|
1
[मार्क] ततः काले बहुतिदे वयतिक्रान्ते कथा चन पराप्तः स कालॊ मर्तव्यं यत्र सत्यवता नृप 2 गणयन्त्याश च सावित्र्या थिवसे थिवसे गते तथ वाक्यं नारथेनॊक्तं वर्तते हृथि नित्यशः 3 चतुर्दे ऽहनि मर्तव्यम इति संचिन्त्य भामिनी वरतं तरिरात्रम उथ्थिश्य थिवारात्रं सदिताभवत 4 तं शरुत्वा नियमं थुःखं वध्वा थुःखान्वितॊ नृपः उत्दाय वाक्यं सावित्रीम अब्रवीत परिसान्त्वयन 5 अतितीव्रॊ ऽयम आरम्भस तवयारब्धॊ नृपात्मजे तिसृणां वसतीनां हि सदानं परमथुष्करम 6 [सावित्री] न कार्यस तात संतापः पारियिष्याम्य अहं वरतम वयवसायकृतं हीथं वयवसायश च कारणम 7 [थयुमत्सेन] वरतं भिन्धीति वक्तुं तवां नास्मि शक्तः कदं चन पारयस्वेति वचनं युक्तम अस्मथ्विधॊ वथेत 8 [मार्क] एवम उक्त्वा थयुमत्सेनॊ विरराम महामनाः तिष्ठन्ती चापि सावित्री काष्ठभूतेव लक्ष्यते 9 शवॊभूते भर्तृमरणे सावित्र्या भरतर्षभ थुःखान्वितायास तिष्ठन्त्याः सा रात्रिर वयत्यवर्तत 10 अथ्य तथ थिवसं चेति हुत्वा थीप्तं हुताशनम युगमात्रॊथिते सूर्ये कृत्वा पौर्वाह्णिकाः करियाः 11 ततः सर्वान थविजान वृथ्धाञ शवश्रूं शवशुरम एव च अभिवाथ्यानुपूर्व्येण पराञ्जलिर नियता सदिता 12 अवैधव्याशिर अस ते तु सावित्र्य अर्दं हिताः शुभाः ऊचुस तपस्विनः सर्वे तपॊवननिवासिनः 13 एवम अस्त्व इति सावित्री धयानयॊगपरायणा मनसा ता गिरः सर्वाः परत्यगृह्णात तपस्विनाम 14 तं कालं चमुहूर्तं च परतीक्षन्ती नृपात्मजा यदॊक्तं नारथ वचॊ चिन्तयन्ती सुहुःखिता 15 ततस तु शवश्रू शवशुराव ऊचतुस तां नृपात्मजाम एकान्तस्दम इथं वाक्यं परीत्या भरतसत्तम 16 [षवष्रौ] वरतॊ यदॊपथिष्टॊ ऽयं यदावत पारितस तवया आहारकालः संप्राप्तः करियतां यथ अनन्तरम 17 [सावित्री] अस्तं गते मयाथित्ये भॊक्तव्यं कृतकामया एष मे हृथि संकल्पः समयश च कृतॊ मया 18 [मार्क] एवं संभाषमाणायाः सावित्र्या भॊजनं परति सकन्धे परशुम आथाय सत्यवान परस्दितॊ वनम 19 सावित्री तव आह भर्तारं नैकस तवं गन्तुम अर्हसि सह तवयागमिष्यामि न हि तवां हातुम उत्सहे 20 [सत्यवान] वनं न गतपूर्वं ते थुःखः पन्दाश च भामिनि वरतॊपवासक्षामा च कदं पथ्भ्यां गमिष्यसि 21 [सावित्री] उपवासान न मे गलानिर नास्ति चापि परिश्रमः गमने च कृतॊत्साहां परतिषेथ्धुं न मार्हसि 22 [सत्यवान] यथि ते गमनॊत्साहः करिष्यामि तव परियम मम तव आमन्त्रय गुरून न मां थॊषः सपृशेथ अयम 23 [मार्क] साटभिग्म्याब्रवीच छवश्रूं शवशुरं च महाव्रता अयं गच्छति मे भर्ता फलाहारॊ महावनम 24 इच्छेयम अभ्यनुज्ञातुम आर्यया शवशुरेण च अनेन सह निर्गन्तुं न हि मे विरहः कषमः 25 गुर्व अग्निहॊत्रार्द कृते परस्दितश च सुतस तव न निवार्यॊ निवार्यः सयाथ अन्यदा परस्दितॊ वनम 26 संवत्सरः किं चिथ ऊनॊ न निष्क्रान्ताहम आश्रमात वनं कुसुमितं थरष्टुं परं कौतूहरं हि मे 27 [थयुमत्सेन] यतः परभृति सावित्री पित्रा थत्तस्नुषा मम नानयाभ्यर्दना युक्तम उक्तपूर्वं समराम्य अहम 28 तथ एषा लभतां कामं यदाभिलषितं वधूः अप्रमाथश च कर्तव्यः पुत्रि सत्यवतः पदि 29 [मार्क] उभाभ्याम अभ्यनुज्ञाता सा जगाम यशस्विनी सह भर्त्रा हसन्तीव हृथयेन विथूयता 30 सा वनानि विचित्राणि रमणीयानि सर्वशः मयूररव घुष्टानि थथर्श विपुलेक्षणा 31 नथीः पुण्यवहाश चैव पुष्पितांश च नगॊत्तमान सत्यवान आह पश्येति सावित्रीं मधुराक्षरम 32 निरीक्षमाणा भर्तारं सर्वावस्दम अनिन्थिता मृतम एव हि तं मेने काले मुनिवचॊ समरन 33 अनुवर्तती तु भर्तारं जगाम मृथु गामिनी थविधेव हृथयं कृत्वा तं च कालम अवेक्षती |
1
[mārk] tataḥ kāle bahutithe vyatikrānte kadā cana prāptaḥ sa kālo martavyaṃ yatra satyavatā nṛpa 2 gaṇayantyāś ca sāvitryā divase divase gate tad vākyaṃ nāradenoktaṃ vartate hṛdi nityaśaḥ 3 caturthe 'hani martavyam iti saṃcintya bhāminī vrataṃ trirātram uddiśya divārātraṃ sthitābhavat 4 taṃ śrutvā niyamaṃ duḥkhaṃ vadhvā duḥkhānvito nṛpaḥ utthāya vākyaṃ sāvitrīm abravīt parisāntvayan 5 atitīvro 'yam ārambhas tvayārabdho nṛpātmaje tisṛṇāṃ vasatīnāṃ hi sthānaṃ paramaduṣkaram 6 [sāvitrī] na kāryas tāta saṃtāpaḥ pāriyiṣyāmy ahaṃ vratam vyavasāyakṛtaṃ hīdaṃ vyavasāyaś ca kāraṇam 7 [dyumatsena] vrataṃ bhindhīti vaktuṃ tvāṃ nāsmi śaktaḥ kathaṃ cana pārayasveti vacanaṃ yuktam asmadvidho vadet 8 [mārk] evam uktvā dyumatseno virarāma mahāmanāḥ tiṣṭhantī cāpi sāvitrī kāṣṭhabhūteva lakṣyate 9 śvobhūte bhartṛmaraṇe sāvitryā bharatarṣabha duḥkhānvitāyās tiṣṭhantyāḥ sā rātrir vyatyavartata 10 adya tad divasaṃ ceti hutvā dīptaṃ hutāśanam yugamātrodite sūrye kṛtvā paurvāhṇikāḥ kriyāḥ 11 tataḥ sarvān dvijān vṛddhāñ śvaśrūṃ śvaśuram eva ca abhivādyānupūrvyeṇa prāñjalir niyatā sthitā 12 avaidhavyāśir as te tu sāvitry arthaṃ hitāḥ śubhāḥ ūcus tapasvinaḥ sarve tapovananivāsinaḥ 13 evam astv iti sāvitrī dhyānayogaparāyaṇā manasā tā giraḥ sarvāḥ pratyagṛhṇāt tapasvinām 14 taṃ kālaṃ camuhūrtaṃ ca pratīkṣantī nṛpātmajā yathoktaṃ nārada vaco cintayantī suhuḥkhitā 15 tatas tu śvaśrū śvaśurāv ūcatus tāṃ nṛpātmajām ekāntastham idaṃ vākyaṃ prītyā bharatasattama 16 [ṣvaṣrau] vrato yathopadiṣṭo 'yaṃ yathāvat pāritas tvayā āhārakālaḥ saṃprāptaḥ kriyatāṃ yad anantaram 17 [sāvitrī] astaṃ gate mayāditye bhoktavyaṃ kṛtakāmayā eṣa me hṛdi saṃkalpaḥ samayaś ca kṛto mayā 18 [mārk] evaṃ saṃbhāṣamāṇāyāḥ sāvitryā bhojanaṃ prati skandhe paraśum ādāya satyavān prasthito vanam 19 sāvitrī tv āha bhartāraṃ naikas tvaṃ gantum arhasi saha tvayāgamiṣyāmi na hi tvāṃ hātum utsahe 20 [satyavān] vanaṃ na gatapūrvaṃ te duḥkhaḥ panthāś ca bhāmini vratopavāsakṣāmā ca kathaṃ padbhyāṃ gamiṣyasi 21 [sāvitrī] upavāsān na me glānir nāsti cāpi pariśramaḥ gamane ca kṛtotsāhāṃ pratiṣeddhuṃ na mārhasi 22 [satyavān] yadi te gamanotsāhaḥ kariṣyāmi tava priyam mama tv āmantraya gurūn na māṃ doṣaḥ spṛśed ayam 23 [mārk] sāṭabhigmyābravīc chvaśrūṃ śvaśuraṃ ca mahāvratā ayaṃ gacchati me bhartā phalāhāro mahāvanam 24 iccheyam abhyanujñātum āryayā śvaśureṇa ca anena saha nirgantuṃ na hi me virahaḥ kṣamaḥ 25 gurv agnihotrārtha kṛte prasthitaś ca sutas tava na nivāryo nivāryaḥ syād anyathā prasthito vanam 26 saṃvatsaraḥ kiṃ cid ūno na niṣkrāntāham āśramāt vanaṃ kusumitaṃ draṣṭuṃ paraṃ kautūharaṃ hi me 27 [dyumatsena] yataḥ prabhṛti sāvitrī pitrā dattasnuṣā mama nānayābhyarthanā yuktam uktapūrvaṃ smarāmy aham 28 tad eṣā labhatāṃ kāmaṃ yathābhilaṣitaṃ vadhūḥ apramādaś ca kartavyaḥ putri satyavataḥ pathi 29 [mārk] ubhābhyām abhyanujñātā sā jagāma yaśasvinī saha bhartrā hasantīva hṛdayena vidūyatā 30 sā vanāni vicitrāṇi ramaṇīyāni sarvaśaḥ mayūrarava ghuṣṭāni dadarśa vipulekṣaṇā 31 nadīḥ puṇyavahāś caiva puṣpitāṃś ca nagottamān satyavān āha paśyeti sāvitrīṃ madhurākṣaram 32 nirīkṣamāṇā bhartāraṃ sarvāvastham aninditā mṛtam eva hi taṃ mene kāle munivaco smaran 33 anuvartatī tu bhartāraṃ jagāma mṛdu gāminī dvidheva hṛdayaṃ kṛtvā taṃ ca kālam avekṣatī |