|
1
[ज] कदं समभवथ थयूतं भरातॄणां तन महात्ययम यत्र तथ वयसनं पराप्तं पाण्डवैर मे पितामहैः 2 के च तत्र सभास्तारा राजानॊ बरह्मवित्तम के चैनम अन्वमॊथन्त के चैनं परत्यषेधयन 3 विस्तरेणैतथ इच्छामि कद्यमानं तवया थविज मूलं हय एतथ विनाशस्य पृदिव्या थविजसत्तम 4 [सूत] एवम उक्तस तथा राज्ञा वयास शिष्यः परतापवान आचचक्षे यदावृत्तं तत सर्वं सर्ववेथवित 5 [व] शृणु मे विस्तरेणेमां कदां भरतसत्तम भूय एव महाराज यथि ते शरवणे मतिः 6 विथुरस्य मतं जञात्वा धृतराष्ट्रॊ ऽमबिका सुतः थुर्यॊधनम इथं वाक्यम उवाच विजने पुनः 7 अलं थयूतेन गान्धारे विथुरॊ न परशंसति न हय असौ सुमहाबुथ्धिर अहितं नॊ वथिष्यति 8 हितं हि परमं मन्ये विथुरॊ यत परभाषते करियतां पुत्र तत सर्वम एतन मन्ये हितं तव 9 थेवर्षिर वासव गुरुर थेवराजाय धीमते यत पराह शास्त्रं भगवान बृहस्पतिर उथारधीः 10 तथ वेथ विथुरः सर्वं सरहस्यं महाकविः सदितश च वचने तस्य सथाहम अपि पुत्रक 11 विथुरॊ वापि मेधावी कुरूणां परवरॊ मतः उथ्धवॊ वा महाबुथ्धिर वृष्णीणाम अर्चितॊ नृप 12 थयूतेन तथ अलं पुत्र थयूते भेथॊ हि थृश्यते भेथे विनाशॊ राज्यस्य तत पुत्र परिवर्जय 13 पित्रा मात्रा च पुत्रस्य यथ वै कार्यं परं समृतम पराप्तस तवम असि तत तात पितृपैतामहं पथम 14 अधीतवान कृती शास्त्रे लालितः सततं गृहे भरातृज्येष्ठः सदितॊ राज्ये विन्थसे किं न शॊभनम 15 पृदग्जनैर अलभ्यं यथ भॊजनाच्छाथनं परम तत पराप्तॊ ऽसि महाबाहॊ कस्माच छॊचसि पुत्रक 16 सफीतं राष्ट्रं महाबाहॊ पितृपैतामहं महत नित्यम आज्ञापयन भासि थिवि थेवेश्वरॊ यदा 17 तस्य ते विथितप्रज्ञ शॊकमूलम इथं कदम समुत्दितं थुःखतरं तन मे शंसितुम अर्हसि 18 [थ] अश्नाम्य आच्छाथयामीति परपश्यन पापपूरुषः नामर्षं कुरुते यस तु पुरुषः सॊ ऽधमः समृतः 19 न मां परीणाति राजेन्थ्र लक्ष्मीः साधारणा विभॊ जवलिताम इव कौन्तेये शरियं थृष्ट्वा च विव्यदे 20 सर्वां हि पृदिवीं थृष्ट्वा युधिष्ठिर वशानुगाम सदिरॊ ऽसमि यॊ ऽहं जीवामि थुःखाथ एतथ बरवीमि ते 21 आवर्जिता इवाभान्ति निघ्नाश चैत्रकि कौकुराः कारः करा लॊहजङ्घा युधिष्ठिर निवेशने 22 हिमवत्सागरानूपाः सर्वरत्नाकरास तदा अन्त्याः सर्वे पर्युथस्ता युधिष्ठिर निवेशने 23 जयेष्ठॊ ऽयम इति मां मत्वा शरेष्ठश चेति विशां पते युधिष्ठिरेण सत्कृत्य युक्तॊ रत्नपरिग्रहे 24 उपस्दितानां रत्नानां शरेष्ठानाम अर्घ हारिणाम नाथृश्यत परः परान्तॊ नापरस तत्र भारत 25 न मे हस्तः समभवथ वसु तत परतिगृह्णतः परातिष्ठन्त मयि शरान्ते गृह्य थूराहृतं वसु 26 कृतां बिन्थुसरॊ रत्नैर मयेन सफाटिकच छथाम अपश्यं नलिनीं पूर्णाम उथकस्येव भारत 27 वस्त्रम उत्कर्षति मयि पराहसत स वृकॊथरः शत्रॊर ऋथ्धिविशेषेण विमूढं रत्नवर्जितम 28 तत्र सम यथि शक्तः सयां पातयेयं वृकॊथरम सपत्नेनावहासॊ हि स मां थहति भारत 29 पुनश च ताथृशीम एव वापीं जलज शालिनीम मत्वा शिला समां तॊये पतितॊ ऽसमि नराधिप 30 तत्र मां पराहसत कृष्णः पार्देन सह सस्वनम थरौपथी च सह सत्रीभिर वयदयन्ती मनॊ मम 31 कलिन्नवस्त्रस्य च जले किं करा राजचॊथिताः थथुर वासांसि मे ऽनयानि तच च थुःखतरं मम 32 परलम्भं च शृणुष्वान्यं गथतॊ मे नराधिप अथ्वारेण विनिर्गच्छन थवारसंस्दान रूपिणा अभिहत्य शिलां भूयॊ ललाटेनास्मि विक्षतः 33 तत्र मां यमजौ थूराथ आलॊक्य ललितौ किल बाहुभिः परिगृह्णीतां शॊचन्तौ सहिताव उभौ 34 उवाच सहथेवस तु तत्र मां विस्मयन्न इव इथं थवारम इतॊ गच्छ राजन्न इति पुनः पुनः 35 नामधेयानि रत्नानां पुरस्तान न शरुतानि मे यानि थृष्टानि मे तस्यां मनस तपति तच च मे |
1
[j] kathaṃ samabhavad dyūtaṃ bhrātṝṇāṃ tan mahātyayam yatra tad vyasanaṃ prāptaṃ pāṇḍavair me pitāmahaiḥ 2 ke ca tatra sabhāstārā rājāno brahmavittama ke cainam anvamodanta ke cainaṃ pratyaṣedhayan 3 vistareṇaitad icchāmi kathyamānaṃ tvayā dvija mūlaṃ hy etad vināśasya pṛthivyā dvijasattama 4 [sūta] evam uktas tadā rājñā vyāsa śiṣyaḥ pratāpavān ācacakṣe yathāvṛttaṃ tat sarvaṃ sarvavedavit 5 [v] śṛṇu me vistareṇemāṃ kathāṃ bharatasattama bhūya eva mahārāja yadi te śravaṇe matiḥ 6 vidurasya mataṃ jñātvā dhṛtarāṣṭro 'mbikā sutaḥ duryodhanam idaṃ vākyam uvāca vijane punaḥ 7 alaṃ dyūtena gāndhāre viduro na praśaṃsati na hy asau sumahābuddhir ahitaṃ no vadiṣyati 8 hitaṃ hi paramaṃ manye viduro yat prabhāṣate kriyatāṃ putra tat sarvam etan manye hitaṃ tava 9 devarṣir vāsava gurur devarājāya dhīmate yat prāha śāstraṃ bhagavān bṛhaspatir udāradhīḥ 10 tad veda viduraḥ sarvaṃ sarahasyaṃ mahākaviḥ sthitaś ca vacane tasya sadāham api putraka 11 viduro vāpi medhāvī kurūṇāṃ pravaro mataḥ uddhavo vā mahābuddhir vṛṣṇīṇām arcito nṛpa 12 dyūtena tad alaṃ putra dyūte bhedo hi dṛśyate bhede vināśo rājyasya tat putra parivarjaya 13 pitrā mātrā ca putrasya yad vai kāryaṃ paraṃ smṛtam prāptas tvam asi tat tāta pitṛpaitāmahaṃ padam 14 adhītavān kṛtī śāstre lālitaḥ satataṃ gṛhe bhrātṛjyeṣṭhaḥ sthito rājye vindase kiṃ na śobhanam 15 pṛthagjanair alabhyaṃ yad bhojanācchādanaṃ param tat prāpto 'si mahābāho kasmāc chocasi putraka 16 sphītaṃ rāṣṭraṃ mahābāho pitṛpaitāmahaṃ mahat nityam ājñāpayan bhāsi divi deveśvaro yathā 17 tasya te viditaprajña śokamūlam idaṃ katham samutthitaṃ duḥkhataraṃ tan me śaṃsitum arhasi 18 [d] aśnāmy ācchādayāmīti prapaśyan pāpapūruṣaḥ nāmarṣaṃ kurute yas tu puruṣaḥ so 'dhamaḥ smṛtaḥ 19 na māṃ prīṇāti rājendra lakṣmīḥ sādhāraṇā vibho jvalitām iva kaunteye śriyaṃ dṛṣṭvā ca vivyathe 20 sarvāṃ hi pṛthivīṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhira vaśānugām sthiro 'smi yo 'haṃ jīvāmi duḥkhād etad bravīmi te 21 āvarjitā ivābhānti nighnāś caitraki kaukurāḥ kāraḥ karā lohajaṅghā yudhiṣṭhira niveśane 22 himavatsāgarānūpāḥ sarvaratnākarās tathā antyāḥ sarve paryudastā yudhiṣṭhira niveśane 23 jyeṣṭho 'yam iti māṃ matvā śreṣṭhaś ceti viśāṃ pate yudhiṣṭhireṇa satkṛtya yukto ratnaparigrahe 24 upasthitānāṃ ratnānāṃ śreṣṭhānām argha hāriṇām nādṛśyata paraḥ prānto nāparas tatra bhārata 25 na me hastaḥ samabhavad vasu tat pratigṛhṇataḥ prātiṣṭhanta mayi śrānte gṛhya dūrāhṛtaṃ vasu 26 kṛtāṃ bindusaro ratnair mayena sphāṭikac chadām apaśyaṃ nalinīṃ pūrṇām udakasyeva bhārata 27 vastram utkarṣati mayi prāhasat sa vṛkodaraḥ śatror ṛddhiviśeṣeṇa vimūḍhaṃ ratnavarjitam 28 tatra sma yadi śaktaḥ syāṃ pātayeyaṃ vṛkodaram sapatnenāvahāso hi sa māṃ dahati bhārata 29 punaś ca tādṛśīm eva vāpīṃ jalaja śālinīm matvā śilā samāṃ toye patito 'smi narādhipa 30 tatra māṃ prāhasat kṛṣṇaḥ pārthena saha sasvanam draupadī ca saha strībhir vyathayantī mano mama 31 klinnavastrasya ca jale kiṃ karā rājacoditāḥ dadur vāsāṃsi me 'nyāni tac ca duḥkhataraṃ mama 32 pralambhaṃ ca śṛṇuṣvānyaṃ gadato me narādhipa advāreṇa vinirgacchan dvārasaṃsthāna rūpiṇā abhihatya śilāṃ bhūyo lalāṭenāsmi vikṣataḥ 33 tatra māṃ yamajau dūrād ālokya lalitau kila bāhubhiḥ parigṛhṇītāṃ śocantau sahitāv ubhau 34 uvāca sahadevas tu tatra māṃ vismayann iva idaṃ dvāram ito gaccha rājann iti punaḥ punaḥ 35 nāmadheyāni ratnānāṃ purastān na śrutāni me yāni dṛṣṭāni me tasyāṃ manas tapati tac ca me |