|
1
बृहथश्व उवाच तस्मिन्न अन्तर्हिते नागे परययौ नैषधॊ नलः ऋतुपर्णस्य नगरं पराविशथ थशमे ऽहनि 2 स राजानम उपातिष्ठथ बाहुकॊ ऽहम इति बरुवन अश्वानां वाहने युक्तः पृदिव्यां नास्ति मत्समः 3 अर्दकृच्छ्रेषु चैवाहं परष्टव्यॊ नैपुणेषु च अन्नसंस्कारम अपि च जानाम्य अन्यैर विशेषतः 4 यानि शिल्पाणि लॊके ऽसमिन यच चाप्य अन्यत सुथुष्करम सर्वं यतिष्ये तत कर्तुम ऋतुपर्ण भरस्व माम 5 वस बाहुक भथ्रं ते सर्वम एतत करिष्यसि शीघ्रयाने सथा बुथ्धिर धीयते मे विशेषतः 6 स तवम आतिष्ठ यॊगं तं येन शीघ्रा हया मम भवेयुर अश्वाध्यक्षॊ ऽसि वेतनं ते शतं शताः 7 तवाम उपस्दास्यतश चेमौ नित्यं वार्ष्णेयजीवलौ एताभ्यां रंस्यसे सार्धं वस वै मयि बाहुक 8 एवम उक्तॊ नलस तेन नयवसत तत्र पूजितः ऋतुपर्णस्य नगरे सहवार्ष्णेयजीवलः 9 स तत्र निवसन राजन वैथर्भीम अनुचिन्तयन सायं सायं सथा चेमं शलॊकम एकं जगाथ ह 10 कव नु सा कषुत्पिपासार्ता शरान्ता शेते तपस्विनी समरन्ती तस्य मन्थस्य कं वा साथ्यॊपतिष्ठति 11 एवं बरुवन्तं राजानं निशायां जीवलॊ ऽबरवीत काम एनां शॊचसे नित्यं शरॊतुम इच्छामि बाहुक 12 तम उवाच नलॊ राजा मन्थप्रज्ञस्य कस्य चित आसीथ बहुमता नारी तस्या थृढतरं च सः 13 स वै केन चिथ अर्देन तया मन्थॊ वययुज्यत विप्रयुक्तश च मन्थात्मा भरमत्य असुखपीडितः 14 थह्यमानः स शॊकेन थिवारात्रम अतन्थ्रितः निशाकाले समरंस तस्याः शलॊकम एकं सम गायति 15 स वै भरमन महीं सर्वां कव चिथ आसाथ्य किं चन वसत्य अनर्हस तथ्थुःखं भूय एवानुसंस्मरन 16 सा तु तं पुरुषं नारी कृच्छ्रे ऽपय अनुगता वने तयक्ता तेनाल्पपुण्येन थुष्करं यथि जीवति 17 एका बालानभिज्ञा च मार्गाणाम अतदॊचिता कषुत्पिपासापरीता च थुष्करं यथि जीवति 18 शवापथाचरिते नित्यं वने महति थारुणे तयक्ता तेनाल्पपुण्येन मन्थप्रज्ञेन मारिष 19 इत्य एवं नैषधॊ राजा थमयन्तीम अनुस्मरन अज्ञातवासम अवसथ राज्ञस तस्य निवेशने |
1
bṛhadaśva uvāca tasminn antarhite nāge prayayau naiṣadho nalaḥ ṛtuparṇasya nagaraṃ prāviśad daśame 'hani 2 sa rājānam upātiṣṭhad bāhuko 'ham iti bruvan aśvānāṃ vāhane yuktaḥ pṛthivyāṃ nāsti matsamaḥ 3 arthakṛcchreṣu caivāhaṃ praṣṭavyo naipuṇeṣu ca annasaṃskāram api ca jānāmy anyair viśeṣataḥ 4 yāni śilpāṇi loke 'smin yac cāpy anyat suduṣkaram sarvaṃ yatiṣye tat kartum ṛtuparṇa bharasva mām 5 vasa bāhuka bhadraṃ te sarvam etat kariṣyasi śīghrayāne sadā buddhir dhīyate me viśeṣataḥ 6 sa tvam ātiṣṭha yogaṃ taṃ yena śīghrā hayā mama bhaveyur aśvādhyakṣo 'si vetanaṃ te śataṃ śatāḥ 7 tvām upasthāsyataś cemau nityaṃ vārṣṇeyajīvalau etābhyāṃ raṃsyase sārdhaṃ vasa vai mayi bāhuka 8 evam ukto nalas tena nyavasat tatra pūjitaḥ ṛtuparṇasya nagare sahavārṣṇeyajīvalaḥ 9 sa tatra nivasan rājan vaidarbhīm anucintayan sāyaṃ sāyaṃ sadā cemaṃ ślokam ekaṃ jagāda ha 10 kva nu sā kṣutpipāsārtā śrāntā śete tapasvinī smarantī tasya mandasya kaṃ vā sādyopatiṣṭhati 11 evaṃ bruvantaṃ rājānaṃ niśāyāṃ jīvalo 'bravīt kām enāṃ śocase nityaṃ śrotum icchāmi bāhuka 12 tam uvāca nalo rājā mandaprajñasya kasya cit āsīd bahumatā nārī tasyā dṛḍhataraṃ ca saḥ 13 sa vai kena cid arthena tayā mando vyayujyata viprayuktaś ca mandātmā bhramaty asukhapīḍitaḥ 14 dahyamānaḥ sa śokena divārātram atandritaḥ niśākāle smaraṃs tasyāḥ ślokam ekaṃ sma gāyati 15 sa vai bhraman mahīṃ sarvāṃ kva cid āsādya kiṃ cana vasaty anarhas tadduḥkhaṃ bhūya evānusaṃsmaran 16 sā tu taṃ puruṣaṃ nārī kṛcchre 'py anugatā vane tyaktā tenālpapuṇyena duṣkaraṃ yadi jīvati 17 ekā bālānabhijñā ca mārgāṇām atathocitā kṣutpipāsāparītā ca duṣkaraṃ yadi jīvati 18 śvāpadācarite nityaṃ vane mahati dāruṇe tyaktā tenālpapuṇyena mandaprajñena māriṣa 19 ity evaṃ naiṣadho rājā damayantīm anusmaran ajñātavāsam avasad rājñas tasya niveśane |