|
1
[ध] कदं गच्छति कौन्तेयॊ धर्मराजॊ युधिष्ठिरः भीमसेनः सव्यसाची माथ्रीपुत्रौ च ताव उभौ 2 धौम्यश चैव कदं कषत्तर थरौपथी वा तपस्विनी शरॊतुम इच्छाम्य अहं सर्वं तेषाम अङ्गविचेष्टितम 3 [वि] वस्त्रेण संवृत्य मुखं कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः बाहू विशालौ कृत्वा तु भीमॊ गच्छति पाण्डवः 4 सिकता वपन सव्यसाची राजानम अनुगच्छति माथ्रीपुत्रः सहथेवॊ मुखम आलिप्य गच्छति 5 पांसूपलिप्त सर्वाङ्गॊ नकुलश चित्तविह्वलः थर्शनीयतमॊ लॊके राजानम अनुगच्छति 6 कृष्णा केशैः परतिच्छाथ्य मुखम आयतलॊचना थर्शनीया पररुथती राजानम अनुगच्छति 7 धौम्यॊ याम्यानि सामानि रौथ्राणि च विशां पते गायन गच्छति मार्गेषु कुशान आथाय पाणिना 8 [धृ] विविधान्य इह रूपाणि कृत्वा गच्छन्ति पाण्डवाः तन ममाचक्ष्व विथुर कस्माथ एवं वरजन्ति ते 9 [वि] निकृतस्यापि ते पुत्रैर हृते राज्ये धनेषु च न धर्माच चलते बुथ्धिर धर्मराजस्य धीमतः 10 यॊ ऽसौ राजा घृणी नित्यं धार्तराष्ट्रेषु भारत निकृत्या करॊधसंतप्तॊ नॊन्मीलयति लॊचने 11 नाहं जनं निर्थहेयं थृष्ट्वा घॊरेण चक्षुषा स पिधाय मुखं राजा तस्माथ गच्छति पाण्डवः 12 यदा च भीमॊ वरजति तन मे निगथतः शृणु बाह्वॊर बले नास्ति समॊ ममेति भरतर्षभ 13 बाहू विशालौ कृत्वा तु तेन भीमॊ ऽपि गच्छति बाहू थर्शयमानॊ हि बाहुथ्रविण थर्पितः चिकीर्षन कर्म शत्रुभ्यॊ बाहुथ्रव्यानुरूपतः 14 परथिशञ शरसंपातान कुन्तीपुत्रॊ ऽरजुनस तथा सिकता वपन सव्यसाची राजानम अनुगच्छति 15 असक्ताः सिकतास तस्य यदा संप्रति भारत असक्तं शरवर्षाणि तदा मॊक्ष्यति शत्रुषु 16 न मे कश चिथ विजानीयान मुखम अथ्येति भारत मुखम आलिप्य तेनासौ सहथेवॊ ऽपि गच्छति 17 नाहं मनांस्य आथथेयं मार्गे सत्रीणाम इति परभॊ पांसूपचित सर्गाङ्गॊ नकुलस तेन गच्छति 18 एकवस्त्रा तु रुथती मुक्तकेशी रजस्वला शॊनिताक्तार्थ्र वसना थरौपथी वाक्यम अब्रवीत 19 यत्कृते ऽहम इमां पराप्ता तेषां वर्षे चतुर्थशे हतपत्यॊ हतसुता हतबन्धुजनप्रियाः 20 बन्धुशॊनित थिग्धाङ्ग्यॊ मुक्तकेश्यॊ रजस्वलाः एवं कृतॊथका नार्यः परवेक्ष्यन्ति गजाह्वयम 21 कृत्वा तु नैरृतान थर्भान घॊरॊ धौम्यः पुरॊहितः सामानि गायन याम्यानि पुरतॊ याति भारत 22 हतेषु भारतेष्व आजौ कुरूणां गुरवस तथा एवं सामानि गास्यन्तीत्य उक्त्वा धौम्यॊ ऽपि गच्छति 23 हाहा गच्छन्ति नॊ नादाः समवेक्षध्वम ईथृशम इति पौराः सुथुःखार्ताः करॊशन्ति सम समन्ततः 24 एवम आकार लिङ्गैस ते वयवसायं मनॊगतम कदयन्तः सम कौन्तेया वनं जग्मुर मनस्विनः 25 एवं तेषु नराग्र्येषु निर्यत्सु गजसाह्वयात अनभ्रे विथ्युतश चासन भूमिश च समकम्पत 26 राहुर अग्रसथ आथित्यम अपर्वणि विशां पते उल्का चाप्य अपसव्यं तु पुरं कृत्वा वयशीर्यत 27 परव्याहरन्ति करव्याथा गृध्रगॊमायुवायसाः थेवायतनचैत्येषु पराकाराट्टालकेषु च 28 एवम एते महॊत्पाता वनं गच्छति पाण्डवे भारतानाम अभावाय राजन थुर्मन्त्रिते तव 29 नारथश च सभामध्ये कुरूणाम अग्रतः सदितः महर्षिभिः परिवृतॊ रौथ्रं वाक्यम उवाच ह 30 इतश चतुर्थशे वर्षे विनङ्क्ष्यन्तीह कौरवाः थुर्यॊधनापराधेन भीमार्जुनबलेन च 31 इत्य उक्त्वा थिवम आक्रम्य कषिप्रम अन्तरधीयत बराह्मीं शरियं सुविपुलां बिभ्रथ थेवर्षिसत्तमः 32 ततॊ थुर्यॊधनः कर्णः शकुनिश चापि सौबलः थरॊणं थवीपम अमन्यन्त राज्यं चास्मै नयवेथयन 33 अदाब्रवीत ततॊ थरॊणॊ थुर्यॊधनम अमर्षणम थुःशासनं च कर्णं च सर्वान एव च भारतान 34 अवध्यान पाण्डवान आहुर थेवपुत्रान थविजातयः अहं तु शरणं पराप्तान वर्तमानॊ यदाबलम 35 गतान सर्वात्मना भक्त्या धार्तरस्त्रान सराजकान नॊत्सहे समभित्यक्तुं थैवमूलम अतः परम 36 धर्मतः पाण्डुपुत्रा वै वनं गच्छन्ति निर्जिताः ते च थवाथश वर्षाणि वने वत्स्यन्ति कौरवाः 37 चरितब्रह्म चर्याश च करॊधामर्षवशानुगाः वैरं परत्यानयिष्यन्ति मम थुःखाय पाण्डवाः 38 मया तु भरंशितॊ राज्याथ थरुपथः सखिविग्रहे पुत्रार्दम अयजत करॊधाथ वधाय मम भारत 39 याजॊपयाज तपसा पुत्रं लेभे स पावकात धृष्टथ्युम्नं थरौपथीं च वेथीमध्यात सुमध्यमाम 40 जवाला वर्णॊ थेवथत्तॊ धनुष्मान कवची शरी मर्त्यधर्मतया तस्माथ इति मां भयम आविशत 41 गतॊ हि पक्षतां तेषां पार्षतः पुरुषर्षभः सृष्ट पराणॊ भृशतरं तस्माथ यॊत्स्ये तवारिभिः 42 मथ्वधाय शरुतॊ हय एष लॊके चाप्य अतिविश्रुतः नूनं सॊ ऽयम अनुप्राप्तस तवत्कृते कालपर्ययः 43 तवरिताः कुरुत शरेयॊ नैतथ एतावता कृतम मुहूर्तं सुखम एवैतत तालच छायेव हैमनी 44 यजध्वं च महायज्ञैर भॊगान अश्नीत थत्तच इतश चतुर्थशे वर्षे महत पराप्स्यद वैशसम 45 थुर्यॊधन निशम्यैतत परतिपथ्य यदेच्छसि साम वा पाण्डवेयेषु परयुङ्क्ष्व यथि मन्यसे 46 [व] थरॊणस्य वचनं शरुत्वा धृतराष्ट्रॊ ऽबरवीथ इथम सम्यग आह गुरुः कषत्तर उपावर्तय पाण्डवान 47 यथि वा न निवर्तन्ते सत्कृता यान्तु पाण्डवाः स शस्त्ररदपाथाता भॊगवन्तश च पुत्रकाः |
1
[dh] kathaṃ gacchati kaunteyo dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ bhīmasenaḥ savyasācī mādrīputrau ca tāv ubhau 2 dhaumyaś caiva kathaṃ kṣattar draupadī vā tapasvinī śrotum icchāmy ahaṃ sarvaṃ teṣām aṅgaviceṣṭitam 3 [vi] vastreṇa saṃvṛtya mukhaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ bāhū viśālau kṛtvā tu bhīmo gacchati pāṇḍavaḥ 4 sikatā vapan savyasācī rājānam anugacchati mādrīputraḥ sahadevo mukham ālipya gacchati 5 pāṃsūpalipta sarvāṅgo nakulaś cittavihvalaḥ darśanīyatamo loke rājānam anugacchati 6 kṛṣṇā keśaiḥ praticchādya mukham āyatalocanā darśanīyā prarudatī rājānam anugacchati 7 dhaumyo yāmyāni sāmāni raudrāṇi ca viśāṃ pate gāyan gacchati mārgeṣu kuśān ādāya pāṇinā 8 [dhṛ] vividhāny iha rūpāṇi kṛtvā gacchanti pāṇḍavāḥ tan mamācakṣva vidura kasmād evaṃ vrajanti te 9 [vi] nikṛtasyāpi te putrair hṛte rājye dhaneṣu ca na dharmāc calate buddhir dharmarājasya dhīmataḥ 10 yo 'sau rājā ghṛṇī nityaṃ dhārtarāṣṭreṣu bhārata nikṛtyā krodhasaṃtapto nonmīlayati locane 11 nāhaṃ janaṃ nirdaheyaṃ dṛṣṭvā ghoreṇa cakṣuṣā sa pidhāya mukhaṃ rājā tasmād gacchati pāṇḍavaḥ 12 yathā ca bhīmo vrajati tan me nigadataḥ śṛṇu bāhvor bale nāsti samo mameti bharatarṣabha 13 bāhū viśālau kṛtvā tu tena bhīmo 'pi gacchati bāhū darśayamāno hi bāhudraviṇa darpitaḥ cikīrṣan karma śatrubhyo bāhudravyānurūpataḥ 14 pradiśañ śarasaṃpātān kuntīputro 'rjunas tadā sikatā vapan savyasācī rājānam anugacchati 15 asaktāḥ sikatās tasya yathā saṃprati bhārata asaktaṃ śaravarṣāṇi tathā mokṣyati śatruṣu 16 na me kaś cid vijānīyān mukham adyeti bhārata mukham ālipya tenāsau sahadevo 'pi gacchati 17 nāhaṃ manāṃsy ādadeyaṃ mārge strīṇām iti prabho pāṃsūpacita sargāṅgo nakulas tena gacchati 18 ekavastrā tu rudatī muktakeśī rajasvalā śonitāktārdra vasanā draupadī vākyam abravīt 19 yatkṛte 'ham imāṃ prāptā teṣāṃ varṣe caturdaśe hatapatyo hatasutā hatabandhujanapriyāḥ 20 bandhuśonita digdhāṅgyo muktakeśyo rajasvalāḥ evaṃ kṛtodakā nāryaḥ pravekṣyanti gajāhvayam 21 kṛtvā tu nairṛtān darbhān ghoro dhaumyaḥ purohitaḥ sāmāni gāyan yāmyāni purato yāti bhārata 22 hateṣu bhārateṣv ājau kurūṇāṃ guravas tadā evaṃ sāmāni gāsyantīty uktvā dhaumyo 'pi gacchati 23 hāhā gacchanti no nāthāḥ samavekṣadhvam īdṛśam iti paurāḥ suduḥkhārtāḥ krośanti sma samantataḥ 24 evam ākāra liṅgais te vyavasāyaṃ manogatam kathayantaḥ sma kaunteyā vanaṃ jagmur manasvinaḥ 25 evaṃ teṣu narāgryeṣu niryatsu gajasāhvayāt anabhre vidyutaś cāsan bhūmiś ca samakampata 26 rāhur agrasad ādityam aparvaṇi viśāṃ pate ulkā cāpy apasavyaṃ tu puraṃ kṛtvā vyaśīryata 27 pravyāharanti kravyādā gṛdhragomāyuvāyasāḥ devāyatanacaityeṣu prākārāṭṭālakeṣu ca 28 evam ete mahotpātā vanaṃ gacchati pāṇḍave bhāratānām abhāvāya rājan durmantrite tava 29 nāradaś ca sabhāmadhye kurūṇām agrataḥ sthitaḥ maharṣibhiḥ parivṛto raudraṃ vākyam uvāca ha 30 itaś caturdaśe varṣe vinaṅkṣyantīha kauravāḥ duryodhanāparādhena bhīmārjunabalena ca 31 ity uktvā divam ākramya kṣipram antaradhīyata brāhmīṃ śriyaṃ suvipulāṃ bibhrad devarṣisattamaḥ 32 tato duryodhanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ droṇaṃ dvīpam amanyanta rājyaṃ cāsmai nyavedayan 33 athābravīt tato droṇo duryodhanam amarṣaṇam duḥśāsanaṃ ca karṇaṃ ca sarvān eva ca bhāratān 34 avadhyān pāṇḍavān āhur devaputrān dvijātayaḥ ahaṃ tu śaraṇaṃ prāptān vartamāno yathābalam 35 gatān sarvātmanā bhaktyā dhārtarastrān sarājakān notsahe samabhityaktuṃ daivamūlam ataḥ param 36 dharmataḥ pāṇḍuputrā vai vanaṃ gacchanti nirjitāḥ te ca dvādaśa varṣāṇi vane vatsyanti kauravāḥ 37 caritabrahma caryāś ca krodhāmarṣavaśānugāḥ vairaṃ pratyānayiṣyanti mama duḥkhāya pāṇḍavāḥ 38 mayā tu bhraṃśito rājyād drupadaḥ sakhivigrahe putrārtham ayajat krodhād vadhāya mama bhārata 39 yājopayāja tapasā putraṃ lebhe sa pāvakāt dhṛṣṭadyumnaṃ draupadīṃ ca vedīmadhyāt sumadhyamām 40 jvālā varṇo devadatto dhanuṣmān kavacī śarī martyadharmatayā tasmād iti māṃ bhayam āviśat 41 gato hi pakṣatāṃ teṣāṃ pārṣataḥ puruṣarṣabhaḥ sṛṣṭa prāṇo bhṛśataraṃ tasmād yotsye tavāribhiḥ 42 madvadhāya śruto hy eṣa loke cāpy ativiśrutaḥ nūnaṃ so 'yam anuprāptas tvatkṛte kālaparyayaḥ 43 tvaritāḥ kuruta śreyo naitad etāvatā kṛtam muhūrtaṃ sukham evaitat tālac chāyeva haimanī 44 yajadhvaṃ ca mahāyajñair bhogān aśnīta dattaca itaś caturdaśe varṣe mahat prāpsyatha vaiśasam 45 duryodhana niśamyaitat pratipadya yathecchasi sāma vā pāṇḍaveyeṣu prayuṅkṣva yadi manyase 46 [v] droṇasya vacanaṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam samyag āha guruḥ kṣattar upāvartaya pāṇḍavān 47 yadi vā na nivartante satkṛtā yāntu pāṇḍavāḥ sa śastrarathapādātā bhogavantaś ca putrakāḥ |