|
1
athābravīd dvijaṃ rāmaḥ kathaṃ te bhrātaro vane kīdṛśaṃ tu tadā brahmaṃs tapaś cerur mahāvratāḥ 2 agastyas tv abravīt tatra rāmaṃ prayata mānasaṃ tāṃs tān dharmavidhīṃs tatra bhrātaras te samāviśan 3 kumbhakarṇas tadā yatto nityaṃ dharmaparāyaṇaḥ tatāpa graiṣmike kāle pañcasv agniṣv avasthitaḥ 4 varṣe meghodakaklinno vīrāsanam asevata nityaṃ ca śaiśire kāle jalamadhyapratiśrayaḥ 5 evaṃ varṣasahasrāṇi daśa tasyāticakramuḥ dharme prayatamānasya satpathe niṣṭhitasya ca 6 vibhīṣaṇas tu dharmātmā nityaṃ dharmaparaḥ śuciḥ pañcavarṣasahasrāṇi pādenaikena tasthivān 7 samāpte niyame tasya nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ papāta puṣpavarṣaṃ ca kṣubhitāś cāpi devatāḥ 8 pañcavarṣasahasrāṇi sūryaṃ caivānvavartata tasthau cordhvaśiro bāhuḥ svādhyāyadhṛtamānasaḥ 9 evaṃ vibhīṣaṇasyāpi gatāni niyatātmanaḥ daśavarṣasahasrāṇi svargasthasyeva nandane 10 daśavarṣasahasraṃ tu nirāhāro daśānanaḥ pūrṇe varṣasahasre tu śiraś cāgnau juhāva saḥ 11 evaṃ varṣasahasrāṇi nava tasyāticakramuḥ śirāṃsi nava cāpy asya praviṣṭāni hutāśanam 12 atha varṣasahasre tu daśame daśamaṃ śiraḥ chettukāmaḥ sa dharmātmā prāptaś cātra pitāmahaḥ 13 pitāmahas tu suprītaḥ sārdhaṃ devair upasthitaḥ vatsa vatsa daśagrīva prīto 'smīty abhyabhāṣata 14 śīghraṃ varaya dharmajña varo yas te 'bhikāṅkṣitaḥ kiṃ te kāmaṃ karomy adya na vṛthā te pariśramaḥ 15 tato 'bravīd daśagrīvaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā praṇamya śirasā devaṃ harṣagadgadayā girā 16 bhagavan prāṇināṃ nityaṃ nānyatra maraṇād bhayam nāsti mṛtyusamaḥ śatrur amaratvam ato vṛṇe 17 suparṇanāgayakṣāṇāṃ daityadānavarakṣasām avadhyaḥ syāṃ prajādhyakṣa devatānāṃ ca śāśvatam 18 na hi cintā mamānyeṣu prāṇiṣv amarapūjita tṛṇabhūtā hi me sarve prāṇino mānuṣādayaḥ 19 evam uktas tu dharmātmā daśagrīveṇa rakṣasā uvāca vacanaṃ rāma saha devaiḥ pitāmahaḥ 20 bhaviṣyaty evam evaitat tava rākṣasapuṃgava śṛṇu cāpi vaco bhūyaḥ prītasyeha śubhaṃ mama 21 hutāni yāni śīrṣāṇi pūrvam agnau tvayānagha punas tāni bhaviṣyanti tathaiva tava rākṣasa 22 evaṃ pitāmahoktasya daśagrīvasya rakṣasaḥ agnau hutāni śīrṣāṇi yāni tāny utthitāni vai 23 evam uktvvā tu taṃ rāma daśagrīvaṃ prajāpatiḥ vibhīṣaṇam athovāca vākyaṃ lokapitāmahaḥ 24 vibhīṣaṇa tvayā vatsa dharmasaṃhitabuddhinā parituṣṭo 'smi dharmajña varaṃ varaya suvrata 25 vibhīṣaṇas tu dharmātmā vacanaṃ prāha sāñjaliḥ vṛtaḥ sarvaguṇair nityaṃ candramā iva raśmibhiḥ 26 bhagavan kṛtakṛtyo 'haṃ yan me lokaguruḥ svayam prīto yadi tvaṃ dātavyaṃ varaṃ me śṛṇu suvrata 27 yā yā me jāyate buddhir yeṣu yeṣv āśrameṣv iha sā sā bhavatu dharmiṣṭhā taṃ taṃ dharmaṃ ca pālaye 28 eṣa me paramodāra varaḥ paramako mataḥ na hi dharmābhiraktānāṃ loke kiṃ cana durlabham 29 atha prajāpatiḥ prīto vibhīṣaṇam uvāca ha dharmiṣṭhas tvaṃ yathā vatsa tathā caitad bhaviṣyati 30 yasmād rākṣasayonau te jātasyāmitrakarṣaṇa nādharme jāyate buddhir amaratvaṃ dadāmi te 31 kumbhakarṇāya tu varaṃ prayacchantam ariṃdama prajāpatiṃ surāḥ sarve vākyaṃ prāñjalayo 'bruvan 32 na tāvat kumbhakarṇāya pradātavyo varas tvayā jānīṣe hi yathā lokāṃs trāsayaty eṣa durmatiḥ 33 nandane 'psarasaḥ sapta mahendrānucarā daśa anena bhakṣitā brahman ṛṣayo mānuṣās tathā 34 varavyājena moho 'smai dīyatām amitaprabha lokānāṃ svasti caiva syād bhaved asya ca saṃnatiḥ 35 evam uktaḥ surair brahmācintayat padmasaṃbhavaḥ cintitā copatasthe 'sya pārśvaṃ devī sarasvatī 36 prāñjaliḥ sā tu parśvasthā prāha vākyaṃ sarasvatī iyam asmy āgatā devakiṃ kāryaṃ karavāṇy aham 37 prajāpatis tu tāṃ prāptāṃ prāha vākyaṃ sarasvatīm vāṇi tvaṃ rākṣasendrasya bhava yā devatepsitā 38 tathety uktvā praviṣṭā sā prajāpatir athābravīt kumbhakarṇa mahābāho varaṃ varaya yo mataḥ 39 kumbhakarṇas tu tad vākyaṃ śrutvā vacanam abravīt svaptuṃ varṣāṇy anekāni devadeva mamepsitam 40 evam astv iti taṃ coktvā saha devaiḥ pitāmahaḥ devī sarasvatī caivam uktvā taṃ prayayau divam 41 kumbhakarṇas tu duṣṭātmā cintayām āsa duḥkhitaḥ kīrdṛśaṃ kiṃ nv idaṃ vākyaṃ mamādya vadanāc cyutam 42 evaṃ labdhavarāḥ sarve bhrātaro dīptatejasaḥ śleṣmātakavanaṃ gatvā tatra te nyavasan sukham |
1
अदाब्रवीथ थविजं रामः कदं ते भरातरॊ वने कीथृशं तु तथा बरह्मंस तपश चेरुर महाव्रताः 2 अगस्त्यस तव अब्रवीत तत्र रामं परयत मानसं तांस तान धर्मविधींस तत्र भरातरस ते समाविशन 3 कुम्भकर्णस तथा यत्तॊ नित्यं धर्मपरायणः तताप गरैष्मिके काले पञ्चस्व अग्निष्व अवस्दितः 4 वर्षे मेघॊथकक्लिन्नॊ वीरासनम असेवत नित्यं च शैशिरे काले जलमध्यप्रतिश्रयः 5 एवं वर्षसहस्राणि थश तस्यातिचक्रमुः धर्मे परयतमानस्य सत्पदे निष्ठितस्य च 6 विभीषणस तु धर्मात्मा नित्यं धर्मपरः शुचिः पञ्चवर्षसहस्राणि पाथेनैकेन तस्दिवान 7 समाप्ते नियमे तस्य ननृतुश चाप्सरॊगणाः पपात पुष्पवर्षं च कषुभिताश चापि थेवताः 8 पञ्चवर्षसहस्राणि सूर्यं चैवान्ववर्तत तस्दौ चॊर्ध्वशिरॊ बाहुः सवाध्यायधृतमानसः 9 एवं विभीषणस्यापि गतानि नियतात्मनः थशवर्षसहस्राणि सवर्गस्दस्येव नन्थने 10 थशवर्षसहस्रं तु निराहारॊ थशाननः पूर्णे वर्षसहस्रे तु शिरश चाग्नौ जुहाव सः 11 एवं वर्षसहस्राणि नव तस्यातिचक्रमुः शिरांसि नव चाप्य अस्य परविष्टानि हुताशनम 12 अद वर्षसहस्रे तु थशमे थशमं शिरः छेत्तुकामः स धर्मात्मा पराप्तश चात्र पितामहः 13 पितामहस तु सुप्रीतः सार्धं थेवैर उपस्दितः वत्स वत्स थशग्रीव परीतॊ ऽसमीत्य अभ्यभाषत 14 शीघ्रं वरय धर्मज्ञ वरॊ यस ते ऽभिकाङ्क्षितः किं ते कामं करॊम्य अथ्य न वृदा ते परिश्रमः 15 ततॊ ऽबरवीथ थशग्रीवः परहृष्टेनान्तरात्मना परणम्य शिरसा थेवं हर्षगथ्गथया गिरा 16 भगवन पराणिनां नित्यं नान्यत्र मरणाथ भयम नास्ति मृत्युसमः शत्रुर अमरत्वम अतॊ वृणे 17 सुपर्णनागयक्षाणां थैत्यथानवरक्षसाम अवध्यः सयां परजाध्यक्ष थेवतानां च शाश्वतम 18 न हि चिन्ता ममान्येषु पराणिष्व अमरपूजित तृणभूता हि मे सर्वे पराणिनॊ मानुषाथयः 19 एवम उक्तस तु धर्मात्मा थशग्रीवेण रक्षसा उवाच वचनं राम सह थेवैः पितामहः 20 भविष्यत्य एवम एवैतत तव राक्षसपुंगव शृणु चापि वचॊ भूयः परीतस्येह शुभं मम 21 हुतानि यानि शीर्षाणि पूर्वम अग्नौ तवयानघ पुनस तानि भविष्यन्ति तदैव तव राक्षस 22 एवं पितामहॊक्तस्य थशग्रीवस्य रक्षसः अग्नौ हुतानि शीर्षाणि यानि तान्य उत्दितानि वै 23 एवम उक्त्व्वा तु तं राम थशग्रीवं परजापतिः विभीषणम अदॊवाच वाक्यं लॊकपितामहः 24 विभीषण तवया वत्स धर्मसंहितबुथ्धिना परितुष्टॊ ऽसमि धर्मज्ञ वरं वरय सुव्रत 25 विभीषणस तु धर्मात्मा वचनं पराह साञ्जलिः वृतः सर्वगुणैर नित्यं चन्थ्रमा इव रश्मिभिः 26 भगवन कृतकृत्यॊ ऽहं यन मे लॊकगुरुः सवयम परीतॊ यथि तवं थातव्यं वरं मे शृणु सुव्रत 27 या या मे जायते बुथ्धिर येषु येष्व आश्रमेष्व इह सा सा भवतु धर्मिष्ठा तं तं धर्मं च पालये 28 एष मे परमॊथार वरः परमकॊ मतः न हि धर्माभिरक्तानां लॊके किं चन थुर्लभम 29 अद परजापतिः परीतॊ विभीषणम उवाच ह धर्मिष्ठस तवं यदा वत्स तदा चैतथ भविष्यति 30 यस्माथ राक्षसयॊनौ ते जातस्यामित्रकर्षण नाधर्मे जायते बुथ्धिर अमरत्वं थथामि ते 31 कुम्भकर्णाय तु वरं परयच्छन्तम अरिंथम परजापतिं सुराः सर्वे वाक्यं पराञ्जलयॊ ऽबरुवन 32 न तावत कुम्भकर्णाय परथातव्यॊ वरस तवया जानीषे हि यदा लॊकांस तरासयत्य एष थुर्मतिः 33 नन्थने ऽपसरसः सप्त महेन्थ्रानुचरा थश अनेन भक्षिता बरह्मन ऋषयॊ मानुषास तदा 34 वरव्याजेन मॊहॊ ऽसमै थीयताम अमितप्रभ लॊकानां सवस्ति चैव सयाथ भवेथ अस्य च संनतिः 35 एवम उक्तः सुरैर बरह्माचिन्तयत पथ्मसंभवः चिन्तिता चॊपतस्दे ऽसय पार्श्वं थेवी सरस्वती 36 पराञ्जलिः सा तु पर्श्वस्दा पराह वाक्यं सरस्वती इयम अस्म्य आगता थेवकिं कार्यं करवाण्य अहम 37 परजापतिस तु तां पराप्तां पराह वाक्यं सरस्वतीम वाणि तवं राक्षसेन्थ्रस्य भव या थेवतेप्सिता 38 तदेत्य उक्त्वा परविष्टा सा परजापतिर अदाब्रवीत कुम्भकर्ण महाबाहॊ वरं वरय यॊ मतः 39 कुम्भकर्णस तु तथ वाक्यं शरुत्वा वचनम अब्रवीत सवप्तुं वर्षाण्य अनेकानि थेवथेव ममेप्सितम 40 एवम अस्त्व इति तं चॊक्त्वा सह थेवैः पितामहः थेवी सरस्वती चैवम उक्त्वा तं परययौ थिवम 41 कुम्भकर्णस तु थुष्टात्मा चिन्तयाम आस थुःखितः कीर्थृशं किं नव इथं वाक्यं ममाथ्य वथनाच चयुतम 42 एवं लब्धवराः सर्वे भरातरॊ थीप्ततेजसः शलेष्मातकवनं गत्वा तत्र ते नयवसन सुखम |