|
1
[व] ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा शिशुपालम उपाथ्रवत उवाच चैनं मधुरं सान्त्वपूर्वम इथं वचः 2 नेथं युक्तं महीपाल याथृशं वै तवम उक्तवान अधर्मश च परॊ राजन पारुष्यं च निरर्दकम 3 न हि धर्मं परं जातु नावबुध्येत पार्दिव भीष्मः शांतनवस तव एनं मावमंस्दा अतॊ ऽनयदा 4 पश्य चेमान महीपालांस तवत्तॊ वृथ्धतमान बहून मृष्यन्ते चार्हणां कृष्णे तथ्वत तवं कषन्तुम अर्हसि 5 वेथ तत्त्वेन कृष्णं हि भीष्मश चेथिपते भृशम न हय एनं तवं तदा वेत्द यदैनं वेथ कौरवः 6 [भस] नास्मा अनुनयॊ थेयॊ नायम अर्हति सान्त्वनम लॊकवृथ्धतमे कृष्णे यॊ ऽरहणां नानुमन्यते 7 कषत्रियः कषत्रियं जित्वा रणे रणकृतां वरः यॊ मुञ्चति वशे कृत्वा गुरुर भवति तस्य सः 8 अस्यां च समितौ राज्ञाम एकम अप्य अजितं युधि न पश्यामि महीपालं सात्वती पुत्र तेजसा 9 न हि केवलम अस्माकम अयम अर्च्यतमॊ ऽचयुतः तरयाणाम अपि लॊकानाम अर्चनीयॊ जनार्थनः 10 कृष्णेन हि जिता युथ्धे बहवः कषत्रियर्षभाः जगत सर्वं च वार्ष्णेये निखिलेन परतिष्ठितम 11 तस्मात सत्स्व अपि वृथ्धेषु कृष्णम अर्चाम नेतरान एवं वक्तुं न चार्हस तवं मा भूत ते बुथ्धिर ईथृशी 12 जञानवृथ्धा मया राजन बहवः पर्युपासिताः तेषां कदयतां शौरेर अहं गुणवतॊ गुणान समागतानाम अश्रौषं बहून बहुमतान सताम 13 कर्माण्य अपि च यान्य अस्य जन्मप्रभृति धीमतः बहुशः कद्यमानानि नरैर भूयॊ शरुतानि मे 14 न केवलं वयं कामाच चेथिराजजनार्थनम न संबन्धं पुरस्कृत्य कृतार्दं वा कदं चन 15 अर्चामहे ऽरचितं सथ्भिर भुवि भौम सुखावहम यशॊ शौचं जयं चास्य विज्ञायार्चां परयुज्महे 16 न हि कश चिथ इहास्माभिः सुबालॊ ऽपय अपरीक्षितः गुणैर वृथ्धान अतिक्रम्य हरिर अर्च्यतमॊ मतः 17 जञानवृथ्धॊ थविजातीनां कषत्रियाणां बलाधिकः पूज्ये ताव इह गॊविन्थे हेतू थवाव अपि संस्दितौ 18 वेथवेथाङ्गविज्ञानं बलं चाप्य अमितं तदा नृणां हि लॊके कस्यास्ति विशिष्टं केशवाथ ऋते 19 थानं थाक्ष्यं शरुतं शौर्यं हरीः कीर्तिर बुथ्धिर उत्तमा संनतिः शरीर धृतिस तुष्टिः पुष्टिश च नियताच्युते 20 तम इमं सर्वसंपन्नम आचार्यं पितरं गुरुम अर्च्यम अर्चितम अर्चार्हं सर्वे संमन्तुम अर्दद 21 ऋत्विग गुरुर विवाह्यश च सनातकॊ नृपतिः परियः सर्वम एतथ धृषी केशे तस्माथ अभ्यर्चितॊ ऽचयुतः 22 कृष्ण एव हि लॊकानाम उत्पत्तिर अपि चाप्ययः कृष्णस्य हि कृते भूतम इथं विश्वं समर्पितम 23 एष परकृतिर अव्यक्ता कर्ता चैव सनातनः परश च सर्वभूतेभ्यस तस्माथ वृथ्धतमॊ ऽचयुतः 24 बुथ्धिर मनॊ महान वायुस तेजॊ ऽमभः खं मही च या चतुर्विधं च यथ भूतं सर्वं कृष्णे परतिष्ठितम 25 आथित्यश चन्थ्रमाश चैव नक्षत्राणि गरहाश च ये थिशश चॊपथिशश चैव सर्वं कृष्णे परतिष्ठितम 26 अयं तु पुरुषॊ बालः शिशुपालॊ न बुध्यते सर्वत्र सर्वथा कृष्णं तस्माथ एवं परभाषते 27 यॊ हि धर्मं विचिनुयाथ उत्कृष्टं मतिमान नरः स वै पश्येथ यदा धर्मं न तदा चेथिराड अयम 28 स वृथ्धबालेष्व अद वा पार्दिवेषु महात्मसु कॊ नार्हं मन्यते कृष्णं कॊ वाप्य एनं न पूजयेत 29 अदेमां थुष्कृतां पूजां शिशुपालॊ वयवस्यति थुष्कृतायां यदान्यायं तदायं कर्तुम अर्हति |
1
[v] tato yudhiṣṭhiro rājā śiśupālam upādravat uvāca cainaṃ madhuraṃ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ 2 nedaṃ yuktaṃ mahīpāla yādṛśaṃ vai tvam uktavān adharmaś ca paro rājan pāruṣyaṃ ca nirarthakam 3 na hi dharmaṃ paraṃ jātu nāvabudhyeta pārthiva bhīṣmaḥ śāṃtanavas tv enaṃ māvamaṃsthā ato 'nyathā 4 paśya cemān mahīpālāṃs tvatto vṛddhatamān bahūn mṛṣyante cārhaṇāṃ kṛṣṇe tadvat tvaṃ kṣantum arhasi 5 veda tattvena kṛṣṇaṃ hi bhīṣmaś cedipate bhṛśam na hy enaṃ tvaṃ tathā vettha yathainaṃ veda kauravaḥ 6 [bhs] nāsmā anunayo deyo nāyam arhati sāntvanam lokavṛddhatame kṛṣṇe yo 'rhaṇāṃ nānumanyate 7 kṣatriyaḥ kṣatriyaṃ jitvā raṇe raṇakṛtāṃ varaḥ yo muñcati vaśe kṛtvā gurur bhavati tasya saḥ 8 asyāṃ ca samitau rājñām ekam apy ajitaṃ yudhi na paśyāmi mahīpālaṃ sātvatī putra tejasā 9 na hi kevalam asmākam ayam arcyatamo 'cyutaḥ trayāṇām api lokānām arcanīyo janārdanaḥ 10 kṛṣṇena hi jitā yuddhe bahavaḥ kṣatriyarṣabhāḥ jagat sarvaṃ ca vārṣṇeye nikhilena pratiṣṭhitam 11 tasmāt satsv api vṛddheṣu kṛṣṇam arcāma netarān evaṃ vaktuṃ na cārhas tvaṃ mā bhūt te buddhir īdṛśī 12 jñānavṛddhā mayā rājan bahavaḥ paryupāsitāḥ teṣāṃ kathayatāṃ śaurer ahaṃ guṇavato guṇān samāgatānām aśrauṣaṃ bahūn bahumatān satām 13 karmāṇy api ca yāny asya janmaprabhṛti dhīmataḥ bahuśaḥ kathyamānāni narair bhūyo śrutāni me 14 na kevalaṃ vayaṃ kāmāc cedirājajanārdanam na saṃbandhaṃ puraskṛtya kṛtārthaṃ vā kathaṃ cana 15 arcāmahe 'rcitaṃ sadbhir bhuvi bhauma sukhāvaham yaśo śaucaṃ jayaṃ cāsya vijñāyārcāṃ prayujmahe 16 na hi kaś cid ihāsmābhiḥ subālo 'py aparīkṣitaḥ guṇair vṛddhān atikramya harir arcyatamo mataḥ 17 jñānavṛddho dvijātīnāṃ kṣatriyāṇāṃ balādhikaḥ pūjye tāv iha govinde hetū dvāv api saṃsthitau 18 vedavedāṅgavijñānaṃ balaṃ cāpy amitaṃ tathā nṛṇāṃ hi loke kasyāsti viśiṣṭaṃ keśavād ṛte 19 dānaṃ dākṣyaṃ śrutaṃ śauryaṃ hrīḥ kīrtir buddhir uttamā saṃnatiḥ śrīr dhṛtis tuṣṭiḥ puṣṭiś ca niyatācyute 20 tam imaṃ sarvasaṃpannam ācāryaṃ pitaraṃ gurum arcyam arcitam arcārhaṃ sarve saṃmantum arthatha 21 ṛtvig gurur vivāhyaś ca snātako nṛpatiḥ priyaḥ sarvam etad dhṛṣī keśe tasmād abhyarcito 'cyutaḥ 22 kṛṣṇa eva hi lokānām utpattir api cāpyayaḥ kṛṣṇasya hi kṛte bhūtam idaṃ viśvaṃ samarpitam 23 eṣa prakṛtir avyaktā kartā caiva sanātanaḥ paraś ca sarvabhūtebhyas tasmād vṛddhatamo 'cyutaḥ 24 buddhir mano mahān vāyus tejo 'mbhaḥ khaṃ mahī ca yā caturvidhaṃ ca yad bhūtaṃ sarvaṃ kṛṣṇe pratiṣṭhitam 25 ādityaś candramāś caiva nakṣatrāṇi grahāś ca ye diśaś copadiśaś caiva sarvaṃ kṛṣṇe pratiṣṭhitam 26 ayaṃ tu puruṣo bālaḥ śiśupālo na budhyate sarvatra sarvadā kṛṣṇaṃ tasmād evaṃ prabhāṣate 27 yo hi dharmaṃ vicinuyād utkṛṣṭaṃ matimān naraḥ sa vai paśyed yathā dharmaṃ na tathā cedirāḍ ayam 28 sa vṛddhabāleṣv atha vā pārthiveṣu mahātmasu ko nārhaṃ manyate kṛṣṇaṃ ko vāpy enaṃ na pūjayet 29 athemāṃ duṣkṛtāṃ pūjāṃ śiśupālo vyavasyati duṣkṛtāyāṃ yathānyāyaṃ tathāyaṃ kartum arhati |