|
1
[वै] भॊजाः परव्रजिताञ शरुत्वा वृष्णयश चान्धकैः सह पाण्डवान थुःखसंतप्तान समाजग्मुर महावने 2 पाञ्चालस्य च थायाथा धृष्टकेतुश च चेथिपः केकयाश च महावीर्या भरातरॊ लॊकविश्रुताः 3 वने ते ऽभिययुः पार्दान करॊधामर्श समन्विताः गर्हयन्तॊ धार्तराष्ट्रान किं कुर्म इति चाब्रुवन 4 वासुथेवं पुरस्कृत्य सर्वे ते कषत्रियर्षभाः परिवार्यॊपविविशुर धर्मराजं युधिष्ठिरम 5 [वा] थुर्यॊधनस्य कर्णस्य शकुनेश च थुरात्मनः थुःशासनचतुर्दानां भूमिः पास्यति शॊणितम 6 ततः सर्वे ऽभिषिञ्चामॊ धर्मराजं युधिष्ठिरम निकृत्यॊपचरन वध्य एव धर्मः सनातनः 7 [वै] पार्दानाम अभिषङ्गेण तदा करुथ्धं जनार्थनम अर्जुनः शमयाम आसा थिधक्षन्तम इव परजाः 8 संक्रुथ्धं केशवं थृष्ट्वा पूर्वथेहेषु फल्गुनः कीर्तयाम आस कर्माणि सत्यकीर्तेर महात्मनः 9 पुरुषस्याप्रमेयस्य सत्यस्यामित तेजसः परजापतिपतेर विष्णॊर लॊकनादस्य धीमतः 10 [अर] थशवर्षसहस्राणि यत्रसायं गृहॊ मुनिः वयचरस तवं पुरा कृष्ण पर्वते गन्धमाथने 11 थशवर्षसहस्राणि थशवर्षशतानि च पुष्करेष्व अवसः कृष्ण तवम अपॊ भक्षयन पुरा 12 ऊर्ध्वबाहुर विशालायां बथर्यां मधुसूथन अतिष्ठ एकपाथेन वायुभक्षः शतं समाः 13 अपकृष्टॊत्तरासङ्गः कृशॊ धमनि संततः आसीः कृष्ण सरस्वत्यां सत्रे थवाथश वार्षिके 14 परभासं चाप्य अदासाथ्य तीर्दं पुण्यजनॊचितम तदा कृष्ण महातेजा थिव्यं वर्षसहस्रकम आतिष्ठस तप एकेन पाथेन नियमे सदितः 15 कषेत्रजः सर्वभूतानाम आथिर अन्तश च केशव निधानं तपसां कृष्ण यज्ञस तवं च सनातनः 16 निहत्य नरकं भौमम आहृत्य मणिकुण्डले परदमॊत्पाथितं कृष्ण मेध्यम अश्वम अवासृजः 17 कृत्वा तत कर्म लॊकानाम ऋषभः सर्वलॊकजित अवधीस तवं रणे सर्वान समेतान थैत्यथानवान 18 ततः सर्वेश्वरत्वं च संप्रथाय शचीपतेः मानुषेषु महाबाहॊ पराथुर्भूतॊ ऽसि केशव 19 स तवं नारायणॊ भूत्वा हरिर आसीः परंतप बरह्मा सॊमश च सूर्यश च धर्मॊ धाता यमॊ ऽनलः 20 वायुर वैश्रवणॊ रुथ्रः कालः खं पृदिवी थिशः अजश चराचरगुरुः सरष्टा तवं पुरुषॊत्तम 21 तुरायणाथिभिर थेवक्रतुभिर भूरिथक्षिणैः अयजॊ भूरि तेजा वै कृष्ण चैत्ररदॊ वने 22 शतं शतसहस्राणि सुवर्णस्य जनार्थन एकैकस्मिंस तथा रज्ञे परिपूर्णानि भागशः 23 अथितेर अपि पुत्रत्वम एत्य याथवनन्थन तवं विष्णुर इति विख्यात इन्थ्राथ अवरजॊ भुवि 24 शिशुर भूत्वा थिवं खं च पृदिवीं च परंतप तरिभिर विक्रमणैः कृष्ण करान्तवान असि तेजसा 25 संप्राप्य थिवम आकाशम आथित्यसथने सदितः अत्यरॊचश च भूतात्मन भास्करं सवेन तेजसा 26 साथिता मौरवाः पाशा निसुन्थ नरकौ हतौ कृतः कषेमः पुनः पन्दाः पुरं पराग्ज्यॊतिषं परति 27 जारूद्याम आहुतिः करादः शिशुपालॊ जनैः सह भीमसेनश च शैब्यश च शतधन्वा च निर्जितः 28 तदा पर्जन्यघॊषेण रदेनाथित्यवर्चसा अवाक्षीर महिषीं भॊज्यां रणे निर्जित्य रुक्मिणम 29 इन्थ्र थयुम्नॊ हतः कॊपाथ यवनश च कशेरुमान हतः सौभपतिः शाल्वस तवया सौभं च पातितम 30 इरावत्यां तदा भॊजः कार्तवीर्यसमॊ युधि गॊपतिस तालकेतुश च तवया विनिहताव उभौ 31 तां च भॊगवतीं पुण्याम ऋषिकान्तां जनार्थन थवारकाम आत्मसात्कृत्वा समुथ्रं गमयिष्यसि 32 न करॊधॊ न च मात्सर्यं नानृतं मधुसूथन तवयि तिष्ठति थाशार्ह न नृशंस्यं कुतॊ ऽनघ 33 आसीनं चित्तमध्ये तवां थीप्यमानं सवतेजसा आगम्य ऋषयः सर्वे ऽयाचन्ताभयम अच्युत 34 युगान्ते सर्वभूतानि संक्षिप्य मधुसूथन आत्मन्य एवात्म सात्कृत्वा जगथ आस्से परंतप 35 नैवं पूर्वे नापरे वा करिष्यन्ति कृतानि ते कर्माणि यानि थेव तवं बाल एव महाथ्युते 36 कृतवान पुण्डरीकाक्ष बलथेव सहायवान वैराज भवने चापि बरह्मणा नयवसः सह 37 [वै] एवम उक्त्वा तथात्मानम आत्मा कृष्णस्य पाण्डवः तूष्णीम आसीत ततः पार्दम इत्य उवाच जनार्थनः 38 ममैव तवं तवैवाहं ये मथीयास तवैव ते यस तवां थवेष्टि स मां थवेष्टि यस तवाम अनु स माम अनु 39 नरस तवम असि थुर्धर्ष हरिर नारायणॊ हय अहम लॊकाल लॊकम इमं परप्तौ नरनारायणाव ऋषी 40 अनन्यः पार्द मत्तस तवम अहं तवत्तश च भारत नावयॊर अन्तरं शक्यं वेथितुं भरतर्षभ 41 तस्मिन वीर समावाये संरब्धेष्व अद राजसु धृष्टथ्युम्नमुखैर वीरैर भरातृभिः परिवारिता 42 पाञ्चाली पुण्डरीकाक्षम आसीनं याथवैः सह अभिगम्याब्रवीत कृष्णा शरण्यं शरणैषिणी 43 पूर्वे परजा निसर्वे तवाम आहुर एकं परजापतिम सरष्टारं सर्वभूतानाम असितॊ थेवलॊ ऽबरवीत 44 विष्णुस तवम असि थुर्धर्ष तवं यज्ञॊ मधुसूथन यष्टा तवम असि यष्टव्यॊ जामथग्न्यॊ यदाब्रवीत 45 ऋषयस तवां कषमाम आहुः सत्यं च पुरुषॊत्तम सत्याथ यज्ञॊ ऽसि संभूतः कश्यपस तवां यदाब्रवीत 46 साध्यानाम अपि थेवानां वसूनाम ईश्वरेश्वर लॊभभावेन लॊकेश यदा तवां नारथॊ ऽबरवीत 47 थिवं ते शिरसा वयाप्तं पथ्भ्यां च पृदिवी विभॊ जठरं ते इमे लॊकाः पुरुषॊ ऽसि सनातनः 48 विथ्या तपॊ ऽभितप्तानां तपसा भावितात्मनाम आत्मथर्शनसिथ्धानाम ऋषीणाम ऋषिसत्तम 49 राजर्षीणां पुण्यकृताम आहवेष्व अनिवर्तिनाम सर्वधर्मॊपपन्नानां तवं गतिः पुरुषॊत्तम 50 तवं परभुस तवं विभुस तवं भूर आत्मभूस तवं सनातनः लॊकपालाश च लॊकाश च नक्षत्राणि थिशॊ थश नभश चन्थ्रश च सूर्यश च तवयि सर्वं परतिष्ठितम 51 मर्त्यता चैव भूतानाम अमरत्वं थिवौकसाम तवयि सर्वं महाबाहॊ लॊककार्यं परतिष्ठितम 52 सा ते ऽहं थुःखम आख्यास्ये परणयान मधुसूथन ईशस तवं सर्वभूतानां ये थिव्या ये च मानुषाः 53 कदं नु भार्या पार्दानां तव कृष्ण सखी विभॊ धृष्टथ्युम्नस्य भगिनी सभां कृष्येत माथृशी 54 सत्री धर्मिणी वेपमाना रुधिरेण समुक्षिता एकवस्त्रा विकृष्टास्मि थुःखिता कुरुसंसथि 55 राजमध्ये सभायां तु रजसाभिसमीरिताम थृष्ट्वा च मां धार्तराष्ट्रः पराहसन पापचेतसः 56 थासी भावेन भॊक्तुं माम ईषुस ते मधुसूथन जीवत्सु पाण्डुपुत्रेषु पाञ्चालेष्व अद वृष्णिषु 57 नन्व अहं कृष्टभीष्मस्य धृतराष्ट्रस्य चॊभयॊः सनुषा भवामि धर्मेण साहं थासी कृता बलात 58 गर्हये पाण्डवांस तव एव युधि शरेष्ठान महाबलान ये कलिश्यमानां परेक्षन्ते धर्मपत्नीं यशस्विनीम 59 धिग बलं भीमसेनस्य धिक पार्दस्य धनुष्मताम यौ मां विप्रकृतां कषुथ्रैर मर्षयेतां जनार्थन 60 शाश्वतॊ ऽयं धर्मपदः सथ्भिर आचरितः सथा यथ भार्यां परिरक्षन्ति भर्तारॊ ऽलपबला अपि 61 भार्यायां रक्ष्यमाणायां परजा भवति रक्षिता परजायां रक्ष्यमाणायाम आत्मा भवति रक्षितः 62 आत्मा हि जायते तस्यां तस्माज जाया भवत्य उत भर्ता च भार्यया रक्ष्यः कदं जायान ममॊथरे 63 नन्व इमे शरणं पराप्तान न तयजन्ति कथा चन ते मां शरणम आपान्नां नान्वपथ्यन्त पाण्डवाः 64 पञ्चेमे पञ्चभिर जाताः कुमाराश चामितौजसः एतेषाम अप्य अवेक्षार्दं तरातव्यास्मि जनार्थन 65 परतिविन्ध्यॊ युधिष्ठिरात सुत सॊमॊ वृकॊथरात अर्जुनाच छरुत कीरित्स तु शतानीकस तु नाकुलिः 66 कनिष्टाच छरुत कर्मा तु सर्वे सत्यपराक्रमाः परथ्युम्नॊ याथृशः कृष्ण ताथृशास ते महारदाः 67 नन्व इमे धनुषि शरेष्ठा अजेया युधि शात्रवैः किमर्दं धार्तराष्ट्राणां सहन्ते थुर्बलीयसाम 68 अधार्मेण हृतं राज्यं सर्वे थासाः कृतास तदा सभायां परिकृष्टाहम एकवस्त्रा रजस्वला 69 नाधिज्यम अपि यच छक्यं कर्तुम अन्येन गाण्डिवम अन्यत्रार्जुन भीमाभ्यां तवया वा मधुसूथन 70 धिग भीमसेनस्य बलं धिक पार्दस्य च गाण्डिवम यत्र थुर्यॊधनः कृष्ण मुहूर्तम अपि जीवति 71 य एतान आक्षिपथ राष्ट्रात सह मात्राविहिंसकान अधीयानान पुरा बालान वरतस्दान मधुसूथन 72 भॊजने भीमसेनस्य पापः पराक्षेपयथ विषम कालकूटं नवं तीक्ष्णं संभृतं लॊमहर्षणम 73 तज जीर्णम अविकारेण सहान्नेन जनार्थन सशेषत्वान महाबाहॊ भीमस्य पुरुषॊत्तम 74 परमाण कॊट्यां विश्वस्तं तदा सुप्तं वृकॊथरम बथ्ध्वैनं कृष्ण गङ्गायां परक्षिप्य पुनर आव्रजत 75 यथा विबुथ्धः कौन्तेयस तथा संछिथ्य बन्धनम उथतिष्ठन महाबाहुर भीमसेनॊ महाबलः 76 आशीविषैः कृष्णसर्पैः सुप्तं चैनम अथर्शयत सर्वेष्व एवाङ्गथेशेषु न ममार च शत्रुहा 77 परतिब्बुथ्धस तु कौन्तेयः सर्वान सर्पान अपॊदयत सारदिं चास्य थयितम अपहस्तेन जघ्निवान 78 पुनः सुप्तान उपाधाक्षीथ बालकान वारणावते शयानान आर्यया सार्धं कॊ नु तत कर्तुम अर्हति 79 यत्रार्या रुथती भीता पाण्डवान इथम अब्रवीत महथ वयसनम आपन्ना शिखिना परिवारिता 80 हाहतास्मि कुतॊ नव अथ्य भवेच छान्तिर इहानलात अनादा विनशिष्यामि बालकैः पुत्रकैः सह 81 तत्र भीमॊ महाबाहुर वायुवेगपराक्रमः आर्याम आश्वासयाम आस भरातॄंश चापि वृकॊथरः 82 वैनतेयॊ यदा पक्षी गरुडः पततां वरः तदैवाभिपतिष्यामि भयं वॊ नेह विथ्यते 83 आर्याम अङ्केन वामेन राजानं थक्षिणेन च अंसयॊश च यमौ कृत्वा पृष्ठे बीभत्सुम एव च 84 सहसॊत्पत्य वेगेन सर्वान आथाय वीर्यवान भरातॄन आर्यां च बलवान मॊक्षयाम आस पावकात 85 ते रात्रौ परस्दिताः सर्वे मात्रा सह यशस्विनः अभ्यगच्छन महारण्यं हिडिम्बवनम अन्तिकात 86 शरान्ताः परसुप्तास तत्रेमे मात्रा सह सुथुःखिताः सुप्तांश चैनान अभ्यगच्छथ धिडिम्बा नाम राक्षसी 87 भीमस्य पाथौ कृत्वा तु ख उत्सङ्गे ततॊ बलात पर्यमर्थत संहृष्टा कल्याणी मृथु पाणिना 88 ताम अबुध्यथ अमेयात्मा बलवान सत्यविक्रमः पर्यपृच्छच च तां भीमः किम इहेच्छस्य अनिन्थिते 89 तयॊः शरुता तु कदितम आगच्छथ राक्षसाधमः भीमरूपॊ महानाथान विसृजन भीमथर्शनः 90 केन सार्धं कदयसि आनयैनं ममान्तिकम हिडिम्बे भक्षयिष्यावॊ नचिरं कर्तुम अर्हसि 91 सा कृपा संगृहीतेन हृथयेन मनस्विनी नैनम ऐछत तथाख्यातुम अनुक्रॊशाथ अनिन्थिता 92 स नाथान विनथन घॊरान राक्षसः पुरुषाथकः अभ्यथ्रवत वेगेन भीमसेनं तथा किल 93 तम अभिथ्रुत्य संक्रुथ्धॊ वेगेन महता बली अगृह्णात पाणिना पाणिं भीमसेनस्य राक्षसः 94 इन्थ्राशनिसमस्पर्शं वज्रसंहननं थृढम संहत्य भीमसेनाय वयाक्षिपत सहसा करम 95 गृहीतं पाणिना पाणिं भीमसेनॊ ऽद रक्षसा नामृष्यत महाबाहुस तत्राक्रुध्यथ वृकॊथरः 96 तत्रासीत तुमुलं युथ्धं भीमसेनहिडिम्बयॊः सर्वास्त्रविथुषॊर घॊरं वृत्रवासवयॊर इव 97 हत्वा हिडिम्बं भीमॊ ऽद परस्दितॊ भरातृभिः सह हिडिम्बाम अग्रतः कृत्वा यस्यां जातॊ घटॊत्कचः 98 ततश च पराथ्रवन सर्वे सह मात्रा यशस्विनः एकचक्राम अभिमुखाः संवृता बराह्मण वरजैः 99 परस्दाने वयास एषां न मन्त्री परियहितॊ ऽभवत ततॊ ऽगच्छन्न एकचक्रां पाण्डवाः संशितव्रताः 100 तत्र अप्य आसाथयाम आसुर बकं नाम महाबलम पुरुषाथं परतिभयं हिडिम्बेनैव संमितम 101 तं चापि विनिहत्यॊग्रं भीमः परहरतां वरः सहितॊ भरातृभिः सर्वैर थरुपथस्य पुरं ययौ 102 लब्धाहम अपि तत्रैव वसता सव्यसाचिना यदा तवया जिता कृष्ण रुक्मिणी भीष्मकात्मजा 103 एवं सुयुथ्धे पार्देन जिताहं मधुसूथन सवयंवरे महत कर्मकृत्वा नसुकरं परैः 104 एवं कलेशैः सुबहुभिः कलिश्यमानाः सुथुःखिताः निवसाम आर्यया हीनाः कृष्ण धौम्य पुरःसराः 105 त इमे सिंहविक्रान्ता वीर्येणाभ्यधिका परैः विहीनैः परिक्लिश्यन्तीं समुपेक्षन्त मां कदम 106 एताथृशानि थुःखानि सहन्ते थुर्बलीयसाम थीर्घकालं परथीप्तानि पापानां कषुथ्रकर्मणाम 107 कुले महति जातास्मि थिव्येन विधिना किल पाण्डवानां परिया भार्या सनुषा पाण्डॊर महात्मनः 108 कच गरहम अनुप्राप्ता सास्मि कृष्ण वरा सती पञ्चानाम इन्थ्रकल्पानां परेक्षतां मधुसूथन 109 इत्य उक्त्वा परारुथत कृष्णा मुखं पच्छाथ्य पाणिना पथ्मकेश परकाशेन मृथुना मृथुभाषिणी 110 सतनाव अपतितौ पीनौ सुजातौ शुभलक्षणौ अभ्यवर्षत पाञ्चाली थुःखजैर अश्रुबिन्थुभिः 111 चक्षुषी परिमार्जन्ती निःश्वसन्ती पुनः पुनः बाष्पपूर्णेन कण्ठेन करुथ्धा वचनम अब्रवीत 112 नैव मे पतयः सन्ति न पुत्रा मधुसूथन न भरातरॊ न च पिता नैव तवं न च बान्धवाः 113 ये मां विप्रकृतां कषुथ्रैर उपेक्षध्वं विशॊकवत न हि मे शाम्यते थुःखं कर्णॊ यत पराहसत तथा 114 अदैनाम अब्रवीत कृष्णस तस्मिन वीर समागमे रॊथिष्यन्ति सत्रियॊ हय एवं येषां करुथ्धासि भामिनि 115 बीभत्सु शरसांछन्नाञ शॊणितौघपरिप्लुतान निहताञ जीवितं तयक्त्वा शयानान वसुधातले 116 यत समर्दं पाण्डवानां तत करिष्यामि मा शुचः सत्यं ते परतिजानामि राज्ञां राज्ञी भविष्यसि 117 पतेथ थयौर हिमवाञ शीर्येत पृदिवी शकलीभवेत शुष्येत तॊयनिधिः कृष्णे न मे मॊघं वचॊ भवेत 118 [धृस्त] अहं थरॊणं हनिष्यामि शिखण्डी तु पितामहम थुर्यॊधनं भीमसेनः कर्णं हन्ता धनंजयः 119 राम कृष्णौ वयपाश्रित्य अजेयाः सम शुचिस्मिते अपि वृत्रहणा युथ्धे किं पुनर धृतराष्ट्रजैः 120 [वै] इत्य उक्ते ऽभिमुखा वीरा वासुथेव्वम उपस्दिता तेषां मध्ये महाबाहुः केशवॊ वाक्यम अब्रवीत |
1
[vai] bhojāḥ pravrajitāñ śrutvā vṛṣṇayaś cāndhakaiḥ saha pāṇḍavān duḥkhasaṃtaptān samājagmur mahāvane 2 pāñcālasya ca dāyādā dhṛṣṭaketuś ca cedipaḥ kekayāś ca mahāvīryā bhrātaro lokaviśrutāḥ 3 vane te 'bhiyayuḥ pārthān krodhāmarśa samanvitāḥ garhayanto dhārtarāṣṭrān kiṃ kurma iti cābruvan 4 vāsudevaṃ puraskṛtya sarve te kṣatriyarṣabhāḥ parivāryopaviviśur dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 5 [vā] duryodhanasya karṇasya śakuneś ca durātmanaḥ duḥśāsanacaturthānāṃ bhūmiḥ pāsyati śoṇitam 6 tataḥ sarve 'bhiṣiñcāmo dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram nikṛtyopacaran vadhya eva dharmaḥ sanātanaḥ 7 [vai] pārthānām abhiṣaṅgeṇa tathā kruddhaṃ janārdanam arjunaḥ śamayām āsā didhakṣantam iva prajāḥ 8 saṃkruddhaṃ keśavaṃ dṛṣṭvā pūrvadeheṣu phalgunaḥ kīrtayām āsa karmāṇi satyakīrter mahātmanaḥ 9 puruṣasyāprameyasya satyasyāmita tejasaḥ prajāpatipater viṣṇor lokanāthasya dhīmataḥ 10 [ar] daśavarṣasahasrāṇi yatrasāyaṃ gṛho muniḥ vyacaras tvaṃ purā kṛṣṇa parvate gandhamādane 11 daśavarṣasahasrāṇi daśavarṣaśatāni ca puṣkareṣv avasaḥ kṛṣṇa tvam apo bhakṣayan purā 12 ūrdhvabāhur viśālāyāṃ badaryāṃ madhusūdana atiṣṭha ekapādena vāyubhakṣaḥ śataṃ samāḥ 13 apakṛṣṭottarāsaṅgaḥ kṛśo dhamani saṃtataḥ āsīḥ kṛṣṇa sarasvatyāṃ satre dvādaśa vārṣike 14 prabhāsaṃ cāpy athāsādya tīrthaṃ puṇyajanocitam tathā kṛṣṇa mahātejā divyaṃ varṣasahasrakam ātiṣṭhas tapa ekena pādena niyame sthitaḥ 15 kṣetrajaḥ sarvabhūtānām ādir antaś ca keśava nidhānaṃ tapasāṃ kṛṣṇa yajñas tvaṃ ca sanātanaḥ 16 nihatya narakaṃ bhaumam āhṛtya maṇikuṇḍale prathamotpāditaṃ kṛṣṇa medhyam aśvam avāsṛjaḥ 17 kṛtvā tat karma lokānām ṛṣabhaḥ sarvalokajit avadhīs tvaṃ raṇe sarvān sametān daityadānavān 18 tataḥ sarveśvaratvaṃ ca saṃpradāya śacīpateḥ mānuṣeṣu mahābāho prādurbhūto 'si keśava 19 sa tvaṃ nārāyaṇo bhūtvā harir āsīḥ paraṃtapa brahmā somaś ca sūryaś ca dharmo dhātā yamo 'nalaḥ 20 vāyur vaiśravaṇo rudraḥ kālaḥ khaṃ pṛthivī diśaḥ ajaś carācaraguruḥ sraṣṭā tvaṃ puruṣottama 21 turāyaṇādibhir devakratubhir bhūridakṣiṇaiḥ ayajo bhūri tejā vai kṛṣṇa caitraratho vane 22 śataṃ śatasahasrāṇi suvarṇasya janārdana ekaikasmiṃs tadā rajñe paripūrṇāni bhāgaśaḥ 23 aditer api putratvam etya yādavanandana tvaṃ viṣṇur iti vikhyāta indrād avarajo bhuvi 24 śiśur bhūtvā divaṃ khaṃ ca pṛthivīṃ ca paraṃtapa tribhir vikramaṇaiḥ kṛṣṇa krāntavān asi tejasā 25 saṃprāpya divam ākāśam ādityasadane sthitaḥ atyarocaś ca bhūtātman bhāskaraṃ svena tejasā 26 sāditā mauravāḥ pāśā nisunda narakau hatau kṛtaḥ kṣemaḥ punaḥ panthāḥ puraṃ prāgjyotiṣaṃ prati 27 jārūthyām āhutiḥ krāthaḥ śiśupālo janaiḥ saha bhīmasenaś ca śaibyaś ca śatadhanvā ca nirjitaḥ 28 tathā parjanyaghoṣeṇa rathenādityavarcasā avākṣīr mahiṣīṃ bhojyāṃ raṇe nirjitya rukmiṇam 29 indra dyumno hataḥ kopād yavanaś ca kaśerumān hataḥ saubhapatiḥ śālvas tvayā saubhaṃ ca pātitam 30 irāvatyāṃ tathā bhojaḥ kārtavīryasamo yudhi gopatis tālaketuś ca tvayā vinihatāv ubhau 31 tāṃ ca bhogavatīṃ puṇyām ṛṣikāntāṃ janārdana dvārakām ātmasātkṛtvā samudraṃ gamayiṣyasi 32 na krodho na ca mātsaryaṃ nānṛtaṃ madhusūdana tvayi tiṣṭhati dāśārha na nṛśaṃsyaṃ kuto 'nagha 33 āsīnaṃ cittamadhye tvāṃ dīpyamānaṃ svatejasā āgamya ṛṣayaḥ sarve 'yācantābhayam acyuta 34 yugānte sarvabhūtāni saṃkṣipya madhusūdana ātmany evātma sātkṛtvā jagad āsse paraṃtapa 35 naivaṃ pūrve nāpare vā kariṣyanti kṛtāni te karmāṇi yāni deva tvaṃ bāla eva mahādyute 36 kṛtavān puṇḍarīkākṣa baladeva sahāyavān vairāja bhavane cāpi brahmaṇā nyavasaḥ saha 37 [vai] evam uktvā tadātmānam ātmā kṛṣṇasya pāṇḍavaḥ tūṣṇīm āsīt tataḥ pārtham ity uvāca janārdanaḥ 38 mamaiva tvaṃ tavaivāhaṃ ye madīyās tavaiva te yas tvāṃ dveṣṭi sa māṃ dveṣṭi yas tvām anu sa mām anu 39 naras tvam asi durdharṣa harir nārāyaṇo hy aham lokāl lokam imaṃ praptau naranārāyaṇāv ṛṣī 40 ananyaḥ pārtha mattas tvam ahaṃ tvattaś ca bhārata nāvayor antaraṃ śakyaṃ vedituṃ bharatarṣabha 41 tasmin vīra samāvāye saṃrabdheṣv atha rājasu dhṛṣṭadyumnamukhair vīrair bhrātṛbhiḥ parivāritā 42 pāñcālī puṇḍarīkākṣam āsīnaṃ yādavaiḥ saha abhigamyābravīt kṛṣṇā śaraṇyaṃ śaraṇaiṣiṇī 43 pūrve prajā nisarve tvām āhur ekaṃ prajāpatim sraṣṭāraṃ sarvabhūtānām asito devalo 'bravīt 44 viṣṇus tvam asi durdharṣa tvaṃ yajño madhusūdana yaṣṭā tvam asi yaṣṭavyo jāmadagnyo yathābravīt 45 ṛṣayas tvāṃ kṣamām āhuḥ satyaṃ ca puruṣottama satyād yajño 'si saṃbhūtaḥ kaśyapas tvāṃ yathābravīt 46 sādhyānām api devānāṃ vasūnām īśvareśvara lobhabhāvena lokeśa yathā tvāṃ nārado 'bravīt 47 divaṃ te śirasā vyāptaṃ padbhyāṃ ca pṛthivī vibho jaṭharaṃ te ime lokāḥ puruṣo 'si sanātanaḥ 48 vidyā tapo 'bhitaptānāṃ tapasā bhāvitātmanām ātmadarśanasiddhānām ṛṣīṇām ṛṣisattama 49 rājarṣīṇāṃ puṇyakṛtām āhaveṣv anivartinām sarvadharmopapannānāṃ tvaṃ gatiḥ puruṣottama 50 tvaṃ prabhus tvaṃ vibhus tvaṃ bhūr ātmabhūs tvaṃ sanātanaḥ lokapālāś ca lokāś ca nakṣatrāṇi diśo daśa nabhaś candraś ca sūryaś ca tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam 51 martyatā caiva bhūtānām amaratvaṃ divaukasām tvayi sarvaṃ mahābāho lokakāryaṃ pratiṣṭhitam 52 sā te 'haṃ duḥkham ākhyāsye praṇayān madhusūdana īśas tvaṃ sarvabhūtānāṃ ye divyā ye ca mānuṣāḥ 53 kathaṃ nu bhāryā pārthānāṃ tava kṛṣṇa sakhī vibho dhṛṣṭadyumnasya bhaginī sabhāṃ kṛṣyeta mādṛśī 54 strī dharmiṇī vepamānā rudhireṇa samukṣitā ekavastrā vikṛṣṭāsmi duḥkhitā kurusaṃsadi 55 rājamadhye sabhāyāṃ tu rajasābhisamīritām dṛṣṭvā ca māṃ dhārtarāṣṭraḥ prāhasan pāpacetasaḥ 56 dāsī bhāvena bhoktuṃ mām īṣus te madhusūdana jīvatsu pāṇḍuputreṣu pāñcāleṣv atha vṛṣṇiṣu 57 nanv ahaṃ kṛṣṭabhīṣmasya dhṛtarāṣṭrasya cobhayoḥ snuṣā bhavāmi dharmeṇa sāhaṃ dāsī kṛtā balāt 58 garhaye pāṇḍavāṃs tv eva yudhi śreṣṭhān mahābalān ye kliśyamānāṃ prekṣante dharmapatnīṃ yaśasvinīm 59 dhig balaṃ bhīmasenasya dhik pārthasya dhanuṣmatām yau māṃ viprakṛtāṃ kṣudrair marṣayetāṃ janārdana 60 śāśvato 'yaṃ dharmapathaḥ sadbhir ācaritaḥ sadā yad bhāryāṃ parirakṣanti bhartāro 'lpabalā api 61 bhāryāyāṃ rakṣyamāṇāyāṃ prajā bhavati rakṣitā prajāyāṃ rakṣyamāṇāyām ātmā bhavati rakṣitaḥ 62 ātmā hi jāyate tasyāṃ tasmāj jāyā bhavaty uta bhartā ca bhāryayā rakṣyaḥ kathaṃ jāyān mamodare 63 nanv ime śaraṇaṃ prāptān na tyajanti kadā cana te māṃ śaraṇam āpānnāṃ nānvapadyanta pāṇḍavāḥ 64 pañceme pañcabhir jātāḥ kumārāś cāmitaujasaḥ eteṣām apy avekṣārthaṃ trātavyāsmi janārdana 65 prativindhyo yudhiṣṭhirāt suta somo vṛkodarāt arjunāc chruta kīrits tu śatānīkas tu nākuliḥ 66 kaniṣṭāc chruta karmā tu sarve satyaparākramāḥ pradyumno yādṛśaḥ kṛṣṇa tādṛśās te mahārathāḥ 67 nanv ime dhanuṣi śreṣṭhā ajeyā yudhi śātravaiḥ kimarthaṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ sahante durbalīyasām 68 adhārmeṇa hṛtaṃ rājyaṃ sarve dāsāḥ kṛtās tathā sabhāyāṃ parikṛṣṭāham ekavastrā rajasvalā 69 nādhijyam api yac chakyaṃ kartum anyena gāṇḍivam anyatrārjuna bhīmābhyāṃ tvayā vā madhusūdana 70 dhig bhīmasenasya balaṃ dhik pārthasya ca gāṇḍivam yatra duryodhanaḥ kṛṣṇa muhūrtam api jīvati 71 ya etān ākṣipad rāṣṭrāt saha mātrāvihiṃsakān adhīyānān purā bālān vratasthān madhusūdana 72 bhojane bhīmasenasya pāpaḥ prākṣepayad viṣam kālakūṭaṃ navaṃ tīkṣṇaṃ saṃbhṛtaṃ lomaharṣaṇam 73 taj jīrṇam avikāreṇa sahānnena janārdana saśeṣatvān mahābāho bhīmasya puruṣottama 74 pramāṇa koṭyāṃ viśvastaṃ tathā suptaṃ vṛkodaram baddhvainaṃ kṛṣṇa gaṅgāyāṃ prakṣipya punar āvrajat 75 yadā vibuddhaḥ kaunteyas tadā saṃchidya bandhanam udatiṣṭhan mahābāhur bhīmaseno mahābalaḥ 76 āśīviṣaiḥ kṛṣṇasarpaiḥ suptaṃ cainam adarśayat sarveṣv evāṅgadeśeṣu na mamāra ca śatruhā 77 pratibbuddhas tu kaunteyaḥ sarvān sarpān apothayat sārathiṃ cāsya dayitam apahastena jaghnivān 78 punaḥ suptān upādhākṣīd bālakān vāraṇāvate śayānān āryayā sārdhaṃ ko nu tat kartum arhati 79 yatrāryā rudatī bhītā pāṇḍavān idam abravīt mahad vyasanam āpannā śikhinā parivāritā 80 hāhatāsmi kuto nv adya bhavec chāntir ihānalāt anāthā vinaśiṣyāmi bālakaiḥ putrakaiḥ saha 81 tatra bhīmo mahābāhur vāyuvegaparākramaḥ āryām āśvāsayām āsa bhrātṝṃś cāpi vṛkodaraḥ 82 vainateyo yathā pakṣī garuḍaḥ patatāṃ varaḥ tathaivābhipatiṣyāmi bhayaṃ vo neha vidyate 83 āryām aṅkena vāmena rājānaṃ dakṣiṇena ca aṃsayoś ca yamau kṛtvā pṛṣṭhe bībhatsum eva ca 84 sahasotpatya vegena sarvān ādāya vīryavān bhrātṝn āryāṃ ca balavān mokṣayām āsa pāvakāt 85 te rātrau prasthitāḥ sarve mātrā saha yaśasvinaḥ abhyagacchan mahāraṇyaṃ hiḍimbavanam antikāt 86 śrāntāḥ prasuptās tatreme mātrā saha suduḥkhitāḥ suptāṃś cainān abhyagacchad dhiḍimbā nāma rākṣasī 87 bhīmasya pādau kṛtvā tu kha utsaṅge tato balāt paryamardata saṃhṛṣṭā kalyāṇī mṛdu pāṇinā 88 tām abudhyad ameyātmā balavān satyavikramaḥ paryapṛcchac ca tāṃ bhīmaḥ kim ihecchasy anindite 89 tayoḥ śrutā tu kathitam āgacchad rākṣasādhamaḥ bhīmarūpo mahānādān visṛjan bhīmadarśanaḥ 90 kena sārdhaṃ kathayasi ānayainaṃ mamāntikam hiḍimbe bhakṣayiṣyāvo naciraṃ kartum arhasi 91 sā kṛpā saṃgṛhītena hṛdayena manasvinī nainam aichat tadākhyātum anukrośād aninditā 92 sa nādān vinadan ghorān rākṣasaḥ puruṣādakaḥ abhyadravata vegena bhīmasenaṃ tadā kila 93 tam abhidrutya saṃkruddho vegena mahatā balī agṛhṇāt pāṇinā pāṇiṃ bhīmasenasya rākṣasaḥ 94 indrāśanisamasparśaṃ vajrasaṃhananaṃ dṛḍham saṃhatya bhīmasenāya vyākṣipat sahasā karam 95 gṛhītaṃ pāṇinā pāṇiṃ bhīmaseno 'tha rakṣasā nāmṛṣyata mahābāhus tatrākrudhyad vṛkodaraḥ 96 tatrāsīt tumulaṃ yuddhaṃ bhīmasenahiḍimbayoḥ sarvāstraviduṣor ghoraṃ vṛtravāsavayor iva 97 hatvā hiḍimbaṃ bhīmo 'tha prasthito bhrātṛbhiḥ saha hiḍimbām agrataḥ kṛtvā yasyāṃ jāto ghaṭotkacaḥ 98 tataś ca prādravan sarve saha mātrā yaśasvinaḥ ekacakrām abhimukhāḥ saṃvṛtā brāhmaṇa vrajaiḥ 99 prasthāne vyāsa eṣāṃ na mantrī priyahito 'bhavat tato 'gacchann ekacakrāṃ pāṇḍavāḥ saṃśitavratāḥ 100 tatr apy āsādayām āsur bakaṃ nāma mahābalam puruṣādaṃ pratibhayaṃ hiḍimbenaiva saṃmitam 101 taṃ cāpi vinihatyograṃ bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ sahito bhrātṛbhiḥ sarvair drupadasya puraṃ yayau 102 labdhāham api tatraiva vasatā savyasācinā yathā tvayā jitā kṛṣṇa rukmiṇī bhīṣmakātmajā 103 evaṃ suyuddhe pārthena jitāhaṃ madhusūdana svayaṃvare mahat karmakṛtvā nasukaraṃ paraiḥ 104 evaṃ kleśaiḥ subahubhiḥ kliśyamānāḥ suduḥkhitāḥ nivasām āryayā hīnāḥ kṛṣṇa dhaumya puraḥsarāḥ 105 ta ime siṃhavikrāntā vīryeṇābhyadhikā paraiḥ vihīnaiḥ parikliśyantīṃ samupekṣanta māṃ katham 106 etādṛśāni duḥkhāni sahante durbalīyasām dīrghakālaṃ pradīptāni pāpānāṃ kṣudrakarmaṇām 107 kule mahati jātāsmi divyena vidhinā kila pāṇḍavānāṃ priyā bhāryā snuṣā pāṇḍor mahātmanaḥ 108 kaca graham anuprāptā sāsmi kṛṣṇa varā satī pañcānām indrakalpānāṃ prekṣatāṃ madhusūdana 109 ity uktvā prārudat kṛṣṇā mukhaṃ pacchādya pāṇinā padmakeśa prakāśena mṛdunā mṛdubhāṣiṇī 110 stanāv apatitau pīnau sujātau śubhalakṣaṇau abhyavarṣata pāñcālī duḥkhajair aśrubindubhiḥ 111 cakṣuṣī parimārjantī niḥśvasantī punaḥ punaḥ bāṣpapūrṇena kaṇṭhena kruddhā vacanam abravīt 112 naiva me patayaḥ santi na putrā madhusūdana na bhrātaro na ca pitā naiva tvaṃ na ca bāndhavāḥ 113 ye māṃ viprakṛtāṃ kṣudrair upekṣadhvaṃ viśokavat na hi me śāmyate duḥkhaṃ karṇo yat prāhasat tadā 114 athainām abravīt kṛṣṇas tasmin vīra samāgame rodiṣyanti striyo hy evaṃ yeṣāṃ kruddhāsi bhāmini 115 bībhatsu śarasāṃchannāñ śoṇitaughapariplutān nihatāñ jīvitaṃ tyaktvā śayānān vasudhātale 116 yat samarthaṃ pāṇḍavānāṃ tat kariṣyāmi mā śucaḥ satyaṃ te pratijānāmi rājñāṃ rājñī bhaviṣyasi 117 pated dyaur himavāñ śīryet pṛthivī śakalībhavet śuṣyet toyanidhiḥ kṛṣṇe na me moghaṃ vaco bhavet 118 [dhṛsta] ahaṃ droṇaṃ haniṣyāmi śikhaṇḍī tu pitāmaham duryodhanaṃ bhīmasenaḥ karṇaṃ hantā dhanaṃjayaḥ 119 rāma kṛṣṇau vyapāśritya ajeyāḥ sma śucismite api vṛtrahaṇā yuddhe kiṃ punar dhṛtarāṣṭrajaiḥ 120 [vai] ity ukte 'bhimukhā vīrā vāsudevvam upasthitā teṣāṃ madhye mahābāhuḥ keśavo vākyam abravīt |