|
1
[थरौ] पुरस्तात करणीयं मे न कृतं कार्यम उत्तरम विह्वलास्मि कृतानेन कर्षता बलिना बलात 2 अभिवाथं करॊम्य एषां गुरूणां कुरुसंसथि न मे सयाथ अपराधॊ ऽयं यथ इथं न कृतं मया 3 [वै] सा तेन च समुथ्धूता थुःखेन च तपस्विनी पतिता विललापेथं सभायाम अतदॊचिता 4 [थरौ] सवयंवरे यास्मि नृपैर थृष्टा रङ्गे समागतैः न थृष्टपूर्वा चान्यत्र साहम अथ्य सभां गता 5 यां न वायुर न चाथित्यॊ थृष्टवन्तौ पुरा गृहे साहम अथ्य सभामध्ये थृश्यामि कुरुसंसथि 6 यां न मृष्यन्ति वातेन सपृश्यमानां पुरा गृहे सपृश्यमानां सहन्ते ऽथय पाण्डवास तां थुरात्मना 7 मृष्यन्ते कुरवश चेमे मन्ये कालस्य पर्ययम सनुषां थुहितरं चैव कलिश्यमानाम अनर्हतीम 8 किं तव अतः कृपणं भूयॊ यथ अहं सत्री सती शुभा सभामध्यं विगाहे ऽथय कव नु धर्मॊ महीक्षिताम 9 धर्म्याः सत्रियः सभां पूर्वं न नयन्तीति नः शरुतम स नष्टः कौरवेयेषु पूर्वॊ धर्मः सनातनः 10 कदं हि भार्या पाण्डूनां पार्षतस्य सवसा सती वासुथेवस्य च सखी पार्दिवानां सभाम इयाम 11 ताम इमां धर्मराजस्य भार्यां सथृशवर्णजाम बरूत थासीम अथासीं वा तत करिष्यामि कौरवाः 12 अयं हि मां थृढं कषुथ्रः कौरवाणां यशॊहरः कलिश्नाति नाहं तत सॊढुं चिरं शक्ष्यामि कौरवाः 13 जितां वाप्य अजितां वापि मन्यध्वं वा यदा नृपाः तदा परत्युक्तम इच्छामि तत करिष्यामि कौरवाः 14 [भस] उक्तवान अस्मि कल्याणि धर्मस्य तु परां गतिम लॊके न शक्यते गन्तुम अपि विप्रैर महात्मभिः 15 बलवांस तु यदा धर्मं लॊके पश्यति पूरुषः स धर्मॊ धर्मवेलायां भवत्य अभिहितः परैः 16 न विवेक्तुं च ते परश्नम एतं शक्नॊमि निश्चयात सूक्ष्मत्वाथ गहनत्वाच च कार्यस्यास्य च गौरवात 17 नूनम अन्तः कुलस्यास्य भविता नचिराथ इव तदा हि कुरवः सर्वे लॊभमॊहपरायणाः 18 कुलेषु जाताः कल्याणि वयसनाभ्याहता भृशम धर्म्यान मार्गान न चयवन्ते यदा नस तवं वधूः सदिता 19 उपपन्नं च पाञ्चालि तवेथं वृत्तम ईथृशम यत कृच्छ्रम अपि संप्राप्ता धर्मम एवान्ववेक्षसे 20 एते थरॊणाथयश चैव वृथ्धा धर्मविथॊ जनाः शून्यैः शरीरैस तिष्ठन्ति गतासव इवानताः 21 युधिष्ठिरस तु परश्ने ऽसमिन परमाणम इति मे मतिः अजितां वा जितां वापि सवयं वयाहर्तुम अर्हति 22 [व] तदा तु थृष्ट्वा बहु तत तथ एवं; रॊरूयमाणां कुररीम इवार्ताम नॊचुर वचः साध्व अद वाप्य असाधु; महीक्षितॊ धार्तराष्ट्रस्य भीताः 23 थृष्ट्वा तु तान पार्दिव पुत्रपौत्रांस; तूष्णींभूतान धृतराष्ट्रस्य पुत्रः समयन्न इवेथं वचनं बभाषे; पाञ्चालराजस्य सुतां तथानीम 24 तिष्ठत्व अयं परश्न उथारसत्त्वे; भीमे ऽरजुने सहथेवे तदैव पत्यौ च ते नकुले याज्ञसेनि; वथन्त्व एते वचनं तवत परसूतम 25 अनीश्वरं विब्रुवन्त्व आर्यमध्ये; युधिष्ठिरं तव पाञ्चालि हेतॊः कुर्वन्तु सर्वे चानृतं धर्मराजं; पाञ्चालि तवं मॊक्ष्यसे थासभावात 26 धर्मे सदितॊ धर्मराजॊ महात्मा; सवयं चेथं कदयत्व इन्थ्रकल्पः ईशॊ वा ते यथ्य अनीशॊ ऽद वैष; वाक्याथ अस्य कषिप्रम एकं भजस्व 27 सर्वे हीमे कौरवेयाः सभायां; थुःखान्तरे वर्तमानास तवैव न विब्रुवन्त्य आर्य सत्त्वा यदावत; पतींश च ते समवेक्ष्याल्प भाग्यान 28 [व] ततः सभ्याः कुरुराजस्य तत्र; वाक्यं सर्वे परशशंसुस तथॊच्चैः चेलावेधांश चापि चक्रुर नथन्तॊ; हाहेत्य आसीथ अपि चैवात्र नाथः सर्वे चासन पार्दिवाः परीतिमन्तः; कुरुश्रेष्ठं धार्मिकं पूजयन्तः 29 युधिष्ठिरं च ते सर्वे समुथैक्षन्त पार्दिवाः किं नु वक्ष्यति धर्मज्ञ इति साची कृताननाः 30 किं नु वक्ष्यति बीभत्सुर अजितॊ युधि पाण्डवः भीमसेनॊ यमौ चेति भृशं कौतूहलान्विताः 31 तस्मिन्न उपरते शब्थे भीमसेनॊ ऽबरवीथ इथम परगृह्य विपुलं वृत्तं भुजं चन्थनरूषितम 32 यथ्य एष गुरुर अस्माकं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः न परभुः सयात कुलस्यास्य न वयं मर्षयेमहि 33 ईशॊ नः पुण्यतपसां पराणानाम अपि चेश्वरः मन्यते जितम आत्मानं यथ्य एष विजिता वयम 34 न हि मुच्येत जीवन मे पथा भूमिम उपस्पृशन मर्त्यधर्मा परामृश्य पाञ्चाल्या मूर्धजान इमान 35 पश्यध्वम आयतौ वृत्तौ भुजौ मे परिघाव इव नैतयॊर अन्तरं पराप्य मुच्येतापि शतक्रतुः 36 धर्मपाशसितस तव एवं नाधिगच्छामि संकटम गौरवेण निरुथ्धश च निग्रहाथ अर्जुनस्य च 37 धर्मराज निसृष्टस तु सिंहः कषुथ्रमृगान इव धार्तराष्ट्रान इमान पापान निष्पिषेयं तलासिभिः 38 तम उवाच तथा भीष्मॊ थरॊणॊ विथुर एव च कषम्यताम एवम इत्य एवं सर्वं संभवति तवयि |
1
[drau] purastāt karaṇīyaṃ me na kṛtaṃ kāryam uttaram vihvalāsmi kṛtānena karṣatā balinā balāt 2 abhivādaṃ karomy eṣāṃ gurūṇāṃ kurusaṃsadi na me syād aparādho 'yaṃ yad idaṃ na kṛtaṃ mayā 3 [vai] sā tena ca samuddhūtā duḥkhena ca tapasvinī patitā vilalāpedaṃ sabhāyām atathocitā 4 [drau] svayaṃvare yāsmi nṛpair dṛṣṭā raṅge samāgataiḥ na dṛṣṭapūrvā cānyatra sāham adya sabhāṃ gatā 5 yāṃ na vāyur na cādityo dṛṣṭavantau purā gṛhe sāham adya sabhāmadhye dṛśyāmi kurusaṃsadi 6 yāṃ na mṛṣyanti vātena spṛśyamānāṃ purā gṛhe spṛśyamānāṃ sahante 'dya pāṇḍavās tāṃ durātmanā 7 mṛṣyante kuravaś ceme manye kālasya paryayam snuṣāṃ duhitaraṃ caiva kliśyamānām anarhatīm 8 kiṃ tv ataḥ kṛpaṇaṃ bhūyo yad ahaṃ strī satī śubhā sabhāmadhyaṃ vigāhe 'dya kva nu dharmo mahīkṣitām 9 dharmyāḥ striyaḥ sabhāṃ pūrvaṃ na nayantīti naḥ śrutam sa naṣṭaḥ kauraveyeṣu pūrvo dharmaḥ sanātanaḥ 10 kathaṃ hi bhāryā pāṇḍūnāṃ pārṣatasya svasā satī vāsudevasya ca sakhī pārthivānāṃ sabhām iyām 11 tām imāṃ dharmarājasya bhāryāṃ sadṛśavarṇajām brūta dāsīm adāsīṃ vā tat kariṣyāmi kauravāḥ 12 ayaṃ hi māṃ dṛḍhaṃ kṣudraḥ kauravāṇāṃ yaśoharaḥ kliśnāti nāhaṃ tat soḍhuṃ ciraṃ śakṣyāmi kauravāḥ 13 jitāṃ vāpy ajitāṃ vāpi manyadhvaṃ vā yathā nṛpāḥ tathā pratyuktam icchāmi tat kariṣyāmi kauravāḥ 14 [bhs] uktavān asmi kalyāṇi dharmasya tu parāṃ gatim loke na śakyate gantum api viprair mahātmabhiḥ 15 balavāṃs tu yathā dharmaṃ loke paśyati pūruṣaḥ sa dharmo dharmavelāyāṃ bhavaty abhihitaḥ paraiḥ 16 na vivektuṃ ca te praśnam etaṃ śaknomi niścayāt sūkṣmatvād gahanatvāc ca kāryasyāsya ca gauravāt 17 nūnam antaḥ kulasyāsya bhavitā nacirād iva tathā hi kuravaḥ sarve lobhamohaparāyaṇāḥ 18 kuleṣu jātāḥ kalyāṇi vyasanābhyāhatā bhṛśam dharmyān mārgān na cyavante yathā nas tvaṃ vadhūḥ sthitā 19 upapannaṃ ca pāñcāli tavedaṃ vṛttam īdṛśam yat kṛcchram api saṃprāptā dharmam evānvavekṣase 20 ete droṇādayaś caiva vṛddhā dharmavido janāḥ śūnyaiḥ śarīrais tiṣṭhanti gatāsava ivānatāḥ 21 yudhiṣṭhiras tu praśne 'smin pramāṇam iti me matiḥ ajitāṃ vā jitāṃ vāpi svayaṃ vyāhartum arhati 22 [v] tathā tu dṛṣṭvā bahu tat tad evaṃ; rorūyamāṇāṃ kurarīm ivārtām nocur vacaḥ sādhv atha vāpy asādhu; mahīkṣito dhārtarāṣṭrasya bhītāḥ 23 dṛṣṭvā tu tān pārthiva putrapautrāṃs; tūṣṇīṃbhūtān dhṛtarāṣṭrasya putraḥ smayann ivedaṃ vacanaṃ babhāṣe; pāñcālarājasya sutāṃ tadānīm 24 tiṣṭhatv ayaṃ praśna udārasattve; bhīme 'rjune sahadeve tathaiva patyau ca te nakule yājñaseni; vadantv ete vacanaṃ tvat prasūtam 25 anīśvaraṃ vibruvantv āryamadhye; yudhiṣṭhiraṃ tava pāñcāli hetoḥ kurvantu sarve cānṛtaṃ dharmarājaṃ; pāñcāli tvaṃ mokṣyase dāsabhāvāt 26 dharme sthito dharmarājo mahātmā; svayaṃ cedaṃ kathayatv indrakalpaḥ īśo vā te yady anīśo 'tha vaiṣa; vākyād asya kṣipram ekaṃ bhajasva 27 sarve hīme kauraveyāḥ sabhāyāṃ; duḥkhāntare vartamānās tavaiva na vibruvanty ārya sattvā yathāvat; patīṃś ca te samavekṣyālpa bhāgyān 28 [v] tataḥ sabhyāḥ kururājasya tatra; vākyaṃ sarve praśaśaṃsus tadoccaiḥ celāvedhāṃś cāpi cakrur nadanto; hāhety āsīd api caivātra nādaḥ sarve cāsan pārthivāḥ prītimantaḥ; kuruśreṣṭhaṃ dhārmikaṃ pūjayantaḥ 29 yudhiṣṭhiraṃ ca te sarve samudaikṣanta pārthivāḥ kiṃ nu vakṣyati dharmajña iti sācī kṛtānanāḥ 30 kiṃ nu vakṣyati bībhatsur ajito yudhi pāṇḍavaḥ bhīmaseno yamau ceti bhṛśaṃ kautūhalānvitāḥ 31 tasminn uparate śabde bhīmaseno 'bravīd idam pragṛhya vipulaṃ vṛttaṃ bhujaṃ candanarūṣitam 32 yady eṣa gurur asmākaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ na prabhuḥ syāt kulasyāsya na vayaṃ marṣayemahi 33 īśo naḥ puṇyatapasāṃ prāṇānām api ceśvaraḥ manyate jitam ātmānaṃ yady eṣa vijitā vayam 34 na hi mucyeta jīvan me padā bhūmim upaspṛśan martyadharmā parāmṛśya pāñcālyā mūrdhajān imān 35 paśyadhvam āyatau vṛttau bhujau me parighāv iva naitayor antaraṃ prāpya mucyetāpi śatakratuḥ 36 dharmapāśasitas tv evaṃ nādhigacchāmi saṃkaṭam gauraveṇa niruddhaś ca nigrahād arjunasya ca 37 dharmarāja nisṛṣṭas tu siṃhaḥ kṣudramṛgān iva dhārtarāṣṭrān imān pāpān niṣpiṣeyaṃ talāsibhiḥ 38 tam uvāca tadā bhīṣmo droṇo vidura eva ca kṣamyatām evam ity evaṃ sarvaṃ saṃbhavati tvayi |