्धनं; परॊवाच सर्वान अद मन्त्रिमुख्यान 10 सर्वदा कुरवस ते हि ये चान्ये वसुधाधिपाः तरिगर्तान निर्जिताञ शरुत्वा न सदास्यन्ति कथा चन 11 तस्माथ गच्छन्तु मे यॊधा बलेण महता वृताः उत्तरस्य परीप्सार्दं ये तरिगर्तैर अविक्षताः 12 हयांश च नागांश च रदांश च शीघ्रं; पथातिसंघांश च ततः परवीरान परस्दापयाम आस सुतस्य हेतॊर; विचित्रशस्त्राभरणॊपपन्नान 13 एवं स राजा मत्स्यानां विराटॊ ऽकषौहिणीपतिः वयाथिथेशाद तां कषिप्रं वाहिनीं चतुरग्निणीम 14 कुमारम आशु जानीत यथि जीवति वा न वा यस्य यन्ता गतः षण्ढॊ मन्ये ऽहं न स जीवति 15 तम अब्रवीथ धर्मराजः परहस्य; विराटम आर्तं कुरुभिः परतप्तम बृहन्नडा सारदिश चेन नरेन्थ्र; परे न नेष्यन्ति तवाथ्य गास ताः 16 सर्वान मही पान सहितान कुरूंश च; तदैव थेवासुरयक्षनागान अलं विजेतुं समरे सुतस ते; सवनुष्ठितः सारदिना हि तेन 17 अदॊत्तरेण परहिता थूतास ते शीघ्रगामिनः विराटनगरं पराप्य जयम आवेथयंस तथा 18 राज्ञस ततः समाचख्यौ मन्त्री विजयम उत्तमम पराजयं कुरूणां चाप्य उपायान्तं तदॊत्तरम 19 सर्वा विनिर्जिता गावः कुरवश च पराजिताः उत्तरः सह सूतेन कुशली च परंतप 20 [कन्क] थिष्ट्या ते निर्जिता गावः कुरवश च पराजिताः थिष्ट्या ते जीवितः पुत्रः शरूयते पार्दिवर्षभ 21 नाथ्भुतं तव एव मन्ये ऽहं यत ते पुत्रॊ ऽजयत कुरून धरुव एव जयस तस्य यस्य यन्ता बृहन्नडा 22 [वै] ततॊ विराटॊ नृपतिः संप्रहृष्टतनू रुहः शरुत्वा तु विजयं तस्य कुमारस्यामितौजसः आछाथयित्वा थूतांस तान मन्त्रिणः सॊ ऽभयचॊथयत 23 राजमार्गाः करियन्तां मे पताकाभिर अलं कृताः पुष्पॊपहारैर अर्च्यन्तां थेवताश चापि सर्वशः 24 कुमारा यॊधमुख्याश च गणिकाश च सवलं कृताः वाथित्राणि च सर्वाणि परत्युथ्यान्तु सुतं मम 25 घण्डा पणवकः शीघ्रं मत्तम आरुह्य वारणम शृङ्गाटकेषु सर्वेषु आख्यातु विजयं मम 26 उत्तरा च कुमारीभिर बह्वीभिर अभिसंवृता शृङ्गारवेषाभरणा परत्युथ्यातु बृहन्नडाम 27 शरुत्वा तु तथ वचनं पार्दिवस्य; सर्वे पुनः सवस्तिकपाणयश च भेर्यश च तूर्याणि च वारिजाश च; वेषैः परार्ध्यैः परमथाः शुभाश च 28 तदैव सूताः सह मागधैश च; नन्थी वाथ्याः परणवास तूर्यवाथ्याः पुराथ विराटस्य महाबलस्य; परत्युथ्ययुः पुत्रम अनन्तवीर्यम 29 परस्दाप्य सेनां कन्याश च गणिकाश च सवलंकृताः मत्स्यराजॊ महाप्राज्ञः परहृष्ट इथम अब्रवीत अक्षान आहर सैरन्धिर कङ्कथ्यूतं परवर्तताम 30 तं तदा वाथिनं थृष्ट्वा पाण्डवः परत्यभाषत न थेवितव्यं हृष्टेन कितवेनेति नः शरुतम 31 न तवाम अथ्य मुथा युक्तम अहं थेवितुम उत्सहे परियं तु ते चिकीर्षामि वर्ततां यथि मन्यसे 32 [विराट] सत्रियॊ गावॊ हिरण्यं च यच चान्यथ वसु किं चन न मे किं चित तवया रक्ष्यम अन्तरेणापि थेवितुम 33 [कन्क] किं ते थयूतेन राजेन्थ्र बहुथॊषेण मानथ थेवने बहवॊ थॊषास तस्मात तत्परिवर्जयेत 34 शरुतस ते यथि वा थृष्टः पाण्डवॊ वै युधिष्ठिरः स राज्यं सुमहत सफीतं भरातॄंश च तरिथशॊपमान 35 थयूते हारितवान सर्वं तस्माथ थयूतं न रॊचये अद वा मन्यसे राजन थीव्याव यथि रॊचते 36 [वै] परवर्तमाने थयूते तु मत्स्यः पाण्डवम अब्रवीत पश्य पुत्रेण मे युथ्धे ताथृशाः कुरवॊ जिताः 37 ततॊ ऽबरवीन मत्स्यराजं धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः बृहन्नडा यस्य यन्ता कदं स न विजेष्यति 38 इत्य उक्तः कुपितॊ राजा मत्स्यः पाण्डवम अब्रवीत समपुत्रेण मे षण्ढं बरह्म बन्धॊ परशंसति 39 वाच्यावाच्यं न जानीषे नूनं माम अवमन्यसे भीष्मथ्रॊणमुखान सर्वान कस्मान न स विजेष्यति 40 वयस्यत्वात तु ते बरह्मन्न अपराधम इमं कषमे नेथृशं ते पुनर वाच्यं यथि जीवितुम इच्छसि 41 [युधिस्ठिर] यत्र थरॊणस तदा भीष्मॊ थरौणिर वैकर्तनः कृपः थुर्यॊधनश च राजेन्थ्र तदान्ये च महारदाः 42 मरुथ्गणैः परिवृतः साक्षाथ अपि शतक्रतुः कॊ ऽनयॊ बृहन्नडायास तान परतियुध्येत संगतान 43 [विराट] बहुशः परतिषिथ्धॊ ऽसि न च वाचं नियच्छसि नियन्ता चेन न विथ्येत न कश चिथ धर्मम आचरेत 44 [वै] ततः परकुपितॊ राजा तम अक्षेणाहनथ भृशम मुखे युधिष्ठिरं कॊपान नैवम इत्य एव भर्त्सयन 45 बलवत परतिविथ्धस्य नस्तः शॊणितम आगमत तथ अप्राप्तं महीं पार्दः पाणिभ्यां परत्यगृह्णत 46 अवैक्षत च धर्मात्मा थरौपथीं पार्श्वतः सदिताम सा वेथ तम अभिप्रायं भर्तुश चित्तवशानुगा 47 पूरयित्वा च सौवर्णं पात्रं कांस्यम अनिन्थिता तच छॊणितं परत्यगृह्णाथ यत परसुस्राव पाणवात 48 अदॊत्तरः शुभैर गन्धैर माल्यैश च विविधैस तदा अवकीर्यमाणः संहृष्टॊ नगरं सवैरम आगमत 49 सभाज्यमानः पौरैश च सत्रीभिर जानपथैस तदा आसाथ्य भवनथ्वारं पित्रे स परत्यहारयत 50 ततॊ थवार सदः परविश्यैव विराटम इथम अब्रवीत बृहन नडा सहायस ते पुत्रॊ थवार्य उत्तरः सदितः 51 ततॊ हृष्टॊ मत्स्यराजः कषत्तारम इथम अब्रवीत परवेश्यताम उभौ तूर्णं थर्शनेप्सुर अहं तयॊः 52 कषत्तारं कुरुराजस तु शनैः कर्ण उपाजपत उत्तरः परविशत्व एकॊ न परेवेश्या बृहन्नडा 53 एतस्य हि महाबाहॊ वरतम एतत समाहितम यॊ ममाङ्गे वरणं कुर्याच छॊणितं वापि थर्शयेत अन्यत्र संग्रामगनान न स जीवेथ असंशयम 54 न मृष्याथ भृशसंक्रुथ्धॊ मां थृष्ट्वैव स शॊणितम विराटम इह सामात्यं हन्यात सबलवाहनम |
1
[vai] avajitya dhanaṃ cāpi virāṭo vāhinīpatiḥ prāviśan nagaraṃ hṛṣṭaś caturbhiḥ saha pāṇḍavaiḥ 2 jitvā trigartān saṃgrāme gāś caivādāya kevalāḥ aśobhata mahārājaḥ saha pārthaiḥ śriyā vṛtaḥ 3 tam āsanagataṃ vīraṃ suhṛdāṃ prītivardhanam upatasthuḥ prakṛtayaḥ samastā brāhmaṇaiḥ saha 4 sabhājitaḥ sa sainyas tu pratinandyātha matsyarāj visarjayām āsa tadā dvijāṃś ca prakṛtīs tathā 5 tataḥ sa rājā matsyānāṃ virāṭo vāhinīpatiḥ uttaraṃ paripapraccha kva yāta iti cābravīt 6 ācakhyus tasya saṃhṛṣṭāḥ striyaḥ kanyāś ca veśmani antaḥpura carāś caiva kurubhir godhanaṃ hṛtam 7 vijetum abhisaṃrabdha eka evāti sāhasāt bṛhannaḍā sahāyaś ca niryātaḥ pṛthivīṃ jayaḥ 8 upayātān ati rathān droṇaṃ śāṃtanavaṃ kṛpam karṇaṃ duryodhanaṃ caiva droṇaputraṃ ca ṣaḍ rathān 9 rājā virāṭo 'tha bhṛśaṃ prataptaḥ; śrutvā sutaṃ hy ekarathena yātam bṛhannaḍā sārathim ājivardhanaṃ; provāca sarvān atha mantrimukhyān 10 sarvathā kuravas te hi ye cānye vasudhādhipāḥ trigartān nirjitāñ śrutvā na sthāsyanti kadā cana 11 tasmād gacchantu me yodhā baleṇa mahatā vṛtāḥ uttarasya parīpsārthaṃ ye trigartair avikṣatāḥ 12 hayāṃś ca nāgāṃś ca rathāṃś ca śīghraṃ; padātisaṃghāṃś ca tataḥ pravīrān prasthāpayām āsa sutasya hetor; vicitraśastrābharaṇopapannān 13 evaṃ sa rājā matsyānāṃ virāṭo 'kṣauhiṇīpatiḥ vyādideśātha tāṃ kṣipraṃ vāhinīṃ caturagniṇīm 14 kumāram āśu jānīta yadi jīvati vā na vā yasya yantā gataḥ ṣaṇḍho manye 'haṃ na sa jīvati 15 tam abravīd dharmarājaḥ prahasya; virāṭam ārtaṃ kurubhiḥ prataptam bṛhannaḍā sārathiś cen narendra; pare na neṣyanti tavādya gās tāḥ 16 sarvān mahī pān sahitān kurūṃś ca; tathaiva devāsurayakṣanāgān alaṃ vijetuṃ samare sutas te; svanuṣṭhitaḥ sārathinā hi tena 17 athottareṇa prahitā dūtās te śīghragāminaḥ virāṭanagaraṃ prāpya jayam āvedayaṃs tadā 18 rājñas tataḥ samācakhyau mantrī vijayam uttamam parājayaṃ kurūṇāṃ cāpy upāyāntaṃ tathottaram 19 sarvā vinirjitā gāvaḥ kuravaś ca parājitāḥ uttaraḥ saha sūtena kuśalī ca paraṃtapa 20 [kanka] diṣṭyā te nirjitā gāvaḥ kuravaś ca parājitāḥ diṣṭyā te jīvitaḥ putraḥ śrūyate pārthivarṣabha 21 nādbhutaṃ tv eva manye 'haṃ yat te putro 'jayat kurūn dhruva eva jayas tasya yasya yantā bṛhannaḍā 22 [vai] tato virāṭo nṛpatiḥ saṃprahṛṣṭatanū ruhaḥ śrutvā tu vijayaṃ tasya kumārasyāmitaujasaḥ āchādayitvā dūtāṃs tān mantriṇaḥ so 'bhyacodayat 23 rājamārgāḥ kriyantāṃ me patākābhir alaṃ kṛtāḥ puṣpopahārair arcyantāṃ devatāś cāpi sarvaśaḥ 24 kumārā yodhamukhyāś ca gaṇikāś ca svalaṃ kṛtāḥ vāditrāṇi ca sarvāṇi pratyudyāntu sutaṃ mama 25 ghaṇḍā paṇavakaḥ śīghraṃ mattam āruhya vāraṇam śṛṅgāṭakeṣu sarveṣu ākhyātu vijayaṃ mama 26 uttarā ca kumārībhir bahvībhir abhisaṃvṛtā śṛṅgāraveṣābharaṇā pratyudyātu bṛhannaḍām 27 śrutvā tu tad vacanaṃ pārthivasya; sarve punaḥ svastikapāṇayaś ca bheryaś ca tūryāṇi ca vārijāś ca; veṣaiḥ parārdhyaiḥ pramadāḥ śubhāś ca 28 tathaiva sūtāḥ saha māgadhaiś ca; nandī vādyāḥ praṇavās tūryavādyāḥ purād virāṭasya mahābalasya; pratyudyayuḥ putram anantavīryam 29 prasthāpya senāṃ kanyāś ca gaṇikāś ca svalaṃkṛtāḥ matsyarājo mahāprājñaḥ prahṛṣṭa idam abravīt akṣān āhara sairandhir kaṅkadyūtaṃ pravartatām 30 taṃ tathā vādinaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaḥ pratyabhāṣata na devitavyaṃ hṛṣṭena kitaveneti naḥ śrutam 31 na tvām adya mudā yuktam ahaṃ devitum utsahe priyaṃ tu te cikīrṣāmi vartatāṃ yadi manyase 32 [virāṭa] striyo gāvo hiraṇyaṃ ca yac cānyad vasu kiṃ cana na me kiṃ cit tvayā rakṣyam antareṇāpi devitum 33 [kanka] kiṃ te dyūtena rājendra bahudoṣeṇa mānada devane bahavo doṣās tasmāt tatparivarjayet 34 śrutas te yadi vā dṛṣṭaḥ pāṇḍavo vai yudhiṣṭhiraḥ sa rājyaṃ sumahat sphītaṃ bhrātṝṃś ca tridaśopamān 35 dyūte hāritavān sarvaṃ tasmād dyūtaṃ na rocaye atha vā manyase rājan dīvyāva yadi rocate 36 [vai] pravartamāne dyūte tu matsyaḥ pāṇḍavam abravīt paśya putreṇa me yuddhe tādṛśāḥ kuravo jitāḥ 37 tato 'bravīn matsyarājaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ bṛhannaḍā yasya yantā kathaṃ sa na vijeṣyati 38 ity uktaḥ kupito rājā matsyaḥ pāṇḍavam abravīt samaputreṇa me ṣaṇḍhaṃ brahma bandho praśaṃsati 39 vācyāvācyaṃ na jānīṣe nūnaṃ mām avamanyase bhīṣmadroṇamukhān sarvān kasmān na sa vijeṣyati 40 vayasyatvāt tu te brahmann aparādham imaṃ kṣame nedṛśaṃ te punar vācyaṃ yadi jīvitum icchasi 41 [yudhisṭhira] yatra droṇas tathā bhīṣmo drauṇir vaikartanaḥ kṛpaḥ duryodhanaś ca rājendra tathānye ca mahārathāḥ 42 marudgaṇaiḥ parivṛtaḥ sākṣād api śatakratuḥ ko 'nyo bṛhannaḍāyās tān pratiyudhyeta saṃgatān 43 [virāṭa] bahuśaḥ pratiṣiddho 'si na ca vācaṃ niyacchasi niyantā cen na vidyeta na kaś cid dharmam ācaret 44 [vai] tataḥ prakupito rājā tam akṣeṇāhanad bhṛśam mukhe yudhiṣṭhiraṃ kopān naivam ity eva bhartsayan 45 balavat pratividdhasya nastaḥ śoṇitam āgamat tad aprāptaṃ mahīṃ pārthaḥ pāṇibhyāṃ pratyagṛhṇata 46 avaikṣata ca dharmātmā draupadīṃ pārśvataḥ sthitām sā veda tam abhiprāyaṃ bhartuś cittavaśānugā 47 pūrayitvā ca sauvarṇaṃ pātraṃ kāṃsyam aninditā tac choṇitaṃ pratyagṛhṇād yat prasusrāva pāṇavāt 48 athottaraḥ śubhair gandhair mālyaiś ca vividhais tathā avakīryamāṇaḥ saṃhṛṣṭo nagaraṃ svairam āgamat 49 sabhājyamānaḥ pauraiś ca strībhir jānapadais tathā āsādya bhavanadvāraṃ pitre sa pratyahārayat 50 tato dvār sthaḥ praviśyaiva virāṭam idam abravīt bṛhan naḍā sahāyas te putro dvāry uttaraḥ sthitaḥ 51 tato hṛṣṭo matsyarājaḥ kṣattāram idam abravīt praveśyatām ubhau tūrṇaṃ darśanepsur ahaṃ tayoḥ 52 kṣattāraṃ kururājas tu śanaiḥ karṇa upājapat uttaraḥ praviśatv eko na preveśyā bṛhannaḍā 53 etasya hi mahābāho vratam etat samāhitam yo mamāṅge vraṇaṃ kuryāc choṇitaṃ vāpi darśayet anyatra saṃgrāmaganān na sa jīved asaṃśayam 54 na mṛṣyād bhṛśasaṃkruddho māṃ dṛṣṭvaiva sa śoṇitam virāṭam iha sāmātyaṃ hanyāt sabalavāhanam |