|
1
[जनम] पाण्डॊः पुत्रा महात्मानः सर्वे थिव्यपराक्रमाः कियन्तं कालम अवसन पर्वते गन्धमाथने 2 कानि चाभ्यवहार्याणि तत्र तेषां महात्मनाम वसतां लॊकवीराणाम आसंस तथ बरूहि सत्तम 3 विस्तरेण च मे शंस भीमसेन पराक्रमम यथ यच चक्रे महाबाहुस तस्मिन हैमवते गिरौ न खल्व आसीत पुनर युथ्धं तस्य यक्षैर थविजॊत्तम 4 कच चित समागमस तेषाम आसीथ वैश्रवणेन च तत्र हय आयाति धनथ आर्ष्टिषेणॊ यदाब्रवीत 5 एतथ इच्छाम्य अहं शरॊतुं विस्तरेण तपॊधन न हि मे शृण्वतस तृप्तिर अस्ति तेषां विचेष्टितम 6 [वै] एतथ आत्महितं शरुत्वा तस्याप्रतिम तेजसः शासनं सततं चक्रुस तदैव भरतर्षभाः 7 भुञ्जाना मुनिभॊज्यानि रसवन्ति फलानि च शुथ्धबाणहतानां च मृगाणां पिशितान्य अपि 8 मेध्यानि हिमवत्पृष्ठे मधूनि विविधानि च एवं ते नयवसंस तत्र पाण्डवा भरतर्षभाः 9 तदा निवसतां तेषां पञ्चमं वर्षम अभ्यगात शृण्वतां लॊमशॊक्तानि वाक्यानि विविधानि च 10 कृत्यकाल उपस्दास्य इति चॊक्त्वा घटॊत्कचः राक्षसैः सहितः सर्वैः पूर्वम एव गतः परभॊ 11 आर्ष्टिषेणाश्रमे तेषां वसतां वै महात्मनाम अगच्छन बहवॊ मासाः पश्यतां महथ अथ्भुतम 12 तैस तत्र रममाणैश च विहरथ्भिश च पाण्डवैः परीतिमन्तॊ महाभागा मुनयश चारणास तदा 13 आजग्मुः पाण्डवान थरष्टुं सिथ्धात्मानॊ यतव्रताः तैस तैः सह कदाश चक्रुर थिव्या भरतसत्तमाः 14 ततः कतिपयाहस्य महाह्रथ निवासिनम ऋथ्धिमन्तं महानागं सुपर्णः सहसाहरत 15 पराकम्पत महाशैलः परामृथ्यन्त महाथ्रुमाः थथृशुः सर्वभूतानि पाण्डवाश च तथ अथ्भुतम 16 ततः शैलॊत्तमस्याग्रात पाण्डवान परति मारुतः अवहत सर्वमाल्यानि गन्धवन्ति शुभानि च 17 तत्र पुष्पाणि थिव्यानि सुहृथ्भिः सह पाण्डवाः थथृशुः पञ्च वर्णानि थरौपथी च यशस्विनी 18 भीमसेनं ततः कृष्णा काले वचनम अब्रवीत विविक्ते पर्वतॊथ्थेशे सुक्खासीनं महाभुजम 19 सुपर्णानिलवेगेन शवसनेन महाबलात पञ्च वर्णानि पात्यन्ते पुष्पाणि भरतर्षभ परत्यक्षं सर्वभूतानां नथीम अश्वरदां परति 20 खाण्डवे सत्यसंधेन भरात्रा तव नरेश्वर गन्धर्वॊरगरक्षांसि वासवश च निवारितः हता मायाविनश चॊग्रा धनुः पराप्तं च गाण्डिवम 21 तवापि सुमहत तेजॊ महथ बाहुबलं च ते अविषह्यम अनाधृष्यं शतक्रतु बलॊपमम 22 तवथ बाहुबलवेगेन तरासिताः सर्वराक्षसाः हित्वा शैलं परपथ्यन्तां भीमसेन थिशॊ थश 23 ततः शैलॊत्तमस्याग्रं चित्रमाल्य धरं शिवम वयपेतभयसंमॊहाः पश्यन्तु सुहृथस तव 24 एवं परणिहितं भीम चिरात परभृति मे मनः थरष्टुम इच्छामि शैलाग्रं तवथ बाहुबलम आश्रिता 25 ततः कषिप्तम इवात्मानं थरौपथ्या स परंतपः नामृष्यत महाबाहुः परहारम इव सथ्गवः 26 सिंहर्षभ गतिः शरीमान उथारः कनकप्रभः मनस्वी बलवान थृप्तॊ मानी शूरश च पाण्डवः 27 लॊहिताक्षः पृदु वयंसॊ मत्तवारणविक्रमः सिंहथंष्ट्रॊ बृहत सकन्धः शालपॊत इवॊथ्गतः 28 महात्मा चारुसर्वाङ्गः कम्बुग्रीवॊ महाभुजः रुक्मपृष्ठं धनुः खड्गं तूणांश चापि परामृशत 29 केसरीव यदॊत्सिक्तः परभिन्न इव वारणः वयपेतभयसंमॊहः शैलम अभ्यपतथ बली 30 तं मृगेन्थ्रम इवायान्तं परभिन्नम इव वारणम थथृशुः सर्वभूतानि बाणखड्गधनुर्धरम 31 थरौपथ्या वर्धयन हर्षं गथाम आथाय पाण्डवः वयपेतभयसंमॊहः शैलराजं समाविशत 32 न गलानिर न च कातर्यं न वैक्लव्यं न मत्सरः कथा चिज जुषते पार्दम आत्मजं मातरिश्वनः 33 तथ एकायनम आसाथ्य विषमं भीमथर्शनम बहुतालॊछ्रयं शृङ्गम आरुरॊह महाबलः 34 स किंनरमहानागमुनिगन्धर्वराक्षसान हर्षयन पर्तवस्याग्रम आससाथ महाबलः 35 तत्र वैश्रवणावासं थथर्श भरतर्षभः काञ्चनैः सफाटिकाकारैर वेश्मभिः समलंकृतम 36 मॊथयन सर्वभूतानि गन्धमाथन संभभः सर्वगन्धवहस तत्र मारुतः सुसुखॊ ववौ 37 चित्रा विविधवर्णाभाश चित्रमञ्जलि धारिणः अचिन्त्या विविधास तत्र थरुमाः परमशॊभनाः 38 रत्नजालपरिक्षिप्तं चित्रमाल्यधरं शिवम राक्षसाधिपतेः सदानं थथर्श भरतर्षभः 39 गथाखड्गधनुष्पाणिः समभित्यक्तजीवितः भीमसेनॊ महाबाहुस तस्दौ गिरिर इवाचलः 40 ततः शङ्खम उपाध्मासीथ थविषतां लॊमहर्षणम जयाघॊषतलघॊषं च कृत्वा भूतान्य अमॊहयत 41 ततः संहृष्टरॊमाणः शब्थं तम अभिथुथ्रुवुः यक्षराक्षस गन्धर्वाः पाण्डवस्य समीपतः 42 गथापरिघनिस्त्रिंश शक्तिशूलपरश्वधाः परगृहीता वयरॊचन्त यक्षराक्षस बाहुभिः 43 ततः परववृते युथ्धं तेषां तस्य च भारत तैः परयुक्तान महाकायैः शक्तिशूलपरश्वधान भल्लैर भीमः परचिच्छेथ भीमवेगतरैस ततः 44 अन्तरिक्षचराणां च भूमिष्ठानां च गर्जताम शरैर विव्याध गात्राणि राक्षसानां महाबलः 45 सा लॊहितमहावृष्टिर अभ्यवर्षन महाबलम कायेभ्यः परच्युता धारा राक्षसानां समन्ततः 46 भीम बाहुबलॊत्सृष्टैर बहुधा यक्षरक्षसाम विनिकृत्तान्य अथृश्यन्त शरीराणि शिरांसि च 47 परच्छाथ्यमानं रक्षॊभिः पाण्डवं परियथर्शनम थथृशुः सर्वभूतानि सूर्यम अभ्रगणैर इव 48 स रश्मिभिर इवाथित्यः शरैर अरिनिघातिभिः सर्वान आर्छन महाबाहुर बलवान सत्यविक्रमः 49 अभितर्जयमानाश च रुवन्तश च महारवान न मॊहं भीमसेनस्य थथृशुः सर्वराक्षसाः 50 ते शरैः कषतसर्वाङ्गा भीमसेनभयार्थिताः भीमम आर्तस्वरं चक्रुर विप्रकीर्णमहायुधाः 51 उत्सृज्य ते गथा शूलान असि शक्तिपरश्वधान थक्षिणां थिशम आजग्मुस तरासिता थृढ धन्वना 52 तत्र शूलगथापाणिर वयूढॊरस्कॊ महाभुजः सखा वैश्वरणस्यासीन मणिमान नाम राक्षसः 53 अथर्शयथ अधीकारं पौरुषं च महाबलः स तान थृष्ट्वा परावृत्तान समयमान इवाब्रवीत 54 एकेन बहवः संख्ये मानुषेण पराजिताः पराप्य वैश्रवणावासं किं वक्ष्य अद धनेश्वरम 55 एवम आभाष्य तान सर्वान नयवर्तत स राक्षसः शक्तिशूलगथा पाणिर अभ्यधावच च पाण्डवम 56 तम आपतन्तं वेगेन परभिन्नम इव वारणम वत्सथन्तैस तरिभिः पार्श्वे भीमसेनः समर्पयत 57 मणिमान अपि संक्रुथ्धः परगृह्य महतीं गथाम पराहिणॊथ भीमसेनाय परिक्षिप्य महाबलः 58 विथ्युथ्रूपां महाघॊराम आकाशे महतीं गथाम शरैर बहुभिर अभ्यर्च्छथ भीमसेनः शिलाशितैः 59 परतिहन्यन्त ते सर्वे गथाम आसाथ्य सायकाः न वेगं धारयाम आसुर गथा वेगस्य वेगिताः 60 गथायुथ्धसमाचारं बुध्यमानः स वीर्यवान वयंसयाम आस तं तस्य परहारं भीमविक्रमः 61 ततः शक्तिं महाघॊरां रुक्मथण्डाम अयस्मयीम तस्मिन्न एवान्तरे धीमान परजहाराद राक्षसः 62 सा भुजं भीमनिर्ह्राथा भित्त्वा भीमस्य थक्षिणम साग्निज्वाला महारौथ्रा पपात सहसा भुवि 63 सॊ ऽतिविथ्धॊ महेष्वासः शक्त्यामित पराक्रमः गथां जग्राह कौरव्यॊ गथायुथ्धविशारथः 64 तां परगृह्यॊन्नथन भीमः सर्वशैक्यायसीं गथाम तरसा सॊ ऽभिथुथ्राव मणिमन्तं महाबलम 65 थीप्यमानं महाशूलं परहृह्य मणिमान अपि पराहिणॊथ भीमसेनाय वेगेन महता नथन 66 भङ्क्त्वा शूलं गथाग्रेण गथायुथ्धविशारथः अभिथुथ्राव तं तूर्णं गरुत्मान इव पन्नगम 67 सॊ ऽनतरिक्षम अभिप्लुत्य विधूय सहसा गथाम परचिक्षेप महाबाहुर विनथ्य रणमूर्धनि 68 सेन्थ्राशनिर इवेन्थ्रेण विसृष्टा वातरंहसा हत्वा रक्षः कषितिं पराप्य कृत्येव निपपात ह 69 तं राक्षसं भीमबलं भीमसेनेन पातितम थथृशुः सर्वभूतानि सिंहेनेव गवां पतिम 70 तं परेक्ष्य निहतं भूमौ हतशेषा निशाचराः भीमम आर्तस्वरं कृत्वा जग्मुः पराचीं थिशं परति |
1
[janam] pāṇḍoḥ putrā mahātmānaḥ sarve divyaparākramāḥ kiyantaṃ kālam avasan parvate gandhamādane 2 kāni cābhyavahāryāṇi tatra teṣāṃ mahātmanām vasatāṃ lokavīrāṇām āsaṃs tad brūhi sattama 3 vistareṇa ca me śaṃsa bhīmasena parākramam yad yac cakre mahābāhus tasmin haimavate girau na khalv āsīt punar yuddhaṃ tasya yakṣair dvijottama 4 kac cit samāgamas teṣām āsīd vaiśravaṇena ca tatra hy āyāti dhanada ārṣṭiṣeṇo yathābravīt 5 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ vistareṇa tapodhana na hi me śṛṇvatas tṛptir asti teṣāṃ viceṣṭitam 6 [vai] etad ātmahitaṃ śrutvā tasyāpratima tejasaḥ śāsanaṃ satataṃ cakrus tathaiva bharatarṣabhāḥ 7 bhuñjānā munibhojyāni rasavanti phalāni ca śuddhabāṇahatānāṃ ca mṛgāṇāṃ piśitāny api 8 medhyāni himavatpṛṣṭhe madhūni vividhāni ca evaṃ te nyavasaṃs tatra pāṇḍavā bharatarṣabhāḥ 9 tathā nivasatāṃ teṣāṃ pañcamaṃ varṣam abhyagāt śṛṇvatāṃ lomaśoktāni vākyāni vividhāni ca 10 kṛtyakāla upasthāsya iti coktvā ghaṭotkacaḥ rākṣasaiḥ sahitaḥ sarvaiḥ pūrvam eva gataḥ prabho 11 ārṣṭiṣeṇāśrame teṣāṃ vasatāṃ vai mahātmanām agacchan bahavo māsāḥ paśyatāṃ mahad adbhutam 12 tais tatra ramamāṇaiś ca viharadbhiś ca pāṇḍavaiḥ prītimanto mahābhāgā munayaś cāraṇās tathā 13 ājagmuḥ pāṇḍavān draṣṭuṃ siddhātmāno yatavratāḥ tais taiḥ saha kathāś cakrur divyā bharatasattamāḥ 14 tataḥ katipayāhasya mahāhrada nivāsinam ṛddhimantaṃ mahānāgaṃ suparṇaḥ sahasāharat 15 prākampata mahāśailaḥ prāmṛdyanta mahādrumāḥ dadṛśuḥ sarvabhūtāni pāṇḍavāś ca tad adbhutam 16 tataḥ śailottamasyāgrāt pāṇḍavān prati mārutaḥ avahat sarvamālyāni gandhavanti śubhāni ca 17 tatra puṣpāṇi divyāni suhṛdbhiḥ saha pāṇḍavāḥ dadṛśuḥ pañca varṇāni draupadī ca yaśasvinī 18 bhīmasenaṃ tataḥ kṛṣṇā kāle vacanam abravīt vivikte parvatoddeśe sukkhāsīnaṃ mahābhujam 19 suparṇānilavegena śvasanena mahābalāt pañca varṇāni pātyante puṣpāṇi bharatarṣabha pratyakṣaṃ sarvabhūtānāṃ nadīm aśvarathāṃ prati 20 khāṇḍave satyasaṃdhena bhrātrā tava nareśvara gandharvoragarakṣāṃsi vāsavaś ca nivāritaḥ hatā māyāvinaś cogrā dhanuḥ prāptaṃ ca gāṇḍivam 21 tavāpi sumahat tejo mahad bāhubalaṃ ca te aviṣahyam anādhṛṣyaṃ śatakratu balopamam 22 tvad bāhubalavegena trāsitāḥ sarvarākṣasāḥ hitvā śailaṃ prapadyantāṃ bhīmasena diśo daśa 23 tataḥ śailottamasyāgraṃ citramālya dharaṃ śivam vyapetabhayasaṃmohāḥ paśyantu suhṛdas tava 24 evaṃ praṇihitaṃ bhīma cirāt prabhṛti me manaḥ draṣṭum icchāmi śailāgraṃ tvad bāhubalam āśritā 25 tataḥ kṣiptam ivātmānaṃ draupadyā sa paraṃtapaḥ nāmṛṣyata mahābāhuḥ prahāram iva sadgavaḥ 26 siṃharṣabha gatiḥ śrīmān udāraḥ kanakaprabhaḥ manasvī balavān dṛpto mānī śūraś ca pāṇḍavaḥ 27 lohitākṣaḥ pṛthu vyaṃso mattavāraṇavikramaḥ siṃhadaṃṣṭro bṛhat skandhaḥ śālapota ivodgataḥ 28 mahātmā cārusarvāṅgaḥ kambugrīvo mahābhujaḥ rukmapṛṣṭhaṃ dhanuḥ khaḍgaṃ tūṇāṃś cāpi parāmṛśat 29 kesarīva yathotsiktaḥ prabhinna iva vāraṇaḥ vyapetabhayasaṃmohaḥ śailam abhyapatad balī 30 taṃ mṛgendram ivāyāntaṃ prabhinnam iva vāraṇam dadṛśuḥ sarvabhūtāni bāṇakhaḍgadhanurdharam 31 draupadyā vardhayan harṣaṃ gadām ādāya pāṇḍavaḥ vyapetabhayasaṃmohaḥ śailarājaṃ samāviśat 32 na glānir na ca kātaryaṃ na vaiklavyaṃ na matsaraḥ kadā cij juṣate pārtham ātmajaṃ mātariśvanaḥ 33 tad ekāyanam āsādya viṣamaṃ bhīmadarśanam bahutālochrayaṃ śṛṅgam āruroha mahābalaḥ 34 sa kiṃnaramahānāgamunigandharvarākṣasān harṣayan partavasyāgram āsasāda mahābalaḥ 35 tatra vaiśravaṇāvāsaṃ dadarśa bharatarṣabhaḥ kāñcanaiḥ sphāṭikākārair veśmabhiḥ samalaṃkṛtam 36 modayan sarvabhūtāni gandhamādana saṃbhabhaḥ sarvagandhavahas tatra mārutaḥ susukho vavau 37 citrā vividhavarṇābhāś citramañjali dhāriṇaḥ acintyā vividhās tatra drumāḥ paramaśobhanāḥ 38 ratnajālaparikṣiptaṃ citramālyadharaṃ śivam rākṣasādhipateḥ sthānaṃ dadarśa bharatarṣabhaḥ 39 gadākhaḍgadhanuṣpāṇiḥ samabhityaktajīvitaḥ bhīmaseno mahābāhus tasthau girir ivācalaḥ 40 tataḥ śaṅkham upādhmāsīd dviṣatāṃ lomaharṣaṇam jyāghoṣatalaghoṣaṃ ca kṛtvā bhūtāny amohayat 41 tataḥ saṃhṛṣṭaromāṇaḥ śabdaṃ tam abhidudruvuḥ yakṣarākṣasa gandharvāḥ pāṇḍavasya samīpataḥ 42 gadāparighanistriṃśa śaktiśūlaparaśvadhāḥ pragṛhītā vyarocanta yakṣarākṣasa bāhubhiḥ 43 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ teṣāṃ tasya ca bhārata taiḥ prayuktān mahākāyaiḥ śaktiśūlaparaśvadhān bhallair bhīmaḥ praciccheda bhīmavegatarais tataḥ 44 antarikṣacarāṇāṃ ca bhūmiṣṭhānāṃ ca garjatām śarair vivyādha gātrāṇi rākṣasānāṃ mahābalaḥ 45 sā lohitamahāvṛṣṭir abhyavarṣan mahābalam kāyebhyaḥ pracyutā dhārā rākṣasānāṃ samantataḥ 46 bhīma bāhubalotsṛṣṭair bahudhā yakṣarakṣasām vinikṛttāny adṛśyanta śarīrāṇi śirāṃsi ca 47 pracchādyamānaṃ rakṣobhiḥ pāṇḍavaṃ priyadarśanam dadṛśuḥ sarvabhūtāni sūryam abhragaṇair iva 48 sa raśmibhir ivādityaḥ śarair arinighātibhiḥ sarvān ārchan mahābāhur balavān satyavikramaḥ 49 abhitarjayamānāś ca ruvantaś ca mahāravān na mohaṃ bhīmasenasya dadṛśuḥ sarvarākṣasāḥ 50 te śaraiḥ kṣatasarvāṅgā bhīmasenabhayārditāḥ bhīmam ārtasvaraṃ cakrur viprakīrṇamahāyudhāḥ 51 utsṛjya te gadā śūlān asi śaktiparaśvadhān dakṣiṇāṃ diśam ājagmus trāsitā dṛḍha dhanvanā 52 tatra śūlagadāpāṇir vyūḍhorasko mahābhujaḥ sakhā vaiśvaraṇasyāsīn maṇimān nāma rākṣasaḥ 53 adarśayad adhīkāraṃ pauruṣaṃ ca mahābalaḥ sa tān dṛṣṭvā parāvṛttān smayamāna ivābravīt 54 ekena bahavaḥ saṃkhye mānuṣeṇa parājitāḥ prāpya vaiśravaṇāvāsaṃ kiṃ vakṣy atha dhaneśvaram 55 evam ābhāṣya tān sarvān nyavartata sa rākṣasaḥ śaktiśūlagadā pāṇir abhyadhāvac ca pāṇḍavam 56 tam āpatantaṃ vegena prabhinnam iva vāraṇam vatsadantais tribhiḥ pārśve bhīmasenaḥ samarpayat 57 maṇimān api saṃkruddhaḥ pragṛhya mahatīṃ gadām prāhiṇod bhīmasenāya parikṣipya mahābalaḥ 58 vidyudrūpāṃ mahāghorām ākāśe mahatīṃ gadām śarair bahubhir abhyarcchad bhīmasenaḥ śilāśitaiḥ 59 pratihanyanta te sarve gadām āsādya sāyakāḥ na vegaṃ dhārayām āsur gadā vegasya vegitāḥ 60 gadāyuddhasamācāraṃ budhyamānaḥ sa vīryavān vyaṃsayām āsa taṃ tasya prahāraṃ bhīmavikramaḥ 61 tataḥ śaktiṃ mahāghorāṃ rukmadaṇḍām ayasmayīm tasminn evāntare dhīmān prajahārātha rākṣasaḥ 62 sā bhujaṃ bhīmanirhrādā bhittvā bhīmasya dakṣiṇam sāgnijvālā mahāraudrā papāta sahasā bhuvi 63 so 'tividdho maheṣvāsaḥ śaktyāmita parākramaḥ gadāṃ jagrāha kauravyo gadāyuddhaviśāradaḥ 64 tāṃ pragṛhyonnadan bhīmaḥ sarvaśaikyāyasīṃ gadām tarasā so 'bhidudrāva maṇimantaṃ mahābalam 65 dīpyamānaṃ mahāśūlaṃ prahṛhya maṇimān api prāhiṇod bhīmasenāya vegena mahatā nadan 66 bhaṅktvā śūlaṃ gadāgreṇa gadāyuddhaviśāradaḥ abhidudrāva taṃ tūrṇaṃ garutmān iva pannagam 67 so 'ntarikṣam abhiplutya vidhūya sahasā gadām pracikṣepa mahābāhur vinadya raṇamūrdhani 68 sendrāśanir ivendreṇa visṛṣṭā vātaraṃhasā hatvā rakṣaḥ kṣitiṃ prāpya kṛtyeva nipapāta ha 69 taṃ rākṣasaṃ bhīmabalaṃ bhīmasenena pātitam dadṛśuḥ sarvabhūtāni siṃheneva gavāṃ patim 70 taṃ prekṣya nihataṃ bhūmau hataśeṣā niśācarāḥ bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā jagmuḥ prācīṃ diśaṃ prati |