|
1
[मार्क] एवम उक्तस तु विप्रेण धर्मव्याधॊ युधिष्ठिर परत्युवाच यदा विप्रं तच छृणुष्व नराधिप 2 [वयध] विज्ञानार्दं मनुष्याणां मनॊ पूर्वं परवर्तते तत पराप्य कामं भजते करॊधं च थविजसत्तम 3 ततस तथर्दं यतते कर्म चारभते महत इष्टानां रूपगन्धानाम अभ्यासं च निषेवते 4 ततॊ रागः परभवति थवेषश च तथनन्तरम ततॊ लॊभः परभवति मॊहश च तथनन्तरम 5 तस्य लॊभाभिभूतस्य रागथ्वेषहतस्य च न धर्मे जायते बुथ्धिर वयाजाथ धर्मं करॊति च 6 वयाजेन चरते धर्मम अर्दं वयाजेन रॊचते वयाजेन सिध्यमानेषु धनेषु थविजसत्तम तत्रैव रमते बुथ्धिस ततः पापं चिकीर्षति 7 सुहृथ्भिर वार्यमाणश च पण्डितैश च थविजॊत्तम उत्तरं शरुतिसंबथ्धं बरवीति शरुतियॊजितम 8 अधर्मस तरिविधस तस्य वर्धते रागथॊषतः पापं चिन्तयते चापि बरवीति च करॊति च 9 तस्याधर्मप्रवृत्तस्य गुणा नश्यन्ति साधवः एकशीलाश च मित्रत्वं भजन्ते पापकर्मिणः 10 स तेनासुखम आप्नॊति परत्र च विहन्यते पापात्मा भवति हय एवं धर्मलाभं तु मे शृणु 11 यस तव एतान परज्ञया थॊषान पूर्वम एवानुपश्यति कुशलः सुखथुःखेषु साधूंश चाप्य उपसेवते तस्य साधु समारम्भाथ बुथ्धिर धर्मेषु जायते 12 [बरा] बरवीसि सूनृतं धर्मं यस्य वक्ता न विथ्यते थिव्यप्रभावः सुमहान ऋषिर एव मतॊ ऽसि मे 13 [वयध] बराह्मणा वै महाभागाः पितरॊ ऽगरभुजः सथा तेषां सर्वात्मना कार्यं परियं लॊके मनीषिणा 14 यत तेषां च परियं तत ते वक्ष्यामि थविजसत्तम नमस्कृत्वा बराह्मणेभ्यॊ बराह्मीं विथ्यां निबॊध मे 15 इथं विश्वं जगत सर्वम अजय्यं चापि सर्वशः महाभूतात्मकं बरह्मन्नातः परतरं भवेत 16 महाभूतानि खं वायुर अग्निर आपस तदा च भूः शब्थः सपर्शश च रूपं च रसॊ गन्धश च तथ गुणाः 17 तेषाम अपि गुणाः सर्वे गुणवृत्तिः परस्परम पूर्वपूर्व गुणाः सर्वे करमशॊ गुणिषु तरिषु 18 षष्ठस तु चेतना नाम मन इत्य अभिधीयते सप्तमी तु भवेथ बुथ्धिर अहंकारस ततः परम 19 इन्थ्रियाणि च पञ्चैव रजॊ सत्त्वं तमस तदा इत्य एष सप्त थशकॊ राशिर अव्यक्तसंज्ञकः 20 सर्वैर इहेन्थ्रियार्दैस तु वयक्ताव्यक्तैः सुसंवृतः चतुर्विंशक इत्य एष वयक्ताव्यक्तमयॊ गुणः एतत ते सर्वम आख्यातं किं भूयॊ शरॊतुम इच्छसि |
1
[mārk] evam uktas tu vipreṇa dharmavyādho yudhiṣṭhira pratyuvāca yathā vipraṃ tac chṛṇuṣva narādhipa 2 [vyadha] vijñānārthaṃ manuṣyāṇāṃ mano pūrvaṃ pravartate tat prāpya kāmaṃ bhajate krodhaṃ ca dvijasattama 3 tatas tadarthaṃ yatate karma cārabhate mahat iṣṭānāṃ rūpagandhānām abhyāsaṃ ca niṣevate 4 tato rāgaḥ prabhavati dveṣaś ca tadanantaram tato lobhaḥ prabhavati mohaś ca tadanantaram 5 tasya lobhābhibhūtasya rāgadveṣahatasya ca na dharme jāyate buddhir vyājād dharmaṃ karoti ca 6 vyājena carate dharmam arthaṃ vyājena rocate vyājena sidhyamāneṣu dhaneṣu dvijasattama tatraiva ramate buddhis tataḥ pāpaṃ cikīrṣati 7 suhṛdbhir vāryamāṇaś ca paṇḍitaiś ca dvijottama uttaraṃ śrutisaṃbaddhaṃ bravīti śrutiyojitam 8 adharmas trividhas tasya vardhate rāgadoṣataḥ pāpaṃ cintayate cāpi bravīti ca karoti ca 9 tasyādharmapravṛttasya guṇā naśyanti sādhavaḥ ekaśīlāś ca mitratvaṃ bhajante pāpakarmiṇaḥ 10 sa tenāsukham āpnoti paratra ca vihanyate pāpātmā bhavati hy evaṃ dharmalābhaṃ tu me śṛṇu 11 yas tv etān prajñayā doṣān pūrvam evānupaśyati kuśalaḥ sukhaduḥkheṣu sādhūṃś cāpy upasevate tasya sādhu samārambhād buddhir dharmeṣu jāyate 12 [brā] bravīsi sūnṛtaṃ dharmaṃ yasya vaktā na vidyate divyaprabhāvaḥ sumahān ṛṣir eva mato 'si me 13 [vyadha] brāhmaṇā vai mahābhāgāḥ pitaro 'grabhujaḥ sadā teṣāṃ sarvātmanā kāryaṃ priyaṃ loke manīṣiṇā 14 yat teṣāṃ ca priyaṃ tat te vakṣyāmi dvijasattama namaskṛtvā brāhmaṇebhyo brāhmīṃ vidyāṃ nibodha me 15 idaṃ viśvaṃ jagat sarvam ajayyaṃ cāpi sarvaśaḥ mahābhūtātmakaṃ brahmannātaḥ parataraṃ bhavet 16 mahābhūtāni khaṃ vāyur agnir āpas tathā ca bhūḥ śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca tad guṇāḥ 17 teṣām api guṇāḥ sarve guṇavṛttiḥ parasparam pūrvapūrva guṇāḥ sarve kramaśo guṇiṣu triṣu 18 ṣaṣṭhas tu cetanā nāma mana ity abhidhīyate saptamī tu bhaved buddhir ahaṃkāras tataḥ param 19 indriyāṇi ca pañcaiva rajo sattvaṃ tamas tathā ity eṣa sapta daśako rāśir avyaktasaṃjñakaḥ 20 sarvair ihendriyārthais tu vyaktāvyaktaiḥ susaṃvṛtaḥ caturviṃśaka ity eṣa vyaktāvyaktamayo guṇaḥ etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyo śrotum icchasi |