|
1
[थुर] चित्रसेनं समागम्य परहसन्न अर्जुनस तथा इथं वचनम अक्लीबम अब्रवीत परवीरहा 2 भरातॄन अर्हसि नॊ वीर मॊक्तुं गन्धर्वसत्तम अनर्हा धर्षणं हीमे जीवमानेषु पाण्डुषु 3 एवम उक्तस तु गन्धर्वः पाण्डवेन महात्मना उवाच यत कर्ण वयं मन्त्रयन्तॊ विनिर्गताः थरष्टारः सम सुखाथ धीनान सथारान पाण्डवान इति 4 तस्मिन्न उच्चार्यमाणे तु गन्धर्वेण वचस्य अद भूमेर विवरम अन्वैच्छं परवेष्टुं वरीडयान्वितः 5 युधिष्ठिरम अदागम्य गन्धर्वाः सह पाण्डवैः अस्मथ थुर्मन्त्रितं तस्मै बथ्धांश चास्मान नयवेथयन 6 सत्रीसमक्षम अहं थीनॊ बथ्धः शत्रुवशं गतः युधिष्ठिरस्यॊपहृतः किं नु थुःखम अतः परम 7 ये मे निराकृता नित्यं रिपुर येषाम अहं सथा तैर मॊक्षितॊ ऽहं थुर्बुथ्धिर थत्तं तैर जीवितं च मे 8 पराप्तः सयां यथ्य अहं वीरवधं तस्मिन महारणे शरेयस तथ भविता मह्यम एवं भूतं न जीवितम 9 भवेथ यशॊ पृदिव्यां मे खयातं गन्धर्वतॊ वधात पराप्ताश च लॊकाः पुण्याः सयुर महेन्थ्र सथने ऽकषयाः 10 यत तव अथ्य मे वयवसितं तच छृणुध्वं नरर्षभाः इह परायम उपासिष्ये यूयं वरजत वै गृहान भरातरश चैव मे सर्वे परयान्त्व अथ्य पुरं परति 11 कर्णप्रभृतयश चैव सुहृथॊ बान्धवाश च ये थुःशासनं पुरक्कृत्य परयान्त्व अथ्य पुरं परति 12 न हय अहं परतियास्यामि पुरं शत्रुनिराकृतः शत्रुमानापहॊ भूत्वा सुहृथां मानकृत तदा 13 स सुहृच्छॊकथॊ भूत्वा शत्रूणां हर्षवर्धनः वारणाह्वयम आसाथ्य किं वक्ष्यामि जनाधिपम 14 भीष्मॊ थरॊणः कृपॊ थरौणिर विथुरः संजयस तदा बाह्लीकः सॊमथत्तश च ये चान्ये वृथ्धसंमताः 15 बराह्मणाः शरेणि मुख्याश च तदॊथासीन वृत्तयः किं मां वक्ष्यन्ति किं चापि परतिवक्ष्यामि तान अहम 16 रिपूणां शिरसि सदित्वा तदा विक्रम्य चॊरसि आत्मथॊषात परिभ्रष्टः कदं वक्ष्यामि तान अहम 17 थुर्विनीताः शरियं पराप्य विथ्याम ऐश्वर्यम एव च तिष्ठन्ति नचिरं भथ्रे यदाहं मथगर्वितः 18 अहॊ बत यदेथं मे कष्टं थुश्चरितं कृतम सवयं थुर्बुथ्धिना मॊहाथ येन पराप्तॊ ऽसमि संशयम 19 तस्मात परायम उपासिष्ये न हि शक्ष्यामि जीवितुम चेतयानॊ हि कॊ जीवेत कृच्छ्राच छत्रुभिर उथ्धृतः 20 शत्रुभिश चावहसितॊ मानी पौरुषवर्जितः पाण्डवैर विक्रमाढ्यैश च सावमानम अवेक्षितः 21 [वै] एवं चिन्तापरिगतॊ थुःशासनम अदाब्रवीत थुःशासन निबॊधेथं वचनं मम भारत 22 परतीच्छ तवं मया थत्तम अभिषेकं नृपॊ भव परशाधि पृदिवीं सफीतां कर्ण सौबल पालिताम 23 भरातॄन पालय विस्रब्धं मरुतॊ वृत्रहा यदा बान्धवास तवॊपजीवन्तु थेवा इव शतक्रतुम 24 बराह्मणेषु सथा वृत्तिं कुर्वीदाश चाप्रमाथतः बन्धूनां सुहृथां चैव भवेदास तवं गतिः सथा 25 जञातींश चाप्य अनुपश्येदा विष्णुर थेवगणान इव गुरवः पालनीयास ते गच्छ पालय मेथिनीम 26 नन्थयन सुहृथः सर्वाञ शात्रवांश चावभर्त्सयन कण्ठे चैनं परिष्वज्य गम्यताम इत्य उवाच ह 27 तस्य तथ वचनं शरुत्वा थीनॊ थुःशासनॊ ऽबरवीत अश्रुकण्ठः सुथुःखार्तः पराञ्जलिः परणिपत्य च सगथ्गथम इथं वाक्यं भरातरं जयेष्ठम आत्मनः 28 परसीथेत्य अपतथ भूमौ थूयमानेन चेतसा थुःखितः पाथयॊस तस्य नेत्रजं जलम उत्सृजन 29 उक्तवांश च नरव्याघ्रॊ नैतथ एवं भविष्यति विरीयेत सनगा भूमिर थयौश चापि शकलीभवेत रविर आत्मप्रभां जह्यात सॊमः शीतांशुतां तयजेत 30 वायुः शैघ्र्यम अदॊ जह्याथ धिमवांश च परिव्रजेत शुष्येत तॊयं समुथ्रेषु वह्निर अप्य उष्णतां तयजेत 31 न चाहं तवथृते राजन परशासेयं वसुंधराम पुनः पुनः परसीथेति वाक्यं चेथम उवाच ह तवम एव नः कुले राजा भविष्यसि शतं समाः 32 एवम उक्त्वा स राजेन्थ्र सस्वनं पररुरॊथ ह पाथौ संगृह्य मानार्हौ भरातुर जयेष्ठस्य भारत 33 तदा तौ थुःखितौ थृष्ट्वा थुःशासन सुयॊधनौ अभिगम्य वयदाविष्टः कर्णस तौ परत्यभाषत 34 विषीथदः किं कौरव्यौ बालिश्यात पराकृताव इव न शॊकः शॊचमानस्य विनिवर्तेत कस्य चित 35 यथा च शॊचतः शॊकॊ वयसनं नापकर्षति सामर्द्यं किं तव अतः शॊके शॊचमानौ परपश्यदः धृतिं गृह्णीत मा शत्रूञ शॊचन्तौ नन्थयिष्यदः 36 कर्तव्यं हि कृतं राजन पाण्डवैस तव मॊक्षणम नित्यम एव रियं कार्यं राज्ञॊ विषयवासिभिः पाल्यमानास तवया ते हि निवसन्ति गतज्वराः 37 नार्हस्य एवंगते मन्युं कर्तुं पराकृतवथ यदा विषण्णास तव सॊथर्यास तवयि परायं समास्दिते उत्तिष्ठ वरज भथ्रं ते समाश्वसय सॊथरान 38 राजन्न अथ्यावगच्छामि तवेह लघुसत्त्वताम किम अत्र चित्रं यथ वीर मॊक्षितः पाण्डवैर असि सथ्यॊ वशं समापन्नः शत्रूणां शत्रुकर्शन 39 सेना जीवैश च कौरव्य तदा विषयवासिभिः अज्ञातैर यथि वा जञातैः कर्तव्यं नृपतेः परियम 40 परायॊ परधानाः पुरुषाः कषॊभयन्त्य अरिवाहिनीम निगृह्यन्ते च युथ्धेषु मॊक्ष्यन्ते च सवसैनिकैः 41 सेना जीवाश च ये राज्ञां विषये सन्ति मानवाः तैः संगम्य नृपार्दाय यतितव्यं यदातदम 42 यथ्य एवं पाण्डवै राजन भवथ्विषयवासिभिः यथृच्छया मॊक्षितॊ ऽथय तत्र का परिथेवना 43 न चैतत साधु यथ राजन पाण्डवास तवां नृपॊत्तम सवसेनया संप्रयान्तं नानुयान्ति सम पृष्ठतः 44 शूराश च बलवन्तश च संयुगेष्व अपलायिनः भवतस ते सभायां वै परेष्यतां पूर्वम आगताः 45 पाण्डवेयानि रत्नानि तवम अथ्याप्य उपभुञ्जसे सत्त्वस्दान पाण्डवान पश्य न ते परायम उपाविशन उत्तिष्ठ राजन भथ्रं ते न चिन्तां कर्तुम अर्हसि 46 अवश्यम एव नृपते राज्ञॊ विषयवासिभिः परियाण्य आचरितव्यानि तत्र का परिथेवना 47 मथ्वाक्यम एतथ राजेन्थ्र यथ्य एवं न करिष्यसि सदास्यामीह भवत पाथौ शुश्रूषन्न अरिमर्थन 48 नॊत्सहे जीवितुम अहं तवथ्विहीनॊ नरर्षभ परायॊपविष्टस तु नृपराज्ञां हास्यॊ भविष्यसि 49 [वै] एवम उक्तस तु कर्णेन राजा थुर्यॊधनस तथा नैवॊत्दातुं मनॊ चक्रे सवर्गाय कृतनिश्चयः |
1
[dur] citrasenaṃ samāgamya prahasann arjunas tadā idaṃ vacanam aklībam abravīt paravīrahā 2 bhrātṝn arhasi no vīra moktuṃ gandharvasattama anarhā dharṣaṇaṃ hīme jīvamāneṣu pāṇḍuṣu 3 evam uktas tu gandharvaḥ pāṇḍavena mahātmanā uvāca yat karṇa vayaṃ mantrayanto vinirgatāḥ draṣṭāraḥ sma sukhād dhīnān sadārān pāṇḍavān iti 4 tasminn uccāryamāṇe tu gandharveṇa vacasy atha bhūmer vivaram anvaicchaṃ praveṣṭuṃ vrīḍayānvitaḥ 5 yudhiṣṭhiram athāgamya gandharvāḥ saha pāṇḍavaiḥ asmad durmantritaṃ tasmai baddhāṃś cāsmān nyavedayan 6 strīsamakṣam ahaṃ dīno baddhaḥ śatruvaśaṃ gataḥ yudhiṣṭhirasyopahṛtaḥ kiṃ nu duḥkham ataḥ param 7 ye me nirākṛtā nityaṃ ripur yeṣām ahaṃ sadā tair mokṣito 'haṃ durbuddhir dattaṃ tair jīvitaṃ ca me 8 prāptaḥ syāṃ yady ahaṃ vīravadhaṃ tasmin mahāraṇe śreyas tad bhavitā mahyam evaṃ bhūtaṃ na jīvitam 9 bhaved yaśo pṛthivyāṃ me khyātaṃ gandharvato vadhāt prāptāś ca lokāḥ puṇyāḥ syur mahendra sadane 'kṣayāḥ 10 yat tv adya me vyavasitaṃ tac chṛṇudhvaṃ nararṣabhāḥ iha prāyam upāsiṣye yūyaṃ vrajata vai gṛhān bhrātaraś caiva me sarve prayāntv adya puraṃ prati 11 karṇaprabhṛtayaś caiva suhṛdo bāndhavāś ca ye duḥśāsanaṃ purakkṛtya prayāntv adya puraṃ prati 12 na hy ahaṃ pratiyāsyāmi puraṃ śatrunirākṛtaḥ śatrumānāpaho bhūtvā suhṛdāṃ mānakṛt tathā 13 sa suhṛcchokado bhūtvā śatrūṇāṃ harṣavardhanaḥ vāraṇāhvayam āsādya kiṃ vakṣyāmi janādhipam 14 bhīṣmo droṇaḥ kṛpo drauṇir viduraḥ saṃjayas tathā bāhlīkaḥ somadattaś ca ye cānye vṛddhasaṃmatāḥ 15 brāhmaṇāḥ śreṇi mukhyāś ca tathodāsīna vṛttayaḥ kiṃ māṃ vakṣyanti kiṃ cāpi prativakṣyāmi tān aham 16 ripūṇāṃ śirasi sthitvā tathā vikramya corasi ātmadoṣāt paribhraṣṭaḥ kathaṃ vakṣyāmi tān aham 17 durvinītāḥ śriyaṃ prāpya vidyām aiśvaryam eva ca tiṣṭhanti naciraṃ bhadre yathāhaṃ madagarvitaḥ 18 aho bata yathedaṃ me kaṣṭaṃ duścaritaṃ kṛtam svayaṃ durbuddhinā mohād yena prāpto 'smi saṃśayam 19 tasmāt prāyam upāsiṣye na hi śakṣyāmi jīvitum cetayāno hi ko jīvet kṛcchrāc chatrubhir uddhṛtaḥ 20 śatrubhiś cāvahasito mānī pauruṣavarjitaḥ pāṇḍavair vikramāḍhyaiś ca sāvamānam avekṣitaḥ 21 [vai] evaṃ cintāparigato duḥśāsanam athābravīt duḥśāsana nibodhedaṃ vacanaṃ mama bhārata 22 pratīccha tvaṃ mayā dattam abhiṣekaṃ nṛpo bhava praśādhi pṛthivīṃ sphītāṃ karṇa saubala pālitām 23 bhrātṝn pālaya visrabdhaṃ maruto vṛtrahā yathā bāndhavās tvopajīvantu devā iva śatakratum 24 brāhmaṇeṣu sadā vṛttiṃ kurvīthāś cāpramādataḥ bandhūnāṃ suhṛdāṃ caiva bhavethās tvaṃ gatiḥ sadā 25 jñātīṃś cāpy anupaśyethā viṣṇur devagaṇān iva guravaḥ pālanīyās te gaccha pālaya medinīm 26 nandayan suhṛdaḥ sarvāñ śātravāṃś cāvabhartsayan kaṇṭhe cainaṃ pariṣvajya gamyatām ity uvāca ha 27 tasya tad vacanaṃ śrutvā dīno duḥśāsano 'bravīt aśrukaṇṭhaḥ suduḥkhārtaḥ prāñjaliḥ praṇipatya ca sagadgadam idaṃ vākyaṃ bhrātaraṃ jyeṣṭham ātmanaḥ 28 prasīdety apatad bhūmau dūyamānena cetasā duḥkhitaḥ pādayos tasya netrajaṃ jalam utsṛjan 29 uktavāṃś ca naravyāghro naitad evaṃ bhaviṣyati virīyet sanagā bhūmir dyauś cāpi śakalībhavet ravir ātmaprabhāṃ jahyāt somaḥ śītāṃśutāṃ tyajet 30 vāyuḥ śaighryam atho jahyād dhimavāṃś ca parivrajet śuṣyet toyaṃ samudreṣu vahnir apy uṣṇatāṃ tyajet 31 na cāhaṃ tvadṛte rājan praśāseyaṃ vasuṃdharām punaḥ punaḥ prasīdeti vākyaṃ cedam uvāca ha tvam eva naḥ kule rājā bhaviṣyasi śataṃ samāḥ 32 evam uktvā sa rājendra sasvanaṃ praruroda ha pādau saṃgṛhya mānārhau bhrātur jyeṣṭhasya bhārata 33 tathā tau duḥkhitau dṛṣṭvā duḥśāsana suyodhanau abhigamya vyathāviṣṭaḥ karṇas tau pratyabhāṣata 34 viṣīdathaḥ kiṃ kauravyau bāliśyāt prākṛtāv iva na śokaḥ śocamānasya vinivarteta kasya cit 35 yadā ca śocataḥ śoko vyasanaṃ nāpakarṣati sāmarthyaṃ kiṃ tv ataḥ śoke śocamānau prapaśyathaḥ dhṛtiṃ gṛhṇīta mā śatrūñ śocantau nandayiṣyathaḥ 36 kartavyaṃ hi kṛtaṃ rājan pāṇḍavais tava mokṣaṇam nityam eva riyaṃ kāryaṃ rājño viṣayavāsibhiḥ pālyamānās tvayā te hi nivasanti gatajvarāḥ 37 nārhasy evaṃgate manyuṃ kartuṃ prākṛtavad yathā viṣaṇṇās tava sodaryās tvayi prāyaṃ samāsthite uttiṣṭha vraja bhadraṃ te samāśvasaya sodarān 38 rājann adyāvagacchāmi taveha laghusattvatām kim atra citraṃ yad vīra mokṣitaḥ pāṇḍavair asi sadyo vaśaṃ samāpannaḥ śatrūṇāṃ śatrukarśana 39 senā jīvaiś ca kauravya tathā viṣayavāsibhiḥ ajñātair yadi vā jñātaiḥ kartavyaṃ nṛpateḥ priyam 40 prāyo pradhānāḥ puruṣāḥ kṣobhayanty arivāhinīm nigṛhyante ca yuddheṣu mokṣyante ca svasainikaiḥ 41 senā jīvāś ca ye rājñāṃ viṣaye santi mānavāḥ taiḥ saṃgamya nṛpārthāya yatitavyaṃ yathātatham 42 yady evaṃ pāṇḍavai rājan bhavadviṣayavāsibhiḥ yadṛcchayā mokṣito 'dya tatra kā paridevanā 43 na caitat sādhu yad rājan pāṇḍavās tvāṃ nṛpottama svasenayā saṃprayāntaṃ nānuyānti sma pṛṣṭhataḥ 44 śūrāś ca balavantaś ca saṃyugeṣv apalāyinaḥ bhavatas te sabhāyāṃ vai preṣyatāṃ pūrvam āgatāḥ 45 pāṇḍaveyāni ratnāni tvam adyāpy upabhuñjase sattvasthān pāṇḍavān paśya na te prāyam upāviśan uttiṣṭha rājan bhadraṃ te na cintāṃ kartum arhasi 46 avaśyam eva nṛpate rājño viṣayavāsibhiḥ priyāṇy ācaritavyāni tatra kā paridevanā 47 madvākyam etad rājendra yady evaṃ na kariṣyasi sthāsyāmīha bhavat pādau śuśrūṣann arimardana 48 notsahe jīvitum ahaṃ tvadvihīno nararṣabha prāyopaviṣṭas tu nṛparājñāṃ hāsyo bhaviṣyasi 49 [vai] evam uktas tu karṇena rājā duryodhanas tadā naivotthātuṃ mano cakre svargāya kṛtaniścayaḥ |