|
1
वैशंपायन उवाच वनवासाय चक्रुस ते मतिं पार्दाः पराजिताः अजिनान्य उत्तरीयाणि जगृहुश च यदाक्रमम 2 अजिनैः संवृतान थृष्ट्वा हृतराज्यान अरिंथमान परस्दितान वनवासाय ततॊ थुःशासनॊ ऽबरवीत 3 परवृत्तं धार्तराष्ट्रस्य चक्रं राज्ञॊ महात्मनः पराभूताः पाण्डुपुत्रा विपत्तिं परमां गताः 4 अथ्य थेवाः संप्रयाताः समैर वर्त्मभिर अस्दलैः गुणज्येष्ठास तदा जयेष्ठा भूयांसॊ यथ वयं परैः 5 नरकं पातिताः पार्दा थीर्घकालम अनन्तकम सुखाच च हीना राज्याच च विनष्टाः शाश्वतीः समाः 6 बलेन मत्ता ये ते सम धार्तराष्ट्रान परहासिषुः ते निर्जिता हृतधना वनम एष्यन्ति पाण्डवाः 7 चित्रान संनाहान अवमुञ्चन्तु चैषां; वासांसि थिव्यानि च भानुमन्ति निवास्यन्तां रुरुचर्माणि सर्वे; यदा गलहं सौबलस्याभ्युपेताः 8 न सन्ति लॊकेषु पुमांस ईथृशा; इत्य एव ये भावितबुथ्धयः सथा जञास्यन्ति ते तमानम इमे ऽथय पाण्डवा; विपर्यये षण्ढतिला इवाफलाः 9 अयं हि वासॊथय ईथृशानां; मनस्विनां कौरव मा भवेथ वः अथीक्षितानाम अजिनानि यथ्वथ; बलीयसां पश्यत पाण्डवानाम 10 महाप्राज्ञः सॊमकॊ यज्ञसेनः; कन्यां पाञ्चालीं पाण्डवेभ्यः परथाय अकार्षीथ वै थुष्कृतं नेह सन्ति; कलीबाः पार्दाः पतयॊ याज्ञसेन्याः 11 सूक्ष्मान परावारान अजिनानि चॊथितान; थृष्ट्वारण्ये निर्धनान अप्रतिष्ठान कां तवं परीतिं लप्स्यसे याज्ञसेनि; पतिं वृणीष्व यम इहान्यम इच्छसि 12 एते हि सर्वे कुरवः समेताः; कषान्ता थान्ताः सुथ्रविणॊपपन्नाः एषां वृणीष्वैकतमं पतित्वे; न तवां तपेत कालविपर्ययॊ ऽयम 13 यदाफलाः षण्ढतिला यदा चर्ममया मृगाः तदैव पाण्डवाः सर्वे यदा काकयवा अपि 14 किं पाण्डवांस तवं पतितान उपास्से; मॊघः शरमः षण्ढतिलान उपास्य एवं नृशंसः परुषाणि पार्दान; अश्रावयथ धृतराष्ट्रस्य पुत्रः 15 तथ वै शरुत्वा भीमसेनॊ ऽतयमर्षी; निर्भर्त्स्यॊच्चैस तं निगृह्यैव रॊषात उवाचेथं सहसैवॊपगम्य; सिंहॊ यदा हैमवतः शृगालम 16 भीमसेन उवाच करूर पापजनैर जुष्टम अकृतार्दं परभाषसे गान्धारविथ्यया हि तवं राजमध्ये विकत्दसे 17 यदा तुथसि मर्माणि वाक्शरैर इह नॊ भृशम तदा समारयिता ते ऽहं कृन्तन मर्माणि संयुगे 18 ये च तवाम अनुवर्तन्ते कामलॊभवशानुगाः गॊप्तारः सानुबन्धांस तान नेष्यामि यमसाथनम 19 वैशंपायन उवाच एवं बरुवाणम अजिनैर विवासितं; थुःखाभिभूतं परिनृत्यति सम मध्ये कुरूणां धर्मनिबथ्धमार्गं; गौर गौर इति समाह्वयन मुक्तलज्जः 20 भीमसेन उवाच नृशंसं परुषं करूरं शक्यं थुःशासन तवया निकृत्या हि धनं लब्ध्वा कॊ विकत्दितुम अर्हति 21 मा ह सम सुकृताँल लॊकान गच्छेत पार्दॊ वृकॊथरः यथि वक्षसि भित्त्वा ते न पिबेच छॊणितं रणे 22 धार्तराष्ट्रान रणे हत्वा मिषतां सर्वधन्विनाम शमं गन्तास्मि नचिरात सत्यम एतथ बरवीमि वः 23 वैशंपायन उवाच तस्य राजा सिंहगतेः सखेलं; थुर्यॊधनॊ भीमसेनस्य हर्षात गतिं सवगत्यानुचकार मन्थॊ; निर्गच्छतां पाण्डवानां सभायाः 24 नैतावता कृतम इत्य अब्रवीत तं; वृकॊथरः संनिवृत्तार्धकायः शीघ्रं हि तवा निहतं सानुबन्धं; संस्मार्याहं परतिवक्ष्यामि मूढ 25 एतत समीक्ष्यात्मनि चावमानं; नियम्य मन्युं बलवान स मानी राजानुगः संसथि कौरवाणां; विनिष्क्रमन वाक्यम उवाच भीमः 26 अहं थुर्यॊधनं हन्ता कर्णं हन्ता धनंजयः शकुनिं चाक्षकितवं सहथेवॊ हनिष्यति 27 इथं च भूयॊ वक्ष्यामि सभामध्ये बृहथ वचः सत्यं थेवाः करिष्यन्ति यन नॊ युथ्धं भविष्यति 28 सुयॊधनम इमं पापं हन्तास्मि गथया युधि शिरः पाथेन चास्याहम अधिष्ठास्यामि भूतले 29 वाक्यशूरस्य चैवास्य परुषस्य थुरात्मनः थुःशासनस्य रुधिरं पातास्मि मृगराड इव 30 अर्जुन उवाच नैव वाचा वयवसितं भीम विज्ञायते सताम इतश चतुर्थशे वर्षे थरष्टारॊ यथ भविष्यति 31 थुर्यॊधनस्य कर्णस्य शकुनेश च थुरात्मनः थुःशासनचतुर्दानां भूमिः पास्यति शॊणितम 32 असूयितारं वक्तारं परस्रष्टारं थुरात्मनाम भीमसेन नियॊगात ते हन्ताहं कर्णम आहवे 33 अर्जुनः परतिजानीते भीमस्य परियकाम्यया कर्णं कर्णानुगांश चैव रणे हन्तास्मि पत्रिभिः 34 ये चान्ये परतियॊत्स्यन्ति बुथ्धिमॊहेन मां नृपाः तांश च सर्वाञ शतैर बाणैर नेतास्मि यमसाथनम 35 चलेथ धि हिमवान सदानान निष्प्रभः सयाथ थिवाकरः शैत्यं सॊमात परणश्येत मत्सत्यं विचलेथ यथि 36 न परथास्यति चेथ राज्यम इतॊ वर्षे चतुर्थशे थुर्यॊधनॊ हि सत्कृत्य सत्यम एतथ भविष्यति 37 वैशंपायन उवाच इत्य उक्तवति पार्दे तु शरीमान माथ्रवतीसुतः परगृह्य विपुलं बाहुं सहथेवः परतापवान 38 सौबलस्य वधं परेप्सुर इथं वचनम अब्रवीत करॊधसंरक्तनयनॊ निःश्वसन्न इव पन्नगः 39 अक्षान यान मन्यसे मूढ गान्धाराणां यशॊहर नैते ऽकषा निशिता बाणास तवयैते समरे वृताः 40 यदा चैवॊक्तवान भीमस तवाम उथ्थिश्य सबान्धवम कर्ताहं कर्मणस तस्य कुरु कार्याणि सर्वशः 41 हन्तास्मि तरसा युथ्धे तवां विक्रम्य सबान्धवम यथि सदास्यसि संग्रामे कषत्रधर्मेण सौबल 42 सहथेववचः शरुत्वा नकुलॊ ऽपि विशां पते थर्शनीयतमॊ नॄणाम इथं वचनम अब्रवीत 43 सुतेयं यज्ञसेनस्य थयूते ऽसमिन धृतराष्ट्रजैः यैर वाचः शराविता रूक्षाः सदितैर थुर्यॊधनप्रिये 44 तान धार्तराष्ट्रान थुर्वृत्तान मुमूर्षून कालचॊथितान थर्शयिष्यामि भूयिष्ठम अहं वैवस्वतक्षयम 45 निथेशाथ धर्मराजस्य थरौपथ्याः पथवीं चरन निर्धार्तराष्ट्रां पृदिवीं कर्तास्मि नचिराथ इव 46 एवं ते पुरुषव्याघ्राः सर्वे वयायतबाहवः परतिज्ञा बहुलाः कृत्वा धृतराष्ट्रम उपागमन |
1
vaiśaṃpāyana uvāca vanavāsāya cakrus te matiṃ pārthāḥ parājitāḥ ajināny uttarīyāṇi jagṛhuś ca yathākramam 2 ajinaiḥ saṃvṛtān dṛṣṭvā hṛtarājyān ariṃdamān prasthitān vanavāsāya tato duḥśāsano 'bravīt 3 pravṛttaṃ dhārtarāṣṭrasya cakraṃ rājño mahātmanaḥ parābhūtāḥ pāṇḍuputrā vipattiṃ paramāṃ gatāḥ 4 adya devāḥ saṃprayātāḥ samair vartmabhir asthalaiḥ guṇajyeṣṭhās tathā jyeṣṭhā bhūyāṃso yad vayaṃ paraiḥ 5 narakaṃ pātitāḥ pārthā dīrghakālam anantakam sukhāc ca hīnā rājyāc ca vinaṣṭāḥ śāśvatīḥ samāḥ 6 balena mattā ye te sma dhārtarāṣṭrān prahāsiṣuḥ te nirjitā hṛtadhanā vanam eṣyanti pāṇḍavāḥ 7 citrān saṃnāhān avamuñcantu caiṣāṃ; vāsāṃsi divyāni ca bhānumanti nivāsyantāṃ rurucarmāṇi sarve; yathā glahaṃ saubalasyābhyupetāḥ 8 na santi lokeṣu pumāṃsa īdṛśā; ity eva ye bhāvitabuddhayaḥ sadā jñāsyanti te tmānam ime 'dya pāṇḍavā; viparyaye ṣaṇḍhatilā ivāphalāḥ 9 ayaṃ hi vāsodaya īdṛśānāṃ; manasvināṃ kaurava mā bhaved vaḥ adīkṣitānām ajināni yadvad; balīyasāṃ paśyata pāṇḍavānām 10 mahāprājñaḥ somako yajñasenaḥ; kanyāṃ pāñcālīṃ pāṇḍavebhyaḥ pradāya akārṣīd vai duṣkṛtaṃ neha santi; klībāḥ pārthāḥ patayo yājñasenyāḥ 11 sūkṣmān prāvārān ajināni coditān; dṛṣṭvāraṇye nirdhanān apratiṣṭhān kāṃ tvaṃ prītiṃ lapsyase yājñaseni; patiṃ vṛṇīṣva yam ihānyam icchasi 12 ete hi sarve kuravaḥ sametāḥ; kṣāntā dāntāḥ sudraviṇopapannāḥ eṣāṃ vṛṇīṣvaikatamaṃ patitve; na tvāṃ tapet kālaviparyayo 'yam 13 yathāphalāḥ ṣaṇḍhatilā yathā carmamayā mṛgāḥ tathaiva pāṇḍavāḥ sarve yathā kākayavā api 14 kiṃ pāṇḍavāṃs tvaṃ patitān upāsse; moghaḥ śramaḥ ṣaṇḍhatilān upāsya evaṃ nṛśaṃsaḥ paruṣāṇi pārthān; aśrāvayad dhṛtarāṣṭrasya putraḥ 15 tad vai śrutvā bhīmaseno 'tyamarṣī; nirbhartsyoccais taṃ nigṛhyaiva roṣāt uvācedaṃ sahasaivopagamya; siṃho yathā haimavataḥ śṛgālam 16 bhīmasena uvāca krūra pāpajanair juṣṭam akṛtārthaṃ prabhāṣase gāndhāravidyayā hi tvaṃ rājamadhye vikatthase 17 yathā tudasi marmāṇi vākśarair iha no bhṛśam tathā smārayitā te 'haṃ kṛntan marmāṇi saṃyuge 18 ye ca tvām anuvartante kāmalobhavaśānugāḥ goptāraḥ sānubandhāṃs tān neṣyāmi yamasādanam 19 vaiśaṃpāyana uvāca evaṃ bruvāṇam ajinair vivāsitaṃ; duḥkhābhibhūtaṃ parinṛtyati sma madhye kurūṇāṃ dharmanibaddhamārgaṃ; gaur gaur iti smāhvayan muktalajjaḥ 20 bhīmasena uvāca nṛśaṃsaṃ paruṣaṃ krūraṃ śakyaṃ duḥśāsana tvayā nikṛtyā hi dhanaṃ labdhvā ko vikatthitum arhati 21 mā ha sma sukṛtāṁl lokān gacchet pārtho vṛkodaraḥ yadi vakṣasi bhittvā te na pibec choṇitaṃ raṇe 22 dhārtarāṣṭrān raṇe hatvā miṣatāṃ sarvadhanvinām śamaṃ gantāsmi nacirāt satyam etad bravīmi vaḥ 23 vaiśaṃpāyana uvāca tasya rājā siṃhagateḥ sakhelaṃ; duryodhano bhīmasenasya harṣāt gatiṃ svagatyānucakāra mando; nirgacchatāṃ pāṇḍavānāṃ sabhāyāḥ 24 naitāvatā kṛtam ity abravīt taṃ; vṛkodaraḥ saṃnivṛttārdhakāyaḥ śīghraṃ hi tvā nihataṃ sānubandhaṃ; saṃsmāryāhaṃ prativakṣyāmi mūḍha 25 etat samīkṣyātmani cāvamānaṃ; niyamya manyuṃ balavān sa mānī rājānugaḥ saṃsadi kauravāṇāṃ; viniṣkraman vākyam uvāca bhīmaḥ 26 ahaṃ duryodhanaṃ hantā karṇaṃ hantā dhanaṃjayaḥ śakuniṃ cākṣakitavaṃ sahadevo haniṣyati 27 idaṃ ca bhūyo vakṣyāmi sabhāmadhye bṛhad vacaḥ satyaṃ devāḥ kariṣyanti yan no yuddhaṃ bhaviṣyati 28 suyodhanam imaṃ pāpaṃ hantāsmi gadayā yudhi śiraḥ pādena cāsyāham adhiṣṭhāsyāmi bhūtale 29 vākyaśūrasya caivāsya paruṣasya durātmanaḥ duḥśāsanasya rudhiraṃ pātāsmi mṛgarāḍ iva 30 arjuna uvāca naiva vācā vyavasitaṃ bhīma vijñāyate satām itaś caturdaśe varṣe draṣṭāro yad bhaviṣyati 31 duryodhanasya karṇasya śakuneś ca durātmanaḥ duḥśāsanacaturthānāṃ bhūmiḥ pāsyati śoṇitam 32 asūyitāraṃ vaktāraṃ prasraṣṭāraṃ durātmanām bhīmasena niyogāt te hantāhaṃ karṇam āhave 33 arjunaḥ pratijānīte bhīmasya priyakāmyayā karṇaṃ karṇānugāṃś caiva raṇe hantāsmi patribhiḥ 34 ye cānye pratiyotsyanti buddhimohena māṃ nṛpāḥ tāṃś ca sarvāñ śatair bāṇair netāsmi yamasādanam 35 caled dhi himavān sthānān niṣprabhaḥ syād divākaraḥ śaityaṃ somāt praṇaśyeta matsatyaṃ vicaled yadi 36 na pradāsyati ced rājyam ito varṣe caturdaśe duryodhano hi satkṛtya satyam etad bhaviṣyati 37 vaiśaṃpāyana uvāca ity uktavati pārthe tu śrīmān mādravatīsutaḥ pragṛhya vipulaṃ bāhuṃ sahadevaḥ pratāpavān 38 saubalasya vadhaṃ prepsur idaṃ vacanam abravīt krodhasaṃraktanayano niḥśvasann iva pannagaḥ 39 akṣān yān manyase mūḍha gāndhārāṇāṃ yaśohara naite 'kṣā niśitā bāṇās tvayaite samare vṛtāḥ 40 yathā caivoktavān bhīmas tvām uddiśya sabāndhavam kartāhaṃ karmaṇas tasya kuru kāryāṇi sarvaśaḥ 41 hantāsmi tarasā yuddhe tvāṃ vikramya sabāndhavam yadi sthāsyasi saṃgrāme kṣatradharmeṇa saubala 42 sahadevavacaḥ śrutvā nakulo 'pi viśāṃ pate darśanīyatamo nṝṇām idaṃ vacanam abravīt 43 suteyaṃ yajñasenasya dyūte 'smin dhṛtarāṣṭrajaiḥ yair vācaḥ śrāvitā rūkṣāḥ sthitair duryodhanapriye 44 tān dhārtarāṣṭrān durvṛttān mumūrṣūn kālacoditān darśayiṣyāmi bhūyiṣṭham ahaṃ vaivasvatakṣayam 45 nideśād dharmarājasya draupadyāḥ padavīṃ caran nirdhārtarāṣṭrāṃ pṛthivīṃ kartāsmi nacirād iva 46 evaṃ te puruṣavyāghrāḥ sarve vyāyatabāhavaḥ pratijñā bahulāḥ kṛtvā dhṛtarāṣṭram upāgaman |